Roman Jakobson
Z Wikipedii
Roman Osipowicz Jakobson (ur. 23 października 1896 w Moskwie, zm. 18 lipca 1982 w Bostonie), rosyjski językoznawca, teoretyk literatury, slawista oraz teoretyk języka. Jeden z najwybitniejszych filologów XX wieku, współtwórca metody strukturalnej, harmonijnie łączył w swojej pracy kompetencje literaturoznawcy i językoznawcy.
Studiował na uniwersytetach w Moskwie, następnie w Pradze. W latach 1933-1938 wykładał na uniwersytecie w Brnie. W latach 1946-1949 był kierownikiem katedry slawistyki Columbia University w Nowym Jorku, następnie profesor w Harvard University; od 1958 w Massachusetts Institute of Technology. Był członkiem wielu akademii nauk, w tym PAN od 1959.
W okresie międzywojennym był twórcą i jednym z czołowych teoretyków praskiej szkoły strukturalistycznej. Stworzył tzw. metodę dychotomiczną, a także rozwinął typologię systemów fonologicznych.
W rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa (polski przekład w: W poszukiwaniu istoty języka, t. 2) przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli komunikacji językowej i wywiódł z niej typologię funkcji języka (będącą rozszerzeniem typologii Karla Bühlera). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników:
- nadawcę (komunikatu),
- kontekst,
- komunikat,
- kontakt (między nadawcą i odbiorcą),
- kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz
- odbiorcę.
W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można mówić o sześciu różnych funkcjach języka:
- emotywnej (termin Antona Marty, inaczej: ekspresywna) - gdy komunikat skupiony jest na nadawcy,
- poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) - gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy),
- poetyckiej - gdy komunikat skupiony jest na samym sobie,
- fatycznej (termin Bronisława Malinowskiego) - gdy skupiony jest na kontakcie,
- metajęzykowej (termin Alfreda Tarskiego)- gdy skupiony jest na kodzie i
- konatywnej - gdy skupiony jest na odbiorcy.
Wybitny erudyta i poliglota, Jakobson był też autorem kilku tekstów dotyczących literatury polskiej (między innymi analizy wierszy Norwida i Wierzyńskiego).
[edytuj] Bibliografia
- Roman Jakobson W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, t. 1-2, wybór, red. naukowa i wstęp M. R. Mayenowa, Warszawa 1989.
[edytuj] Zobacz też
strukturalizm, fonologia, poetyka, funkcje języka, komunikacja językowa, Praskie Koło Lingwistyczne, praska szkoła strukturalistyczna
