Nowy Jork

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta w USA. Zobacz też: inne artykuły o tej nazwie.

Miasto Nowy York


Herb Nowego Jorku	Flaga Nowego Jorku

1214 km²

(786 - ląd, 429 - woda) km²

Położenie

40°42' N
74°00' W

Wysokość

średnio 6 m n.p.m.

Ludność (2004)
• liczba ludności
• aglomeracja

8,17 mln.

21,5 mln.

Nr kierunkowy

212

Kod pocztowy

10001-10292

Podział miasta

5 dzielnic

Miasta partnerskie

Tokio

Pekin

Madryt

Kair

Santo Domingo

Rzym

Budapeszt

Jerozolima

Londyn

Sydney

Johannesburg

Amsterdam

Toronto

Położenie na mapie

Strona internetowa miasta

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Miasto Nowy York w Wikicytatach

Nowy Jork także nazywane Miasto Nowy Jork (ang. New York, nazwa oficjalna New York City lub The City of New York, City of New York) – największe miasto w Stanach Zjednoczonych. Nazywane także Miastem Nowy York (New York City), dla odróżnienia od stanu Nowy Jork w którym się znajduje. Leży na wschodnim (atlantyckim) wybrzeżu USA, przy ujściu rzek Hudson i East Rivers do Zatoki Nowojorskiej. W wielu dziedzinach uważany jest za światowe centrum m.in. reklamowe i medialne (a do momentu kiedy Londyn niedawno wrócił na pierwsze miejsce też finansowe). W Nowym Jorku mieści się główna siedziba ONZ, co podkreśla status miasta jako "światowej stolicy".

Nowy Jork zaliczany jest do najgęściej zaludnionych miejsc w Stanach Zjednoczonych. Liczba mieszkańców miasta przekracza 8 milionów (dane ze spisu w 2000 roku), powierzchnia wynosi 831 kilometrów kwadratowych, co daje gęstość zaludnienia w przybliżeniu 10 tys. osób na km kwadratowy.

Miasto bywa nazywane "Miastem, które nigdy nie zasypia". Rozpoznawalne także jako "Big Apple" (Wielkie Jabłko ang.)

[edytuj] Historia

Nowy Jork założony został w 1614 przez Holendrów na wyspie Manhattan jako faktoria handlowa, w 1625 założono osiedle Nieuw Amsterdam (Nowy Amsterdam), główny port kolonii Nowe Niderlandy. Prawa miejskie Nowy Amsterdam zyskał w 1653. W 1664 wraz z kolonią został zdobyty przez Anglików i przemianowany na Nowy Jork. W roku 1673 Holendrzy odzyskali miasto, ale na mocy pokoju w Westminster 19 lutego 1674 oddali miasto Anglikom w zamian za uznanie holenderskich praw do Surinamu. W XVIII wieku podczas wojny o niepodległość USA (1775–83) brytyjskie wojska prowadziły okupacje miasta. W latach 1785–90 był siedzibą władz USA. W 1929 krach na giełdzie nowojorskiej zapoczątkował wielki światowy kryzys gospodarczy. 11 września 2001 przeprowadzono zamach terrorystyczny na World Trade Center, wskutek którego zginęło ok. 3000 ludzi, w tym 343 strażaków FDNY (Fire Department New York City lub Fire Department New York) i zniszczone zostały obydwie wieże WTC. Tamte wydarzenia odcisnęły piętno na mieszkańcach tego miasta, którzy doskonale do dziś pamiętają tą tragedię.

[edytuj] Demografia

Nowy Jork jest największym miastem w Stanach Zjednoczonych pod względem ludności, 2 razy większym niż drugie największe miasto - Los Angeles. Łączna liczba miszkańców Nowego Jorku w 2005 r. wynosiła 8,213,839 (wzrost z 7.3 mln w 1990). Stanowi to ok. 40% populacji całego stanu Nowy York. Demografowie przewidują, że w 2025 miasto zamieszkiwać będzie 9,4 mln ludzi. Gęstość zaludnienia jest bardzo wysoka i wynosi 10,194 osób/km² (25,846/km² na Manhattanie).

8 największych krajów pochodzenia nowojorczyków to: Dominikana, Chiny, Jamajka, Rosja, Włochy, Polska, Indie i Rumunia. W mieście mówi się ponad 40 językami.

[edytuj] Mieszanka etniczna

W Nowy Jorku można spotkać ludzi prawie z każdego zakątka świata. 35,9% mieszkańców urodziło się poza USA - 18,9% pochodzi z Ameryki Łacińskiej, 8,6% z Azji i 7% z Europy. Miasto jest także największym skupiskiem mieszkańców pochodzenia żydowskiego w USA (ok. 900 tys.) (gł. dzielnica Borough Park i Wiliamsburg). Duża liczba osób przyznaje się do pochodzenia włoskiego - 8,7%, irlandzkiego -5,3%, polskiego -4%.

[edytuj] Polacy

Zamieszkuje tu także duża społeczność polska w dzielnicy Greenpoint oraz w południowym Brooklynie a także Staten Island i dzielnice Queens-Ridgewood, Maspeth & Middle Village), w mieście wychodzi gazeta polskojęzyczna Nowy Dziennik.

Greenpoint na Brooklynie (nazywany Little Poland) w przewadze zamieszkany jest przez Polaków. Polacy pojawili się w Nowym Jorku na początku XIX wieku. Stworzyli liczne instytucje i organizacje (Fundacja Kościuszkowska, Polski Instytut Naukowy, Fundacja Paderewskiego, Instytut J. Piłsudskiego). Wydawane są miesięczniki i polski dziennik, jest wiele galerii artystycznych, klub żeglarski a nawet polski teatr. W Nowym Jorku mieszka ok. 1 300 000 ludzi pochodzenia polskiego. Zajmują wiele ważnych stanowisk w administracji i przemyśle, odgrywają dużą rolę w nauce, kulturze i sztuce.

[edytuj] Podział administracyjny

Pięć głównych części Nowego Jorku: 1: Manhattan, 2: Brooklyn,
3: Queens, 4: Bronx, 5: Staten Island

Nowy Jork z kosmosu

Okolice Nowego Jorku w 1888.

Miasto podzielone jest na 5 dzielnic (tzw. Boroughs):

Manhattan (Hrabstwo Nowy Jork, 1,56 mln mieszkańców) jest centrum biznesowym miasta. Przeważa w nim zabudowa miejska, chociaż Central Park też zajmuje dużą powierzchnię. Jest najgęściej zaludnioną częścią miasta. Znajduje się tu także większość z drapaczy chmur.

Bronx (Hrabstwo Bronx, 1,36 mln. mieszkańców) słynie głównie z tego, że jest miejscem narodzin hip-hopu i centrum kultury "czarnych Amerykanów" także tutaj ma swoja siedzibę drużyna baseballowa Yankees. Jest to także jedyna dzielnica, która ma naturalne połączenie z lądem stałym.

Brooklyn (Hrabstwo King, 2,47 mln. mieszkańców) mieszka tu największa część ludności Nowego Jorku. Przeważają tu dzielnice mieszkaniowe chociaż istnieją także liczne tereny o profilu usługowym a także przemysłowym.

Queens (Hrabstwo Queens, 2,23 mln. mieszkańców) jest najbardziej zróżnicowanym pod względem etnicznym hrabstwem w USA z większą liczba imigrantów niż gdziekolwiek indziej. Pod względem powierzchni jest to największa z dzielnic. Znajduje się tu także port lotniczy JFK oraz lotnisko LaGuardia.

Staten Island (Hrabstwo Richmond, 460 tys. mieszkańców) ma charakter zdecydowanie podmiejski. To tutaj osiedlają się w miarę lepiej sytuowani Nowojorczycy. Po otwarciu mostu Verrazano wyspa uzyskała połączenie z Brooklynem. Za pomocą Goethals Bridge można dojechać do New Jersey.

[edytuj] Przestępczość

NYPD (skrót New York City Police Department lub New York Police Department - Ford Crown Victoria

Manhattan w 1942 r.

Nowy Jork jest często postrzegany jako miasto o wysokim stopniu przestępczości ze względu na jego przeszłość. W dzielnicach takich jak Morrisiana lub South Bronx padały rekordy przestępczości. Jednak w ostatnich latach Nowy Jork znalazł w pierwszej dziesiątce najbezpieczniejszych miast w Stanach Zjednoczonych (według City Crime Rankings, 9 wydanie, 2003). Co więcej, miasto stało się bezpieczniejsze w ciągu ostatniego dziesięciolecia - dane FBI wskazują, że współczynnik morderstw w 2000 roku był najniższy od 1967 roku. Znaczna poprawa bezpieczeństwa Nowojorczyków jest zasługą Williama Brattona, szefa NYPD (New York City Police Department - Policji Miasta Nowy Jork) w latach 1994-1996. Wprowadził on zasadę nazywaną (wg niego niesłusznie) "zerem tolerancji". Wysłał na ulice tysiące policjantów, aby ścigali wszystkich przestępców, nawet zwykłych gapowiczów w metrze.

[edytuj] Polityka

Wall Street

Aktualnie burmistrzem Nowego Jorku jest Michael Bloomberg, który został wybrany na to stanowisko w 2001 roku z ramienia Republikanów. Bloomberg zyskał znaczącą pozycję jako ekspert giełdowy na Wall Street, gdzie zdobył duży majątek. Stanowisko burmistrza jest jego pierwszym krokiem w polityce.

Bloomberg był początkowo Demokratą, ale przeszedł do Partii Republikańskiej, aby wystartować w wyborach na burmistrza. Uniknął tym samym dużej konkurencji, która była wśród Demokratów na to stanowisko. Bloomberg zajął stanowisko po Rudolphie Giulianim, który to czynnie wspierał go w kampanii. Rudolph Giuliani był bardzo kontrowersyjnym burmistrzem. Kandydował on na senatora, ale został zmuszony do wycofania się z powodu leczenia (był chory na raka) i kontrowersji wokół romansu z Judith Nathan. Jego popularność wzrosła po zamachu na World Trade Center, kiedy to stanowczo pokierował sytuacją w mieście.

Rada miejska w Nowym Jorku liczy 51 członków. Przewodniczącym rady jest obecnie Gifford Miller.

[edytuj] Gospodarka

Statua wolności widziana od strony Manhattanu

Główny hol dworca kolejowego Grand Central

Wall Street

W przeszłości miasto rozwijało się głównie dzięki dogodnemu położeniu nad oceanem jako jeden z najlepiej ukształtowanych naturalnie portów. Port rozwinął się szczególnie wraz z przekopaniem kanału Erie, który połączył miasto z Wielkimi Jeziorami co dało Nowemu Jorkowi wielką przewagę nad odwiecznymi konkurentami Bostonem i Filadelfią. Główne tereny portowe znajdują się na Manhattanie - South Street Seaport, Brooklynie - Red Hook i Staten Island - Howland Hook Marine Terminal. Mimo, że głównym portem obecnie w tym rejonie stał się Port Newark - Elizabeth Marine w New Jersey, na północ od Staten Island, to usługi portowe stanowią nadal poważną pozycję w dochodach miasta.

Przemysł zaczął odgrywać poważną rolę w połowie XIX stulecia. Nowy Jork to byłe centrum branży odzieżowej, która chociaż już w dużo mniejszej skali istnieje nadal. Istniał tu także przemysł stalowy i maszynowy. 120 tys. miejsc pracy jest zapewniane przez fabryki i inne zakłady, gdy w połowie XX w. było to milion miejsc pracy a więc widać jak ogromne zmiany zaszły w gospodarce miasta. Nowy Jork był także pierwszym centrum przemysłu filmowego, aż do czasu gdy przeniósł się on do Hollywood w Kalifornii. Obecnie istnieje niewielka produkcja na potrzeby telewizji. Kręci się także trochę filmów, ale w porównaniu do wcześniejszych lat są to niewielkie ilości.

Największą rolę odgrywają usługi, zwłaszcza finansowe (Wall Street na Manhattanie jest jednym z centrów światowego biznesu). Nowy Jork to także ważny ośrodek handlu (m.in. sławna 5 aleja na Manhattanie). Mieści się tu największy w USA sklep wielkopowierzchniowy - "Macy's". Na połudn. Manhattanie (tzw. Downtown) na Greenwich Village znajdują się liczne księgarnie i sklepy muzyczne. Swoje siedziby mają tu: Altria Group, Time Warner, American International Group, Pfizer, Bristol-Myers Squibb, JetBlue, DC Comics, Estée Lauder, Sony Music Entertainment i wiele innych. Miasto ma również sławę stolicy mody, pracuje tu wielu projektantów a siedziby i przedstawicielstwa mają największe domy mody. Nowy Jork, to także centrum obróbki diamentów, nastawione na licznie tu mieszkające gwiazdy filmowe i inne sławne osoby. Duże wpływy dla miasta generuje turystyka, która po zamachach z 11 września nieco zamarła, ale w ostatnim okresie liczba turystów zaczyna się zwiększać.

[edytuj] Turystyka i zabytki

Średnio miasto odwiedza 39 mln. turystów w roku. Za główny cel wycieczki obierają sobie takie miejsca jak: Empire State Building, Times Square, Radio City Music Hall, Statua Wolności, Ellis Island, Wall Street, Siedzibę ONZ, Muzeum Historii Naturalnej, katedrę św. Patryka i most brooklyński. W Nowym Jorku znajduje się 113 km kw. terenów zielonych, w skład których wchodzi 1700 parków i placów zabaw. Najlepiej znany z nich jest Central Park, który jest głównym miejscem wypoczynku Nowojorczyków, czemu nie należy się dziwić, bo jest on znakomicie utrzymany i czysty. Na uwagę zasługuje także niedawno utworzony Battery Park na połudn.-zach. wybrzeżu. Miasto posiada także 22 km plaż nadających się do kąpieli. Szczególną atrakcją jest lotniskowiec "Intrepid" przycumowany na rzece Hudson.

Każdego roku z okazji Święta Dziękczynienia jest organizowana parada, której przygląda się dziesiątki tysięcy widzów oraz miliony telewidzów. Natomiast Times Square jest miejscem hucznego obchodzenia Sylwestra przez wielu Nowojorczyków, ze sławnym odliczaniem końca starego roku w postaci spadającej kuli.

Przed atakami z 11 września 2001 "World Trade Center" było ważną atrakcją turystyczną, jednak po zamachach przemysł turystyczny poważnie ucierpiał, a obecnie miejsce po WTC stało się symbolem i także miejscem odwiedzin dla Amerykanów przyjeżdżających tu z innych stanów.

Wielu turystów myśli o Nowym Jorku tylko w kategoriach Manhattanu, ale także w pozostałych dzielnicach istnieją miejsca godne odwiedzenia, szczególnie Coney Island na Brooklynie ze swoimi plażami i oceanarium.

[edytuj] Transport

System transportu w Nowym Jorku należy do jednych z najbardziej złożonych w Stanach Zjednoczonych. W mieście znajduje się m.in. największa sieć metra na świecie, najdłuższy most wiszący w Północnej Ameryce oraz pierwszy na świecie tunel samochodowy wentylowany mechanicznie.

Spośród wszystkich nowojorczyków dojeżdzających do pracy 32% z nich używa w tym celu metra, 25% samochodu, 14% autobusu miejskiego, 8% pociągu lub szybkiej koleji, 8% chodzi pieszo, 6% używa służbowego samochodu, 1% bierze taksówkę, 0.4% rowerem i 0.4% przypływa promem. 54% nowojorskich gospodarstw domowych nie posiada samochodu, co zważywszy na fakt znacznej dominacji transportu samochodowego w wielu innych, dużych miastach USA, jest nadzwyczaj dziwne.

W 2000 r. w Nowym Jorku zatrudnionych było blisko 3.7 mln osób, z czego 56% pracowało na Manhattanie. 30% osób pracujących na Manhattanie dojeżdżało do pracy z samego Manhattanu, 17% z Queens, 16% z Brooklynu, 8% z Bronxu i 2.5% ze Staten Island. Kolejne 4.5% dojeżdżało z Hrabstwa Nassau, 4% z Hrabstwa Westchester, 2% z Hrabstwa Suffolk. 5% osób dojeżdżało z hrabstw Bergen oraz Hudson w stanie New Jersey.

[edytuj] Środki transportu

[edytuj] Metro

Metro nowojorskie składające się z 1,056 km torów jest najdłuższą siecią metra na świecie, czwartą pod względem rocznej ilości przewożonych pasażerów (1.4 miliarda pasażerów w 2005 r.) oraz drugą w USA pod względem wieku (najstarsza jest sieć w Bostonie).

Metra używa średnio 4.8 mln pasażerów w każdy dzień powszedni (dane z 2002 r.). Rekordowo dużą liczbą było 7.5 pasażerów przewiezionych w bliżej nieokreślonym dniu sierpnia 2005 r.

Metro nowojorskie jest jedną z trzech sieci metra na świecie pracujących 24 godziny na dobę. System składa się z 26 linii biegnących przez wszystkie dzielnice Nowego Jorku z wyjątkiem Staten Island, która jest obsługiwana przez Staten Island Railway. Cała sieć i system jest bardzo dobrze zautomatyzowany i zinformatyzowany. Pasażerowie chcąc zapłacić za przejazd używają karty MetroCard, która jest obsługiwana przez wszystkie publiczne środki transportu. W przyszłości planowane jest zastąpienie kart MetroCard kartami chipowymi.

Port Authority Trans-Hudson, sieć łącząca Manhattan z Jersey City, Hoboken, Harrison oraz Newark, składa się z 22.2 km torów oraz podobnie jak New York City Subway pracuje 24 h/dobę. Składająca się z 4 linii sieć przewozi średnio 240,000 pasażerów każdego powszechnego dnia. W latach 1908-1962 należała do prywatnej korporacji, po czym została przejęta przez Port Authority of New York and New Jersey.

[edytuj] Taksówki

Tradycyjna nowojorska taksówka- Ford Crown Victoria Taxi z wydłużonym rozstawem osi.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Nowojorskie taksówki.

W Nowym Jorku jeździ około 13,000 taksówek, z czego blisko 90% to Fordy Crown Victoria. To właśnie tu, w Nowym Jorku rozpoczęła się moda na malowanie taksówek na pomarańczowo, która z biegiem czasu rozprzestrzeniła się na inne amerykańskie miasta. Obecnie pomarańczowy kolor taksówek to nie efekt mody, lecz nowojorskiego prawa.

Większość taksówek należy do prywatnych korporacji, które są obsługiwane przez New York City Taxi and Limousine Commission.

[edytuj] Autobusy

Nowojorska sieć autobusowa składa się z ok. 5,800 autobusów, przeworzących blisko 2.01 mln pasażerów każdego dnia na ponad 200 lokalnych trasach oraz na 30 trasach ekspresowych.

Każdy autobus oznaczony jest literą, oznaczającą dzielnicę w której kursuje (Brooklyn - B, Bronx - Bx, Manhattan - M, Queens - Q, Staten Island - S, Linie ekspresowe - x). Pomiędzy godziną 21:00 a 5:00 autobusy mogą zatrzymywać się "na żądanie".

Port Authority Bus Terminal, nowojorska międzystanowa stacja autobusowa jest najbardziej ruchliwą stacją w Stanach Zjednoczonych. Każdego dnia wyjeżdża z niej blisko 7,200 autobusów które przewożą ok. 200,000 pasażerów.

[edytuj] Lotniska

Nowojorskie lotniska należą do najbardziej ruchliwych w Stanach Zjednoczonych. Główne porty lotnicze w mieście to:

JFK obsługuje zarówno długodystansowe loty krajowe jak i loty międzynarodowe. Około 100 linii lotniczych z 50 państw obsługuje loty do tego portu. JFK, podobnie jak inne nowojorskie lotniska jest obsługiwany przez Port Authority of New York and New Jersey.

Newark, podobnie jak JFK obsługuje długodystansowe loty krajowe i loty międzynarodowe. Port znajduje się w Newark, około 19 kilometrów na zachód od Manhattanu.

LaGuardia jest najmniejszym lotniskiem w mieście, obsługującym jedynie krótkodystansowe loty krajowe (do 2400 km)

W 2005 r. nowojorskie lotniska obsłużyły ok. 100 mln pasażerów.

[edytuj] Porty

New York Harbor jest trzecim najbardziej ruchliwym portem w USA, w roku 2005 obsłużył ponad 5300 statków. W porcie znajdują się 4 terminale - 3 terminale towarowe i 1 pasażerski.

[edytuj] Promy

Staten Island Ferry, najbardziej ruchliwa sieć promów w Stanach Zjednoczonych, corocznie przewozi około 19 mln pasażerów pomiędzy Manhattanem a Staten Island. Promy kursują 24 godziny na dobę, 365 dni w roku, przewożąc blisko 65,000 osób dziennie. W roku 1997 opłata za przewóz osób promem została zniesiona. Po zamachach z 11 września 2001 r. przewóz pojazdów jest niedostępny.

[edytuj] Sport

W Nowym Jorku grają takie drużyny jak:
New York Knicks - należąca do koszykarskiej ligi NBA,
New York Islanders - należąca do hokejowej ligi NHL,
New York Dragons - należąca do ligi AFL,
New York Rangers - należąca do hokejowej ligi NHL,
New York Red Bulls - należąca do ligi piłki nożnej MLS,
New York Giants - należąca do futbolowej ligi NFL,
New York Jets - należąca do futbolowej ligi NFL,
New York Yankees - należąca do bejsbolowej ligi MLB,
New York Mets - należąca do bejsbolowej ligi MLB.

[edytuj] Geografia

W skład Nowego Jorku wchodzi Manhattan Island, Staten Island, zachodnia część Long Island, część lądu stałego (Bronx) i kilka mniejszych wysp w Zatoce Nowojorskiej (New York Harbor).

Nowy Jork cechuje się wilgotnym, kontynentalnym klimatem. Miasto przylega do oceanu, w wyniku czego zmiany temperatury nie są tak znaczne jak wewnątrz lądu. Każdej zimy pada śnieg. W dawnych czasach Nowy Jork był głównym portem morskim w komunikacji morskiej między Stanami Zjednoczonymi i Europą, zanim komunikacja lotnicza przez Atlantyk nie rozpowszechniła się.