Teatr polski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy historii teatru w Polsce. Zobacz też: inne znaczenia nazwy "Teatr Polski".

Artykuł wymaga poszerzenia.
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się czego brakuje i – jeśli jesteś w stanie – uzupełnij braki.

[edytuj] Początki teatru polskiego

Mikołaj Rej

Podobnie jak w większości krajów europejskich teatr w Polsce zrodził się w średniowieczu jako teatr religijny. Pierwsze zapisy łacińskie dramatyzacji liturgicznych pochodzą z XIII wieku (Processio in Ramis Palmarum), a dramatu liturgicznego (Visitatio Sepulchri) z poł. XIII wieku (przed 1253); pierwszym świadectwem istnienia widowisk obrzędowych w języku polskim jest utwór Skarga umierającego (zapis ok. 1470); przypuszczalnie od XV wieku (na Śląsku od XIV wieku) były wystawiane misteria (za zachowany fragment misterium uważa się niekiedy tzw. Lament świętokrzyski, czyli Żale Matki Boskiej pod Krzyżem z 2 poł. XV w.). Widowiska rel. inscenizowano w kościołach, potem na placach publ., zapewne na scenie symultanicznej; były odgrywane przez diakonów i kleryków, z czasem przez pobożnych mieszczan i żaków. Od XIV wieku. pojawiały się wiadomości o występach wędrownych igrców (grywali zapewne scenki komiczne). Rozwój teatru staropolskiego nastąpił w XVI wieku, w dobie rozkwitu odrodzenia i reformacji. Pierwszym teatrem świeckim był humanistyczny teatr studentów i profesorów Akademii Krakowskiej, w którym grano od pocz. XVI wieku (także na dworze królewskim) po łacinie, później (zapewne od poł. XVI wieku.) także po polsku; w repertuarze znajdowały się utwory o tematyce mitologicznej (Sąd Parysa. J. Lochera). Z kształtowaniem się różnych ośrodków teatru świeckiego (szkoły, dwór królewski) zapewne wiązało się powstanie moralitetu (Żywot Józefa Mikołaja Reja, Komedyja Justyna i Konstancjej M. Bielskiego); w poł. XVI wieku pojawiły się popularne widowiska odgrywane gł. przez żaków z okazji świąt czy mięsopustu (z tym nurtem wiązały się Komedyja o mięsopuście oraz Tragedyja żebracza nowo uczyniona); 1578 wystawiono z inicjatywy J. Zamoyskiego we dworze w Jazdowie pod Warszawą, w obecności Stefana Batorego, pierwszą polską tragedię renesansową, Odprawę posłów greckich J. Kochanowskiego. Przeciwnie niż w zachodniej Europie nastąpił w Polsce bujny rozwój widowisk misteryjnych, który trwał do XVIII wieku (pierwsze w pełni zachowane to Historyja o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka), pasyjnych i bożonarodzeniowych (z tymi ściśle związane powstanie szopki); ich różnorodne formy, nasycone bogactwem realiów obyczaju pol., wykorzystujące także z biegiem czasu doświadczenia i style teatru świeckiego (tzw. opera pasyjna Utarczka krwawie wojującego Boga z końca XVII wieku), ukształtowały w dużej mierze oryginalny charakter staropol. tradycji teatralnej. Zróżnicowane formy wytworzył rozwój komedii: od wplatanych w misteria licznych intermediów (będących w XVII wieku najpopularniejszą formą widowiska komicznego), przeróbek sztuk antycznych (Potrójny z Plauta P. Cieklińskiego), po plebejską komedię rybałtowską; i pozostającą w jej kręgu mięsopustną komedię graną na dworach szlacheckich (Z chłopa król P. Baryki) oraz parafrazy barokowej komedii wł. (S.H. Lubomirski). Na pocz. XVII wieku pojawiły się w Polsce wędrowne zespoły ang. (m.in. ze sztukami W. Szekspira) i wł. zespoły commedia dell'arte, występujące publicznie (Gdańsk, Toruń) i na dworze królewskim (od 1611 w Warszawie). W latach 1633 - 1648 na dworze Władysława IV Wazy istniał stały zespół wł.: operowy, komediowy i baletowy (w repertuarze tzw. dramma per musica i commedia dell'arte); 1637 król zbudował na zamku warsz. stałą scenę na wzór wł. scen barokowych. Wpływy franc. klasycyzmu ujawniły się za panowania Jana II Kazimierza i Jana III Sobieskiego w amatorskich, dworskich przedstawieniach sztuk J. Racine'a i Moliera, a także w odegraniu 1662 po polsku, w obecności Jana II Kazimierza, Cyda P. Corneille'a, w przekładzie Andzrzeja Morsztyna. Szczytowy rozwój teatru król. nastąpił za panowania Sasów; oprócz zespołów wł., operowych i commedia dell'arte, należących wówczas do najlepszych w Europie, występowały na dworze także zespoły franc.; 1748 August III zbudował teatr zw. Operalnią, dostępny niekiedy dla szerszej publiczności. Od 2 poł. XVII wieku. również magnaci (m.in. Lubomirscy, Radziwiłłowie, Braniccy) zakładali w swych siedzibach sceny, wystawiając, w przeciwieństwie do teatru król., przeważnie utwory pol., zwykle własnego autorstwa (U. Radziwiłłowa, W. Rzewuski). Od poł. XVII wieku do poł. XVIII wieku najpopularniejszą formą teatru były przedstawienia szkolne w kolegiach jezuickich (było ich w całej Polsce 59), pijarskich (23), a także w szkołach różnowierczych; podstawą repertuaru były sztuki religijno-dydaktyczne w języku łacińskim i polskim (także niemieckim i ukraińskim), pisane głównie przez nauczycieli; przedstawienia dawano niekiedy dla szerszego kręgu widzów. W okresie wczesnego oświecenia, w wyniku reformy S. Konarskiego u pijarów, a następnie reformy u jezuitów weszły na sceny szkolne tragedie i komedie francuskie klasyków, wystawiane w oryginale i przeróbkach polskich, a także polskie utwory propagujące reformy polityczne (u pijarów np. Tragedia Epaminondy Konarskiego) oraz naprawę obyczajów (u jezuitów tzw. komedie konwiktowe F. Bohomolca).