Układ z Dayton
Z Wikipedii
Układ z Dayton, układ pokojowy wynegocjonowany w listopadzie 1995 w miejscowości Dayton, (Ohio, USA), kończący wojnę w Bośni. Rokowania toczyły się od 1 do 21 listopada w bazie amerykańskich sił powietrznych Wright-Patterson. Głównymi uczestnikami konferencji pokojowej byli: prezydenci: Serbii - Slobodan Milošević, Chorwacji - Franjo Tudjman, Bośni - Alija Izetbegović i amerykańscy negocjatorzy Richard Holbrooke i generał Wesley Clark. Przy tej okazji po raz pierwszy trójwymiarowa fotografia satelitarna i kartografia cyfrowa zostały zastosowane do określenia granic w oficjalnym dokumencie międzynarodowym. Porozumienie zostało formalnie podpisane w Paryżu 14 grudnia 1995 roku.
Układ z Dayton zobowiązywał strony konfliktu (Serbów, Chorwatów i Bośniaków) do zakończenia działań wojennych do wycofania swoich sił zbrojnych poza wyznaczoną strefę zdemilitaryzowaną. Od stycznia 1996 roku strefa ta była nadzorowana przez kierowane przez NATO siły IFOR (Implementation Force), przekształcone rok później w siły stabilizacyjne SFOR (Stabilization Force). W szczytowym okresie wojska IFOR liczyły ponad 60.000 żołnierzy z ponad 20 krajów (w tym z Polski).
Aneks 4 układu, zawierający konstytucję Bośni i Hercegowiny, określił ustrój polityczno-administracyjny Bośni jako państwa składającego się z dwóch części: Republiki Serbskiej (49% terytorium) i Federacji Bośni i Hercegowiny (federacji bośniacko-chorwackiej - 51% terytorium) oraz z autonomicznego dystryktu Brčko, podległemu bezpośrednio rządowi centralnemu. Obie części posiadają własne parlamenty, rządy i pełną autonomię w sprawach wewnętrznych. Nieliczne tylko kompetencje (w tym sprawy zagraniczne, polityka monetarna i celna) należą do rządu centralnego.
Układ zawierał również postanowienia regulujące powrót uchodźców i osób wysiedlonych oraz gwarancje dla mniejszości narodowych. Przestrzagania postanowień układu ma nadzorować specjalnie powołany w tym celu urząd Wysokiego Przedstawiciela dla Bośni i Hercegowiny.
Ocena układu pokojowego z Dayton jest niejednoznaczna. Z jednej strony podpisanie porozumienia zakończyło najkrwawszy konflikt zbrojny w powojennej Europie. Z drugiej strony ustrój polityczny Bośni i Hercegowiny, określony w Dayton, utrwala odmienności pomiędzy dwiema częściami kraju, utrudnia racjonalne rządzenie i uważany jest obecnie za poważną przeszkodę w rozwoju kraju i jego integracji z Unią Europejską.
