Tarczyca
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Budowa anatomiczna i położenie
Tarczyca (łac. glandula thyroidea) - nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony u ssaków w przednio-dolnej części szyi. Zbudowany jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Często występuje także trzeci płat – piramidowy.
Boczne płaty tarczycy sięgają:
- ku górze – połowa wysokości chrząstki tarczowej górnej
- ku dołowi – piąta chrząstka tchawicy
- bocznie – pęczek naczyniowo-nerwowy szyi
- ku tyłowi – powięź przedkręgowa.
Cieśń leży pomiędzy dwoma płatami bocznymi, do przodu od drugiej, trzeciej i czwartej chrząstki tchawicy. Cieśń i płaty boczne tworzą łuk częściowo otaczający krtań, tchawicę i przełyk. Płaty boczne są przykryte przez mięśnie podgnykowe. Płat piramidowy ciągnie się w górę od cieśni i może sięgać wyżej niż płaty boczne.
Tarczyca należy do dużych gruczołów człowieka, ważąc od 30 do 60 g. Może być powiększona w trakcie ciąży. Jej wielkość zmienia się także w zależności od cyklu miesiączkowego. Przez 1 g tkanki tarczycowej przepływa w ciągu 1 min. około 5 l krwi.
Gruczoł ten produkuje hormony trijodotyroninę/trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.
[edytuj] Budowa histologiczna i czynność
Tarczyca otoczona jest przez dwie warstwy tkanki łącznej, tworzące osłonki. Pierwsza, wewnętrzna, jest połączona bezpośrednio z miąższem gruczołu. Wnika ona do jego wnętrza, tworząc w ten sposób jego zrąb. Druga, zewnętrzna (tzw. powięź tarczowa), obejmuje także przytarczyce.
Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki, których wielkość waha się od 20 do 900 µm. Są one główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka, najczęściej sześciennego, choć może być on także płaski. Zależy to od stanu, w jakim w danej chwili tarczyca się znajduje. Nabłonek płaski jest formą spoczynkową – hormony (T3-trójjodotyronina i T4-tyroksyna) nie są wydzielane. Nabłonek sześcienny jest z kolei formą aktywną – hormony są aktywnie produkowane. Zmiana wielkości komórek wiąże się z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak obficie magazynuje produkowane przez siebie hormony, zanim zostaną one uwolnione do krwi. Są one przechowywane w postaci jodowanej tyreoglobuliny w żelu wewnątrzpęcherzykowym. Stężenie T3 w tarczycy wynosi około 0.02-0.3 µmol/g, a T4 15-200 µmol/g. Duży zapas, a zatem duża objętość tego żelu, powoduje, że komórki leżące na brzegach są ugniatane. Stąd mamy do czynienia z nabłonkiem płaskim. Jednocześnie nie ma potrzeby produkcji dodatkowych ilości hormonów. W przypadku gdy tarczyca zaczyna wydzielać hormony pod wpływem TSH, ilość zapasów, a także ich objętość, zmniejsza się. Komórki na powrót stają się sześcienne, mają bowiem teraz więcej miejsca. Dodatkowo, dążąc do stanu spoczynkowego, zaczynają produkować hormony. Komórki pęcherzykowe tarczycy magazynują również sam jod i jego zawartość wynosi około 600 µg/g tkanki.
Oprócz komórek nabłonkowych w miąższu tarczycy znajdują się także komórki C (przypęcherzykowe). Pochodzą one z grzebienia nerwowego. Są to duże komórki o owalnych jądrach, najczęściej leżące na obwodzie pęcherzyków, czasem także pomiędzy nimi. Należą do układu komórkowego APUD. Produkują one hormon – kalcytoninę oraz somatostatynę i serotoninę.
[edytuj] Unaczynienie i unerwienie
- Unaczynienie:
- tętnice tarczowe górne (od tętnic szyjnych zewnętrznych)
- tętnice tarczowe dolne (od pnia tarczowo-szyjnego - od tętnicy podobojczykowej)
- tętnica tarczowa najniższa - wśród 5-10% populacji (od łuku aorty)
- Odpływ krwi żylnej:
- żyły tarczowe górne (do żyły szyjnej wewnętrznej)
- żyły tarczowe dolne (do żyły szyjnej wewnętrznej)
- żyła tarczowa najniższa (zwykle większa od pozostałych) (do żyły ramienno-głowowej lewej)
- Odpływ chłonki:
- do węzłów chłonnych szyjnych głębokich (z dolnej części poprzez węzły chłonne przed- i przytchawicze)
- Unerwienie (współczulne i przywspółczulne):
- nerwy tarczowe górne
- nerwy tarczowe środkowe
- nerwy tarczowe dolne
- sploty tarczowe górne
- sploty tarczowe dolne
[edytuj] Regulacja pracy tarczycy
Praca tarczycy jest regulowana dwojako. Produkcja i wydzielanie hormonów metabolicznych jest pod kontrolą układu podwzgórze-przysadka i działającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego (wydzielanie hormonów tarczycy wpływa ujemnie na wydzielanie TSH, hormonu układu podwzgórze-przysadka, pobudzającego tarczycę). Wydzielanie i produkcja tych hormonów może także zachodzić na skutek pobudzenia układu współczulnego, którego zakończenia adronergiczne dochodzą do komórek pęcherzykowych tworząc z nimi synapsy chemiczne. Stanowi to istotny element w reakcji obronnej organizmu, mobilizując zapasy. Regulacja produkcji kalcytoniny zależy tylko od stężenia wapnia we krwi.
U kobiet mogą wystąpić zaburzenia w pracy tarczycy podczas ciąży, co wynika ze zmiany w regulacji hormonalnej u kobiet ciężarnych.
Wydzielanie trijodotyroniny i tyroksyny przez tarczycę jest regulowane bezpośrednio i pośrednio:
Wydzielanie hormonów tarczycy zwiększają:
- hormon tyreotropowy TSH (wzmaga wychwytywanie jodu przez gruczoł tarczowy i wiązanie jodu z białkiem oraz przyspiesza proteolize tyreoglobuliny)
- TRH tyreoliberyna działa na gruczoł tarczycy pośrednio przez tyreotropinę TSH
- zimno (pod wpływem termodetektorów w ośrodku termoregulacji podwzgórze wydziela TRH działając pośrednio na gruczoł tarczowy)
- wazopresyna, adrenalina (zwiększają wydzielanie hormonów tarczycy do krwi).
Traczyk W.Z. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL Warszawa 2002.
[edytuj] Rozwój tarczycy
Tarczyca powstaje z endodermalnego nabłonka dna pierwotnej jamy ustnej, w pobliżu otworu ślepego. Rozwój rozpoczyna się w 4. tygodniu życia prenatalnego. Tarczyca wędruje, by ok. 7. tygodnia osiągnąć pozycję ostateczną - przednią powierzchnię tchawicy. Komórki C tarczycy mają odmienne pochodzenie - V wewnętrzna kieszonka skrzelowa.
[edytuj] Ewolucja tarczycy
Filogenetycznie tarczyca pochodzi od endostylu, który u niższych strunowców (bezczaszkowców, osłonic) służył do pobierania pokarmu.
[edytuj] Działanie hormonów tarczycy
Hormony tarczycy mają bardzo rozległe działanie. Ich najważniejszymi funkcjami jest regulacja metabolizmu oraz regulacja gospodarki wapniowo-fosforowej. Jednym z nich jest tyroksyna, która przyśpiesza przemianę materii.
[edytuj] Choroby związane z zaburzeniem pracy tarczycy
Tarczyca ma ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Dlatego też jakiekolwiek zaburzenia w jej pracy mogą powodować poważne następstwa.
- Nad- i niedoczynności
- Niedoczynność tarczycy
- Wole obojętne
- Niedorozwój umysłowy
- Nadczynność tarczycy
- Choroba Gravesa-Basedowa
- Wole nadczynne
- Tachykardia
- Niedoczynność tarczycy
- Problemy anatomiczne
- Nowotwory
- Wole guzowate
