Jan Wnęk
Z Wikipedii
Jan Wnęk (ur. 28 sierpnia 1828, zm. 10 lipca 1869), polski pionier lotnictwa, cieśla, rzeźbiarz ludowy.
Jan Wnęk urodził się w 1828 roku we wsi Kaczówka (obecnie część Żdżar) koło Tarnowa jako syn chłopa pańszczyźnianego. Zdradzając od dzieciństwa zamiłowanie do rzeźbienia w drewnie, wyuczył się zawodu cieśli. Jako samouk zaczął zajmować się też amatorskim rzeźbiarstwem w drewnie i kamieniu oraz snycerstwem. Jego dzieła miały przy tym sporą wartość artystyczną. Na skutek zainteresowania jego twórczością proboszcza w Odporyszowie, księdza Stanisława Morgensterna, który około 1850 zawiózł Jana Wnęka do Krakowa, aby pokazać mu rzeźby z ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim, Wnęk wykonał ponad 300 rzeźb z lipowego drewna dla ozdobienia kościoła w Odporyszowie
Drugą pasją Jana Wnęka, oprócz rzeźbiarstwa, stały się próby latania[1][2]. Będąc analfabetą i samoukiem, jedyną inspirację dla niego stanowiły obserwacje lotu szybowego ptaków, wykorzystujących kominy prądów wznoszących. W 1866 Jan Wnęk skonstruował pierwowzór lotni na kształt skrzydeł ptaka, ze szkieletu z drewna jesionowego, na którym rozpięte było cienkie płótno, impregnowane olejem lnianym. Skrzydła, nazwane "loty", przypinane były do tułowia oraz nóg za pomocą uprzęży. Prawdopodobnie lotnia miała prymitywne przyrządy sterownicze w postaci końcówek płatów uginanych za pomocą linek przymocowanych do nóg.
Pierwsze krótkie loty Wnęk odbył ze wzgórza w Odporyszowie. W czerwcu 1866 podczas odpustu na Zielone Świątki, Wnęk skoczył na swoich skrzydłach z wieży kościoła w Odporyszowie o wysokości 45 metrów, położonego na wzniesieniu. Jego przelot, śledzony przez licznie zgromadzony tłum, miał długość podobno ok. 2 kilometrów. Wzmianka o tym znalazła się w krakowskim kalendarzu z 1867 roku. W latach 1866-1869 Wnęk dokonywał następnych lotów na swojej lotni z okazji świąt kościelnych, odpustów i jarmarków. W trakcie swojego ostatniego lotu, podczas odpustu w Zielone Świątki 20 czerwca 1869, Jan Wnęk spadł z dużej wysokości na ziemię i doznał ciężkich obrażeń, na skutek których zmarł 10 lipca 1869 (według jednej z wersji, przyczyną upadku miało być celowe przecięcie uprzęży przez jego pomocnika). Miał żonę Mariannę i troje dzieci.
Obecnie w Muzeum Etnograficznym w Krakowie jest przechowywana część rzeźb Jana Wnęka i model będący próbą rekonstrukcji lotni. Od 1991 w Odporyszowie mieści się Muzeum Jana Wnęka.
