Tarnów

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Tarnów


Herb Tarnowa	Flaga Tarnowa

1330

72,4 km²

Położenie

50° 02' N
21° 00' E

Liczba mieszkańców (2005)
- liczba ludności
- gęstość

117 560
1623,76 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 14

Kod pocztowy

33-100 do 33-110

Tablice rejestracyjne

Położenie na mapie Polski

Tarnów

Strona internetowa miasta

Tarnów – miasto w południowej Polsce w województwie małopolskim, leżące nad rzeką Białą. Obszar wynosi 72,4 km², liczba ludności 117,6 tys. (2005). Znany od początków XII w., prawa miejskie uzyskał w 1330 r. W latach 1975-1998 Tarnów był stolicą województwa tarnowskiego. W dzielnicy Mościce wielkie Zakłady Azotowe, ponadto przemysł maszynowy, metalowy, materiałów budowlanych, spożywczy, szklarski. Ważny węzeł drogowy i kolejowy. Ośrodek kulturalny i turystyczny (teatr, muzea). Ośrodek kynologii łowieckiej. W okolicach Tarnowa co dwa lata odbywają się ogólnopolskie Field-Trials'y im. Kazimierza Tarnowskiego.

[edytuj] Historia

Tarnów prawa miejskie uzyskał w 1330 r., nadał mu je król Władysław Łokietek. Ówczesnym właścicielem miasta był Spycimir Leliwita. Dlatego herbem Tarnowa stała się Leliwa, noszona przez Spycimira. Tarnów przaz wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc własnoscią kolejno rodów Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman Jan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich, Sanguszków.

W osiemnastym stuleciu, po pierwszym rozbiorze Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej (Królestwo Galicji i Lodomerii). Paradoksalnie dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a Kraków znacznie później stał się na dobre częścią cesarstwa austriackiego. W dziewiętnastym wieku Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej, co sprzyjało rozwojowi miasta. W okresie międzywojennym w pobliskich Mościcach (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny Eugeniusz Kwiatkowski.

W czasie II wojny światowej Tarnów spotkało tragiczne "wyróżnienie". To stąd wyruszył pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W czasie wojny miasto straciło znaczną część swoich mieszkańców, którą stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego.

W 1975 r. Tarnów, w ramach reformy administracji został stolicą województwa, by w 1999 r., ponownie stać się miastem powiatowym.

[edytuj] Zabytki

Tarnowski ratusz

Rynek z katedrą w tle

Zabudowa rynku Starego Miasta (zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, kamienice)
Katedra (XIV w., przebudowana w l.1889-1900)
- renesansowe nagrobki rodu Tarnowskich
- manierystyczne nagrobki rodu Ostrogskich
- pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, uważany za najpiękniejszą w Europie renesansową rzeźbę przedstawiającą kobietę
Ratusz (poł. XIV w.)
Dom Mikołajowskich (1524, najstarsza kamienica w Tarnowie)
Bima – pozostałość po starej synagodze
Cmentarz żydowski - założony w 1583 roku.
Kościół pw. Św. Trójcy (II poł. XVI)
Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny
Kapliczka św. Walentego (przełom XVIII-XIX)
Pałac Sanguszków w Gumniskach
Dworzec Kolejowy (1855)
Park Strzelecki (1866)
Ruiny zamku Tarnowskich (XIV)
Klasztor i kościół ojców Bernardynów
Stary Cmentarz (druga połowa XVIII)
Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI
Pałac Ślubów (ok.1880)
Mauzoleum gen. Józefa Bema
Kościół xx. Misjonarzy pw. Świętej Rodziny
Kościół pw. Św. Marcina na Górze Św. Marcina
Dom Chemika w Mościcach
Pałacyk w Parku Strzeleckim

[edytuj] Synagogi

zachowana bima starej synagogi

W Tarnowie do 1939 roku było ponad 40 synagog. Oto niektóre z nich:

Najstarsza Synagoga
Stara Synagoga
Nowa Synagoga
Synagoga przy ulicy Goldhammera 1
Synagoga Debory Menkes
Synagoga Tempel
Synagoga Icchaka Horowitza
Synagoga cadyka Ungera

[edytuj] Gospodarka

ul. Nowodąbrowska – Falklandy

Tarnów jest dużym ośrodkiem przemysłowym z dominującym przemysłem chemicznym (Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach), maszynowym (Zakłady Mechaniczne Tarnów, Fabryka Silników Elektrycznych "Tamel"), spożywczym (Zakłady Mięsne Mięstar wchodzące w skład Grupy Sokołów, Zakłady Mleczarskie Mlektar, Zakłady Przemysłu Chłodniczego Fritar), materiałów budowlanych (największa w kraju cegielnia: Leier-Tarnów S.A., Bruk-Bet), włókienniczym (Spółdzielnia Tarnowska Odzież, Tarnospin, Tarkonfeks), skórzanym (Przedsiębiorstwo Tarnokop), szklarskim (Huta Szkła Gospodarczego Tarnów wchodząca w skład Grupy Krosno S.A). W mieście istnieja liczne hurtownie, składy materiałów budowlanych, sklepy. Dobrze rozwinięty jest handel samochodami, istnieje wiele dobrze wyposażonych stacji obsługi samochodów.

[edytuj] Transport

Dworzec PKS

[edytuj] Tranzyt

Tarnów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych:

E40 (Kraków, Tarnów, Rzeszów, Jarosław, Korczowa)
DK73 (Kielce, Busko-Zdrój, Dąbrowa Tarnowska, Tarnów)

[edytuj] Kolej

W mieście znajduje się dworzec PKS oraz 2 stacje PKP: Tarnów Główny i Tarnów Mościce. Dawniej istniały jeszcze stacje Tarnów Północny, Tarnów Południe oraz Klikowa ale zostały zlikwidowane. Na dworcu głównym zatrzymują się pociągi osobowe, pospieszne i ekspresy. Tarnów ma połączenie z wszystkimi największymi miastami Polski i stolicą. Najczęściej kursują pociągi do Krakowa, Rzeszowa i Przemyśla.

[edytuj] Tarnowskie Tramwaje

Tarnów był jedynym miastem prowincjonalnym w Galicji, w którym od roku 1911 zaczął kursować elektryczny tramwaj. Wozy były przystrojone zielenią, kwiatami i wstęgami. Miały one czerwony kolor z błękitno-złotym herbem miasta. Nazywano je pieszczotliwie "biedronkami". Wzorowane były na tego samego koloru tramwajach lwowskich. Długość tarnowskiej linii tramwajowej wynosiła 2580 m. Wiodła od ul. Burtniczej, Lwowską, Wałową, Krakowską do dworca kolejowego. Przystanki tramwajowe były przed ul. Warzywną, Szpitalną, przy Pilzneńskiej Bramie, ul. Zdrojowej (Goldhammera), Seminaryjskiej (Piłsudskiego), Katedralnej, Bandrowskiego, przy kościele XX. Misjonarzy. Stale kursowało 6 wozów, co 6 minut od godz. 6 rano do 10 wieczorem. Tramwaj w Tarnowie zlikwidowały okupacyjne władze niemieckie w 1942 r. Trakcja przeszkadzała w ruchach wojsk na wschód i została rozebrana. Jednak tarnowski tramwaj funkcjonował przez 31 lat i pamięta go jeszcze odchodzące pokolenie tarnowian, wspominające z łezką w oku poruszające się dość ospale ulicami miasta czerwone "biedronki". Na ulicy Wałowej pod koniec maja 2004 roku stanął historyczny przystanek tramwajowy z ławką. Znajduje się on kilka metrów od miejsca, gdzie przed latami był przystanek tramwajowy.

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Szkoły Podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Konarskiego.
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Konopnickiej
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Tadeusza Kościuszki
Szkoła Podstawowa nr 7
Szkoła Podstawowa nr 8 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Szkoła Podstawowa nr 9 im. Orląt Lwowskich
Szkoła Podstawowa nr 10 w Tarnowie - Klikowej
Szkoła Podstawowa nr 14 im. Stefana Jaracza w Tarnowie - Krzyżu
Szkoła Podstawowa nr 15 im. Gen. Józefa Bema
Szkoła Podstawowa Sportowa przy Zespole Szkół Sportowych im. Polskich Olimpijczyków w Tarnowie - Mościcach
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Klementyny Hoffmanowej
Szkoła Podstawowa nr 18 im. Jana Kochanowskiego
Szkoła Podstawowa nr 19 im. Polskiej Marynarki Handlowej
Szkoła Podstawowa nr 23 im. Jana Pawła II
Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. prof. Józefa Tischnera
Społeczna Szkoła Podstawowa nr 2

[edytuj] Gimnazja

Gimnazjum nr 7
Gimnazjum nr 4 im. Jerzego Brauna
Gimnazjum nr 6 im. Jana Pawła II w Tarnowie-Krzyżu
Gimnazjum dwujęzyczne im. św. Kingi
Gimnazjum Sportowe przy Zespole Szkół Sportowych im. Polskich Olimpijczyków w Tarnowie - Mościcach
Gimnazjum nr 2 im. Mikołaja Kopernika
Gimnazjum nr 1 im. Jana Nowaka Jeziorańskiego w Tarnowie - Strusina
Gimnazjum nr 11 im. Romana Brandstaettera
Gimnazjum nr 3
Gimnazjum nr 8 im. Stanisława Westwalewicza

[edytuj] Licea

I Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Brodzińskiego
II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Hetmana Tarnowskiego
III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza
IV Liceum Ogólnokształcące w Tarnowie - Mościcach im. Jana Pawła II
V Liceum Ogólnokształcące im. Janusza Korczaka
VI Liceum Ogólnokształcące im. Hanny Chrzanowskiej
VII Liceum Ogólnokształcące
VIII Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Technicznych im. Prezydenta Ignacego Mościckiego w Tarnowie - Mościcach
IX Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Licealnych i Zawodowych im. Tadeusza Zwisłockiego w Tarnowie - Mościcach
XII Liceum Ogólno kształcące przy ZSME ul. Szujskiego 13

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Kultura

Ul. Wałowa

[edytuj] Teatry

Tarnowski Teatr im. Ludwika Solskiego
Studencki Teatr Satyry Evviva L'arte
Mościcka Fundacja Kultury

[edytuj] Muzea

Ul. Wałowa II

Muzeum Diecezjalne w Tarnowie (najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce)
Muzeum Okręgowe w Tarnowie, posiadające 22 fragmenty Panoramy Siedmiogrodzkiej, która powstała pod kierunkiem i z udziałem Jana Styki
Muzeum Etnograficzne (oddział Muzeum Okręgowego)

[edytuj] Kina

Kino "Marzenie"
Kino "Millennium"

[edytuj] Galerie i stowarzyszenia kulturalne

BWA – Galeria Miejska
Galeria "Sztyler"
Tarnowskie Towarzystwo Fotograficzne
Tarnowskie Towarzystwo Przyjaciół Węgier
Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne
Stowarzyszenie Teatr Nie Teraz
Tarnowskie Centrum Kultury

[edytuj] Muzyka

Centrum Paderewskiego
Chłopięcy Chór Katedralny "Pueri Cantores Tarnovienses"
Dziewczęcy Chór Katedralny "Puellae Orantes"
Tarnowski Chór GOS.PL
Zespół Szkół Muzycznych im. I. Paderewskiego

[edytuj] Biblioteki

Miejska Biblioteka Publiczna
Biblioteka Publiczna przy Mościckiej Fundacji Kultury

[edytuj] Gastronomia

Aby dobrze poznać miasto i jego mieszkańców, nie wystarczy tylko skoncentrować się na jego zabytkach. Najlepszym sposobem na wczucie się w specyficzny klimat Tarnowa, będzie odwiedzenie licznych lokali. W lecie ze znalezieniem ich nie ma problemu ponieważ przed większością rozłożone są "ogródki". Gorzej gdy jest chłodniej bo wtedy trzeba się trochę bardziej rozglądać – niektóre szyldy nie są dobrze widoczne. Miejsca te odwiedzane są głównie przez młodych ludzi, którzy po całodziennych trudach nauki czy pracy spotykają się na tarnowskim Rynku. Wiele miejsc może odstraszać kartami wstępu, jednak sprawdzane są one tylko w wyjątkowych sytuacjach. Trzeba się też przygotować na to, że prawie wszędzie jest samoobsługa. Ceny są dość umiarkowane i nie odbiegają od siebie.

[edytuj] Ekologia

[edytuj] Zielone Perły Tarnowa

Park Sanguszków
Kantoria
Miejski Park Kultury i Wypoczynku na Górze św. Marcina
Rezerwat przyrody Debrza
Lasek "Lipie"
Park Strzelecki

[edytuj] Media

W Tarnowie działa kilka lokalnych pism i oddziały ogólnopolskich i wojewódzkich gazet, działają także stacje radiowe i telewizja miejska. Gazety i pisma:

Dziennik Polski
Galicyjski Magazyn Informacyjny TEMI
Gazeta Krakowska
Małopolska Gazeta Studencka
Tarnowski Gość Niedzielny

Radio:

Radio Eska Tarnów
Polskie Radio Kraków Studio Tarnów
Radio RDN Małopolska

Telewizja:

Małopolska Telewizja Kablowa
Telewizja Kraków Studio w Tarnowie

[edytuj] Sport

Tarnów jest znanym ośrodkiem sportu żużlowego (Unia Tarnów, wicemistrzostwo Polski w 1994 r., mistrzostwo Polski w 2004, 2005 r.) a także koszykówki i wspinaczki sportowej. Rozwija się tu również piłka nożna, piłka ręczna, judo, boks i inne dyscypliny.

Tarnowskie kluby sportowe:

Unia Tarnów
Tarnovia
Tamel Tarnów
Błękitni Tarnów
Metal Tarnów
Pałac Młodzieży Tarnów
Iskra Tarnów
UKS "Jedynka"
TKS Kyokushin Karate
Tarnowski Klub Tenisowy
UKS Leliwa

[edytuj] Obiekty Sportowe

Unia Tarnów – stadion żużlowo – piłkarski (Stadion Miejski)
Hala sportowa "Jaskółka"
Pływalnia letnia TOSiR
Pływalnia kryta – atrakcje wodne – ul. Piłsudskiego 30
Klub Sportowy Unia Tarnów – "Dom Sportu": hala, kryta pływalnia, pływalnia letnia – ul. Traugutta 5a
Stadion Piłkarski – MKS "Tarnovia"
Tarnowski Klub Tenisowy – Korty tenisowe
Wypożyczalnia sprzętu narciarskiego TOSiR
Stado Ogierów Skarbu Państwa Klikowa, LKJ
Korty Tenisowe - MKS "Tarnovia"
Korty Tenisowe - ZKS "Unia Tarnów"
Centrum Tenisowe-ul.Wojska Polskiego.

[edytuj] Jan Paweł II w Tarnowie

Pomnik Jana Pawła II w Tarnowie

Jan Paweł II był w Tarnowie 9 i 10 czerwca 1987r. Przyleciał helikopterem wieczorem 9 czerwca. Śmigłowiec wylądował przy hali "Jaskółka" w Tarnowie – Mościcach. Stamtąd papież przejechał papamobilem przez miasto, m.in. ulicą Krakowską do Domu Biskupiego przy ulicy Dzierżyńskiego (obecnie ulica Mościckiego). Wieczorem pod budynek przyszły setki ludzi i odbyło się niezaplanowane spotkanie z papieżem. Jan Paweł II pojawił się oknie Kurii na drugim piętrze i stamtąd rozmawiał z tarnowianami.

Następnego dnia 10 czerwca w obecności ponad dwóch milionów wiernych na polach przy budowanym kościele pw. Błogosławionej Karoliny beatyfikował Karolinę Kózkównę.

Po południu Jan Paweł II spotkał się na Placu Katedralnym z duchownymi. Tam odbyły się nieszpory eucharystyczne.

[edytuj] Miasta zaprzyjaźnione

[edytuj] Znane osobistości związane z Tarnowem

Jan Szczepanik – rok 2006 rokiem Jana Szczepanika – Polskiego Edisona
Jerzy Ablewicz
Baron Henich Apfelbaum
Antoni Barwiński
Józef Bem
Roman Brandstaetter
Jerzy Braun
Kazimierz Brodziński
Józef Cyrankiewicz, premier w latach 1954 - 1970
Jacek Dukaj
Ignace J. Gelb
Tomasz Gollob, żużlowiec, wielokrotny Mistrz Polski
Allan Gray
Józef Gucwa
Michał Heller
Mieczysław Jastrun
Leon Kellner
Janusz Kołodziej, żużlowiec, wielokrotny Mistrz Polski
Krystyna Kuperberg
Franciszek Latinik
Ignacy Mościcki, prezydent RP w 1926-1939
Jacek Niwelt, światowej sławy koncertmistrz i skrzypek
Tomasz Oleksy mistrz Polski, Europy, zdobywca Pucharu Świata i medalista Mistrzostw Świata we wspinaczce sportowej
Anny Ondra
Joseph Öttinger
Franciszek de Paula Pisztek
Tony Rickardsson, żużlowiec, multimedalista Mistrzostw Świata honorowy obywatel Miasta Tarnów (od 22 czerwca 2006)
Eustachy Stanisław Sanguszko
Jan z Tarnowa (ok.1349-1409)]]
Jan z Tarnowa (ur. przed 1349-zm.1409
Rafal z Tarnowa
Jan Amor Tarnowski
Kazimierz Tarnowski
Wilhelm Sasnal najważniejszy młody artysta świata roku 2006, laureat nagrody Van Gogha w roku 2006
Jan Stepa
Józef Szujski
Tadeusz Tertil, burmistrz Tarnowa
Wilhelm Wolff
Franciszek Zachara
Andrzej Zieliński
Gabriel Morvay malarz urodzony w Tarnowie w 1934 zmarł w Sabadel 1988 r.
Norbert Lippóczy; z pochodzenia Węgier mieszkający w Tarnowie; znany "winiarz" i kolekcjoner

[edytuj] Ciekawostki

Tarnów był pierwszym wolnym miastem w pozaborczej Polsce. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r. [1]
28 sierpnia 1939 roku na dworcu głównym w Tarnowie doszło do zamachu bombowego zorganizowanego przez niemieckich nazistów. [2]
Pierwszy transport 728 więźniów do obozu Auschwitz-Birkenau wyruszył właśnie z Tarnowa, 14 czerwca 1940 roku.
W Tarnowie działa jedyne w Europie Muzeum Romów (oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie), a także najstarsze w Polsce Muzeum Diecezjalne (pochodzi z 1888 roku).
Tarnów jest miastem wielkokulturowym, na przestrzeni wieków zamieszkiwali w nim Polacy, Niemcy, Żydzi, Szkoci, Austriacy, Ukraińcy i Cyganie.
Tarnów jest najcieplejszym miastem Polski, ze średnią wieloletnią temperaturą powietrza wynoszącą 8,8 °C. Najcieplejsze miejsce w Polsce leży na terenie dawnej morelowni-obecnie sad państwowy, przylegającej od zachodu do Parku Sanguszków.
W Tarnowie rozpoczynają się Karpaty, najbardziej wysunięta na północ część Karpat to właśnie Góra św. Marcina
Zespół Unii Tarnów w 2004 i 2005 roku zdobył Drużynowe Mistrzostwo Polski w żużlu, a ponadto w 2005 roku trzy pierwsze miejsca w zawodach na Indywidualnego Mistrza Polski przypadły zawodnikom tarnowskich jaskółek.
W Tarnowie dn. 16 września 2006 r. na stadionie Unii Tarnów w Mościcach odbył się jedyny w Polsce Turniej Pożegnalny sześciokrotnego Mistrza Świata Tony'ego Rickardssona tzw. "Final Lap" - "Ostatnie Okrążenie". Wystąpił on w nim jako reprezentant Jaskółek. Tym występem zakończył on swoją karierę w polskiej lidze żużlowej. Przed rozpoczęciem zawodów ówczesny prezydent Mieczysław Bień przekazał Tony`emu Tytuł Honorowego Obywatela miasta Tarnowa zatwierdzony kilka tygodni wcześniej przez radnych. [3]