Piotr Abelard
Z Wikipedii
Piotr Abelard, właściwie Pierre Abélard (pisane także Abaelard, Abailard i in.), łac. Petrus Abaelardus, (ur. 1079 w Pallet, zm. 21 kwietnia 1142 w opactwie św. Marcela koło Chalon-sur-Saône) – filozof i teolog średniowieczny. Znany także z historii miłości do Heloizy. Wprowadzona przez niego metoda scholastyczna była podstawowym narzędziem analizy filozoficznej w okresie rozkwitu średniowiecza.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Bretończyk, urodzony we wsi Pallet koło Nantes w 1079. Rozmaicie pisane nazwisko jest prawdopodobnie zniekształconym imieniem Habélardus, które zastąpiło nadane mu w latach studenckich przezwisko Bajolardus. Syn rycerza, zrezygnował z praw dziedzicznych i zwyczajnej dla jego stanu kariery wojskowej, by studiować filozofię. Na początku zdobył umiejętności w dialektyce, która w tym czasie stanowiła w zasadzie logikę arystotelesowską w wersji, jaka dotarła do tych czasów kanałami piśmiennictwa łacińskiego. Stanowiła ona jeden z elementów trivium wykładanego w średniowieczu w szkołach kościelnych. Za jego nauczyciela bywa uważany Roscelin, słynny nominalista i kanonik z Compiegne, jednak nie jest jasne czy uczył Abelarda w czasach jego młodości, gdy wędrował on od szkoły do szkoły w poszukiwaniu wiedzy czy też w kilka lat później, gdy już nauczał sam. Nauczycielem Abelarda był prawdopodobnie taże Wilhem z Champeaux.
Piotr Abelard zrobił szybką karierę naukową i został jednym z najbardziej popularnych profesorów. Zakochał się w Heloizie, swojej studentce, siostrzenicy kanonika paryskiego – Fulberta. Z ich nieformalnego związku narodził się syn – Astrolabiusz. W tajemnicy zawarli małżeństwo, ale Heloiza ze strachu przed wujem schroniła się w podparyskim klasztorze. Na rozkaz Fulberta Abelard został wykastrowany; przyjął wówczas śluby zakonne i w klasztorze kontynuował swe studia. Śluby przyjęła też za jego namową Heloiza.
W latach trzydziestych XII wieku nauczał na Górze św. Genowefy pod Paryżem i zyskał sobie wielu sympatyków. Znalazł się między nimi Jan z Salisbury. Koncepcje teologiczne Abelarda wywoływały sprzeciw wielu sław kościoła rzymskokatolickiego, nie zdołał też zdobyć przychylności najbardziej wpływowej w owym czasie postaci, a mianowicie Bernarda z Clairvaux. W rezultacie podczas synodu w Sens (1140) ostatecznie potępiono jego koncepcje. Brał również udział w sporze, jaki toczył się wówczas między nominalistami, których popierał, a realistami, przez co popadł w konflikt z Wilhelmem Champeaux. Podstawą nauki Abelarda były dzieła Arystotelesa. Na ich to podstawie stworzył swój system filozoficzny, sermonizm ("wbrew rozpowszechnionemu mniemaniu , Abélard nie był konceptualistą" – cyt. Władysław Tatarkiewicz). W 1121 roku, na skutek starań Bernarda z Clairvaux, potępiono na synodzie w Soissons dzieło Abelarda De unitate et trinitate divina (O jedności natury i boskiej substancji Trójcy Świętej).
Abelard kilkakrotnie odwoływał swoje stwierdzenia, m.in. na wspomnianym synodzie w Soissons, gdzie wrzucił w ogień swoje dzieło De unitate et trinitate divina, jednakże swoje tezy ogłaszał ponownie w nowym dziele.
Schronił się w klasztorze Cluny w Burgundii, skąd korespondował z Bernardem z Clairvaux i na jego życzenie zaprzestał nauczania. Gdy zmarł w 1142, jego ciało przewieziono do Paryża. Spoczywa u boku ukochanej na cmentarzu Père-Lachaise.
Określano go przydomkami:
- "pallatinus" (od miejsa urodzenia)
- "Sokrates Francji"
- "Platon Zachodu"
- "Arystoteles swojej epoki".
[edytuj] Poglądy
(wymagają uzupełnienia)
[edytuj] Zagadnienie uniwersaliów
W sporze o uniwersalia Abelard przyjmował stanowisko umiarkowanego realizmu pojęciowego - jego stanowisko, określane jako sermonizm, jest trudne do interpretacji, czasem zalicza się je nawet jako nominalizm. Stanowisko swoje oparł na sławnych pytaniach Porfiriusza: 1) czy uniwersalia istnieją realnie, czy istnieją tylko w umyśle? i 2) Przy założeniu, że istnieją realnie: czy są bytami fizycznymi czy niefizycznymi i jak powiązane są z przedmiotami poznawalnymi zmysłowo? Szczególnie pierwsze pytanie stanowi istotę sporu o uniwersalia, ciągnącego się w filozofii aż do dziś: stanowisko przyznające uniwersaliom status bytu rzeczywistego nazywamy skrajnym realizmem pojęciowym, stanowisko głoszące, że uniwersalia są tylko nazwami nazywamy nominalizmem. Abelard zajmuje stanowisko pośrednie, zwane sermonizmem. Rozróżnia dźwięk {vox) od znaczenia słowa (sermo) nie będącego ani samym słowem ani swoim desygnatem, uznając pojęcia właśnie za znaczenia słów, powstające w procesie abstrakcji na mocy własności realnie przysługujących rzeczom - ani więc uniwersalia nie istnieją tylko w umyśle (skoro znaczenia słów przekraczają umysł jako powstałe na mocy abstrakcji z realnych, pozaumysłowych przedmiotów), ani nie są przedmiotami istniejącymi realnie (skoro powstają za pomocą procesów mentalnych). Logiczna terminologia Abelarda zastosowana przy tych rozróżnieniach stanowi podstawę terminologii logicznej średniowiecza.
[edytuj] Etyka
Etyka Abelarda, wyrażona w jego traktacie Ethica, sive Scito te ipsum przedkłada intencję nad działanie - skoro grzech jest lekceważeniem woli Boga, to nie złe działanie, ale zła intencja jest grzechem. Główny jego argument przeciw przecenianiu wartości konsekwencji czynów w działaniu etycznym opiera się na zjawisku tzw. trafu moralnego. Z tego poglądu wywodzi podejrzaną co do zgodności z nauką Kościoła tezę, że odkupienie nie jest niczym więcej, niż wzorem do naśladowania dla ludzi.
[edytuj] Spory wokół poglądów Abelarda
Ze względu na wiedziony w XII wieku spór między dialektykami a antydialektykami Abelard był niejednokrotnie oskarżany o herezję w tym, że rzekomo przekraczał ograniczenia rozumu przyrodzonego co do możliwości tłumaczenia dogmatów Kościoła i w nadmiernym sceptycyzmie co do niektórych zwyczajów kościelnych. Na tle owego sporu przez wiele lat wrogi Abelardowi Bernard z Clairvaux doprowadził do tego, że spośród jego prac zostały wypisane i przesłane do papieża Innocentego II uznane za błędne stwierdzenia:
- Błąd arianizmu – w Trójcy świętej istnieje hierarchia: Ojciec jest pełnią mocy i siły; Syn, który jest z Ojca zrodzony, jest mocą poślednią, natomiast Duch Święty nie jest żadną mocą.
- Błąd adopcjanizmu – Jezus jest adoptowanym, a nie naturalnym Synem Bożym.
- Błąd macedonian – Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, ale jest z podobnej, a nie tej samej substancji.
- Definicja wiary jest heretycka, ponieważ osłabia pewność wiary, gdyż jest osądem lub oceną tego, czego się nie widzi.
- W sakramencie Eucharystii ciało i krew Jezusa są tylko symbolizowane przez chleb i wino, nie następuje jednak rzeczywiste przemienienie.
- Pokusy Szatana znajdują się w kamieniach i roślinach, gdyż tam istnieją duchy zła.
- Błąd panteistyczny – Duch Święty jest duchem świata.
- Błąd pelagiański – Jezus cierpiał na krzyżu, by rozpalić w ludziach miłość do siebie, a nie po to, by zbawić ludzkość i uwolnić ją do grzechu. Wcielił się w człowieka, by nauczać ludzi i stanowić dla nich przykład.
- Błąd pelagiański II – mętne wywody na temat łaski i wolnej woli człowieka zbliżony do poglądu pelagian.
- Błąd pelagiański III – dziecko przychodzące na świat nie jest obciążone winą Adama, a jedynie karą za grzech pierworodny.
- Błąd nestoriański – Słowo w Jezusie jest druga osobą Trójcy Świętej.
- Bóg nie może swobodnie decydować o stworzeniu, gdyż jest determinowany własną doskonałością. Może robić albo pozwolić tylko na to, co robi i na co pozwala i to jedynie w sposób i w czasie, w którym to robi i na co pozwala. Gdyby Bóg mógł zapobiec złu, a nie uczyniłby tego, przyzwoliłby tym samym na grzech.
- Nie ma grzechu z niewiedzy. Nie ma grzechu, gdy człowiek działa zgodnie z własnym sumieniem.
- Uleganie podszeptom Szatana i osiąganie tą drogą zadowolenia nie jest grzechem, dopóki nie towarzyszy temu wzgarda wobec Boga.
- Moc odpuszczania grzechów mieli jedynie apostołowie, ale nie mają jej już ich następcy.
Bernard z Clairvaux oskarżył Abelarda także o neopogaństwo, które upatrywał w próbach nadmiernej chrystanizacji filozofii pogańskiej, a szczególnie w nadmiernym sprowadzaniu magisterium Kościoła do wyrażonych w filozofii pogańskiej prawd i metod rozumu przyrodzonego. Ostrość sporu osłabła wobec szerokiej recepcji myśli starożytnej w wieku XII połączonej z odnowioną formą mistycyzmu i neoplatonizmu (zob. renesans XII wieku).
[edytuj] Utwory literackie
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Pisma filozoficzne Abelarda wyróżniają się jasnością i klarownością które czynią z nich wzorzec prozy filozoficznej. Abelard był nie tylko wielkim filozofem, ale też wróżniającym się pod względem literackim epistolografem (listy do Heloizy) i pamiętnikarzem (Historia calamitatum). Ponadto był także zdolnym poetą religijnym - jego hymny (np. O quanta qualia) wyróżniają się precyzją i jasnością, wydają się jednak nie dorównywać głębi poezji Bernarda z Clairvaux.
[edytuj] Dzieła
Po Abelardzie zostały liczne pisma filozoficzne i teologiczne, m.in. Sic et non, [Tak i nie], obejmujące 158 punktów doktryny chrześcijańskiej oraz konfrontacje opinii ojców Kościoła, Dialogus inter Philosophum, Judaeum et Christianum (tłum. pol. Rozmowa między filozofem, żydem i chrześcijaninem), komentarz do listu św. Pawła do Rzymian, De unitate et trinitate divina [O jedności natury i boskiej substancji Trójcy świętej], Theologia christiana [Teologia chrześcijańska], Tractatus de intellectibus (pol. tłum. Rozprawa o pojęciach ogólnych, Warszawa 1969), Ethica, sve scito te ipsum, (tłum. pol. Etyka, czyli Poznaj samego siebie), Expositio in Hexameron (tłum. pol. Wykład Heksameronu). Oprócz tego Heloiza i Abelard pozostawili po sobie bogatą korespondencję z czasów, gdy obydwoje stali na czele swoich klasztorów. Są to zarówno płomienne listy miłosne, jak i rozważania religijne.
