Sułtanat seldżucki
Z Wikipedii
Sułtanat seldżucki - twór państwowy, powstały z małej początkowo ordy tureckiej, która na początku X wieku opanowała najpierw Chorezm a następnie przejęła kontrolę nad całym Bliskim Wschodem, stając się formalnie częścią kalifatu bagdadzkiego, a faktycznie pełniąc tam kontrolę aż do upadku obojga w 1260 roku, pod wpływem mongolskiego najazdu.
Spis treści |
[edytuj] Historia sułtanatu seldżuckiego
[edytuj] Opanowanie Chorezmu przez Seldżuków
Po rozpadzie starotureckiego Kaganatu zachodniego i zdobyciu Chorezmu przez Arabów, na terenach Azji północno-środkowych toczyły się ciągłe walki pomiędzy rozmaitymi plemionami i ordami tureckimi, w które czasami włączały się także zislamizowane, mieszane arabsko-tureckie plemiona-ordy. W 1035 roku powstała orda Turków seldżuckich na terenach Wielkiego Stepu przylegającego do Morza Aralskiego. Orda ta, pod wodzą Targuł-Beja, wykorzystując trwającą wojnę między zislamizowanym Turkiem Mahmudem Guzmeridą a kalifatem bagdadzkim, zajęła cały Chorezm w 1040 roku, a następnie prowadząc sprytną grę dyplomatyczną między zwaśnionymi siłami zadomowiła się na stałe w Chorezmie.
[edytuj] Powstanie sułtanatu i jego ekspansja
W 1050 władzę w ordzie przejął brat Targuła - Turgil-Bej, który przeszedł w 1051 roku na islam. Nie przeszkodziło mu to jednak zorganizować w 1055 roku wielkiej wyprawy swojej ordy na kalifat bagdadzki, który rok wcześniej został zaatakowany z drugiej strony przez Kalifat fatymidzki. Osaczony kalif, został praktycznie zmuszony przez Turgila do mianowania go oficjalnie sułtanem, dzięki czemu jego orda stała się od tej pory formalnie sułtanatem. Oddziały Turgila obroniły kalifat bagdadzki przed Fatymidami, po czym rozpoczęły "świętą wojnę" z Bizancjum. W 1057 roku Turgil zorganizował pierwszą wyprawę Seldżuków na Anatolię, miała ona jednak charakter czysto łupieżczy.
W 1065 roku sułtanem Seldżuków został Sulejman, który rozpoczął bardziej regularny podbój Anatolii. W 1071 roku, w bitwie pod Manzikertem pokonał armię bizantyjską biorąc do niewoli cesarza Romana IV Diogenesa. W pozbawionej obrony Anatolii zaczęły się wtedy osiedlać masowo tureckie auły przekształcając ten region z rolniczego w stepowo-pasterski.
W 1081 roku Sulejman, wykorzystując osłabienie kalifatu fatymidzkiego wojnami o sukcesję, odbił z jego rąk całą Syrię i Palestynę, przejmując też kontrolę nad Jerozolimą i zabraniając do niej wstępu chrześcijanom, co miało wpływ na ogłoszenie I wyprawy krzyżowej
[edytuj] Rozpad sułtanatu
W 1092 roku sułtanat seldżucki władał już całym Bliskim i Środkowym Wschodem. W roku tym jednak umarł Malikszach, następca Sulejmana i rozpoczęły się walki o władzę w sułtanacie, które doprowadziły do jego rozbicia feudalnego na wiele małych emiratów i samozwańczych sułtanatów. Największym z nich był Sułtanat Ar Rumu, założony w Anatolii przez syna Sulejmana Kilidż Arsłana.
W 1097 roku wykorzystując to rozdrobnienie zaczęła się pierwsza wyprawa krzyżowa, która spowodowała zdobycie Jerozolimy i stworzenie krzyżowego Królestwa Jerozolimskiego, które przetrwało bez mała 200 lat.
Ponowne ustanowienie sułtanatu seldżuckiego
Dopiero w 1164 roku, sułtanowi seldżuckiemu Nur-ad Dinowi udało się ponownie zjednoczyć wszystkie państewka pochodzące ze starego sułtanatu oraz podbić kalifat fatymidzki. Po śmierci Nur-ad Dina, władzę w nowym, powiększony sułtanacie seldżuckim przejął w 1174 roku Saladyn. Zmusił on do hołdu wasalnego Sułtanat Ar-Rumu i zorganizował wyprawę przeciw Królestwu Jerozolimskiemu. W 1187 roku rozbił on to królestwo oraz zdobył Jerozolimę.
Niedobitki wojsk krzyżowców zgromadziły się jednak pod wodzą króla Gwidona de Lusignan pod Akką. Dzięki organizacji III wyprawy krzyżowej (1189-1192), która dołączyła do niedobitków wojsk Królestwa Jerozolimskiego udało się krzyżowcom pokonać pod dwóch latach wojny okopowej wojska Saladyna i zdobyć Akkę. Spowodowało to utratę władzy przez Saladyna i ponowne rozdrobnienie sułtanatu seldżuckiego.
[edytuj] Ostateczny upadek sułtanatu
W 1222 roku, tereny Bliskiego i Środkowego Wschodu zaatakowała pierwsza, rekonesansowa fala wojsk mongolskiej Wielkiej Ordy. Złupiła ona Chorezm a kilka jej zagonów dotarło aż do Anatolii. Pod wpływem tego zagrożenia Seldżukowie po raz ostatni zjednoczyli się i pod wodzą sułtana Muhammada odzyskali Chorezm w 1230 roku.
W 1253 roku olbrzymia armia mongolska licząca ok. 100 000 ludzi (10 tumenów) pod wodzą Kitbogi odbija Chorezm z rąk Seldżuków. W 1260 roku zalewa ona cały Bliski Wschód, niszcząc Bagdad, Damaszek i Aleppo, kładąc kres kalifatowi bagdadzkiemu i równocześnie sułtanatowi seldżuckiemu. Jako jedyna siła Seldżuków pozostaje nie rozbity jeszcze do końca sułtanat Ar Rumu. Na skutek śmierci wielkiego chana Mongołów Mongku, wybuchły wewnętrzne walki o władzę w Wielkiej Ordzie. Jeden z wodzów mongolskich Mangku odebrał większość tumenów Kitbodze i ruszył na Złotą Ordę w ramach walk wewnętrznych. Pozostawiony z trzema, niepełnymi tumenani Kitboga został podbity przez Mameluków pod Ain Jakut. Sułtanat seldżucki jednak już się po mongolskim potopie nie podniósł.
[edytuj] Władcy seldżuków
[edytuj] Wielcy Seldżucy
- Toğrül bin Mikail 1037-1063
- Alp Arslan bin Chaghri 1063-1072
- Jalal ad-Dawlah Malik Shah I 1072-1092
- Nasir ad-Din Mahmud I 1092-1094
- Rukn ad-Din Barkiyaruq 1094-1105
- Mu'izz ad-Din Ahmed Sanjar 1097-1157
- Mu'izz ad-Din Malik Shah II 1105
- Ghiyath ad-Din Mehmed I Tapar 1105-1118
- Mahmud II 1118-1131
- Dawud 1131-1132
- Toğrül II 1132-1134
- Mas'ud 1134-1152
- Malik Shah III 1152-1153
- Mehmed II 1153-1160
- Süleyman Shah 1160-1161
- Arslan Shah 1161-1176
- Toğrül III 1176-1194
[edytuj] Sułtani Kermanu
- Qawurd 1041-1073
- Kerman Shah 1073-1074
- Sultan Shah 1074-1075
- Hussain Omar 1075-1084
- Turan Shah I 1084-1096
- Iran Shah 1096-1101
- Arslan Shah I 1101-1142
- Mehmed I 1142-1156
- Toğrül Shah 1156-1169
- Bahram Shah 1169-1174
- Arslan Shah II 1174-1176
- Turan Shah II 1176-1183
- Mehmed II 1183-1187
