Stany Zjednoczone

Z Wikipedii

United States of America
Flaga Stanów Zjednoczonych Godło Stanów Zjednoczonych
Dewiza: (angielski) In God We Trust¹ (Bogu ufamy)
Język urzędowy	angielski²
Język używany	angielski
Stolica	Waszyngton
Ustrój polityczny	republika federalna
Głowa państwa	prezydent George W. Bush (wiceprezydent Dick Cheney)
Szef rządu	prezydent George W. Bush
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	3. na świecie 9 631 418 km² 4,9%
Liczba ludności  • całkowita (III 2007)  • gęstość zaludnienia	3. na świecie 301 420 000 31 osób/km²
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 4 lipca 1776
Jednostka monetarna	dolar amerykański (USD, $)
Strefa czasowa	UTC -5 do -11 - zima UTC-4 do -10 - lato
Hymn państwowy	The Star-Spangled Banner (Gwiaździsty Sztandar)
Kod ISO 3166	US
Domena internetowa	.us
Kod samochodowy	USA
Kod telefoniczny	+1
¹ w latach 1776-1956 E pluribus unum (Z wielości jedność) ² de facto, de iure nie ma określonego języka ogólnopaństwowego

Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki, (ang. United States, United States of America, w skrócie: US, USA) – państwo położone w Ameryce Północnej. Graniczy z Kanadą od północy i Meksykiem od południa; od wschodu granicę kraju stanowi Ocean Atlantycki, od północnego-wschodu Ocean Arktyczny, a od zachodu Ocean Spokojny. Trzecie państwo świata pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) oraz trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach).

Spis treści 1 Historia 1.1 Konflikty kolonistów z władzami Anglii 1.2 Uchwalenie niepodległości 1.3 Rozwój terytorialny i polityka zagraniczna 1.3.1 Wojna brytyjsko-amerykańska 1.3.2 Dalsza ekspansja terytorialna i ogłoszenie izolacjonizmu 1.4 Rozwój gospodarczy 1.5 Indianie 1.5.1 Wojna secesyjna 1.5.2 Izolacjonizm 1.5.3 Początek XX wieku 1.5.4 Prezydentura McKinleya i Roosevelta 1.5.5 I wojna światowa 1.5.6 Lata międzywojenne 1.5.6.1 Wielki kryzys 1.5.6.2 New Deal 1.5.6.3 Potwierdzenie izolacjonizmu 1.5.7 Po II wojnie światowej 1.5.8 Zobacz też 1.6 Polityka "powtrzymywania" i "maccartyzm" 1.6.1 Zobacz też 1.7 Prezydentura Eisenhowera 1.8 Prezydentura Kennedy'ego 1.9 Lata 60. 1.10 Lata 70. 1.10.1 Zobacz też 1.11 Lata 80. 1.11.1 Lata 90. 1.12 Wojna z terroryzmem 2 Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki 3 Geografia 3.1 Informacje ogólne 3.2 Klimat 3.3 Ukształtowanie powierzchni 3.4 Zasoby naturalne 3.5 Naturalne zagrożenia 4 Ustrój polityczny 4.1 Partie polityczne 4.2 Przestrzeganie praw i swobód 4.2.1 Freedom in the World 2005 4.2.2 Wolność prasy i mediów 4.2.3 System karny 4.3 Podział terytorialny 5 Demografia 6 Kultura 6.1 Literatura 6.2 Stany Zjednoczone a wolnomularstwo 7 Język 8 Religia 9 Gospodarka 10 Szkolnictwo 11 Służba zdrowia 12 Siły zbojne 13 Media 14 Rankingi międzynarodowe 15 Zobacz też 16 Przypisy 16.1 Rząd USA 16.2 Inne

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki.

[edytuj] Konflikty kolonistów z władzami Anglii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rewolucja amerykańska.

Większością kolonii zarządzali wtedy specjalnie przysłani z Anglii gubernatorzy, przeważnie niezwiązani z lokalnymi społecznościami. Jednocześnie rozwijały się jednak lokalne samorządy, które dążyły do uzyskania większej niezależności od metropolii. Wyrazem tego był np. Kongres z Albany. Tymczasem Anglia traktowała swe zamorskie posiadłości jako rynek zbytu i źródło surowców. Nie było zgody na powstawanie manufaktur, co nie poprawiało nastrojów wśród kolonialistów. Akty Nawigacyjne, czyli ustawy mające za zadanie ochronę angielskich posiadłości przed konkurencją innych mocarstw kolonialnych dokładnie regulowały, które towary mogą być produkowane w koloniach, a które muszą być sprowadzane z kontynentu.

Działania zbrojne w czasie brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami spowodowały dodatkowe chęci władz do nowego rodzaju opodatkowania ludności. W 1765 roku wprowadzono tak zwaną opłatę stemplową. Wywołało to wzburzenie mieszkańców, gdyż uważali oni za niesprawiedliwy obowiązek płacenia podatków do wspólnej kasy, przy jednoczesnym braku swej reprezentacji w parlamencie. Ogłoszono nawet bojkot angielskich towarów, co spowodowało chwilowe ustępstwa rządu, jednak stało się jasne, że bez radykalnej zmiany obecnego stanu, ponowny konflikt pozostawał kwestią czasu.
W 1770 przeciwko nowym cłom zaprotestowali mieszkańcy Bostonu. Protestujący tłum został ostrzelany przez wojsko, a całe wydarzenie przeszło do świadomości kolonistów jako masakra bostońska. W 1773 roku Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska otrzymała od rządu prawo do sprzedaży herbaty amerykańskim koloniom z pominięciem ceł i podatków, co wyraźnie uderzało w lokalnych importerów tego produktu. W odpowiedzi kilkudziesięciu członków konspiracyjnej organizacji Synowie Wolności, tuż po przypłynięciu transportu herbaty do portu w Bostonie wdarło się na pokłady statków (w przebraniach Indian) i cały ładunek zniszczono. Zajście nazwano z czasem bostońskim piciem herbatki. Reakcją brytyjską było zamknięcie bostońskiego portu, co spowodowało zakłócenia handlu w regionie. Nastroje społeczne uległy radykalizacji, a zwołany w 1774 I Kongres Kontynentalny podjął decyzję do przygotowania zbrojnego wystąpienia, usiłując jednak nadal prowadzić rokowania ze stroną brytyjską.
Polityka prowadzona przez Wielką Brytanię, zwłaszcza w latach 60. i 70. XVIII wieku oraz szerzące się idee oświeceniowe dokonały gruntownej zmiany w społeczeństwie kolonistów. Przestawali być już poddanymi brytyjskimi i jawnie zaczęli dążyć do niezależności. Zachodzące w tym czasie procesy i wydarzenia tego okresu zwane są rewolucją amerykańską. 19 kwietnia 1775 roku doszło do pierwszej konfrontacji zbrojnej sił kolonistów z armią brytyjską – bitwy pod Lexington.

[edytuj] Uchwalenie niepodległości

Walki rozgorzały na większym obszarze. Dowództwo sił kolonialnych zostało powierzona Jerzemu Waszyngtonowi. W wojnie tej wyróżnili się Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams, James Monroe, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Marie Joseph de La Fayette.
Obradujący od 1775 roku II Kongres Kontynentalny w dniu 4 lipca 1776 ogłosił Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Oznaczało to formalne zerwanie związków angielskich kolonii w Ameryce Północnej z Wielką Brytanią. Twórcą deklaracji był Thomas Jefferson, a jej sygnatariuszy nazwano Ojcami-Założycelami.

Ustrój powstającego państwa tworzył się w duchu oświeceniowym. Zdecydowano się na monteskiuszowską zasadę trójpodziału władz. W 1787 roku obowiązujące do tej pory Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii zastąpiła pierwsza w świecie konstytucja, której pierwotną wersję przygotowywał James Madison. Nowa ustawa zasadnicza regulowała relacje pomiędzy władzą centralną a stanami. Powstałe państwo było republiką federalną z prezydentem jako głową państwa i Kongresem jako władzą ustawodawczą. Pod względem sposobu sprawowania władzy USA stały się typowym przykładem państwa, w którym występuje system prezydencki – głowa państwa stała jednocześnie na czele gabinetu
Pierwszym prezydentem został Jerzy Waszyngton. Początkowo nowe państwo borykało się z licznymi problemami natury polityczno-społecznej i finansowej. Trwała walka pomiędzy dwoma obozami: Federalistów (późniejszych Republikanów) pragnących silnej władzy centralnej i Antyfederalistów (którzy przekształcili się później w Demokratycznych Republikanów, a następnie w Demokratów) dążących do zachowania odrębności poszczególnych stanów.
Drugą kwestią sporną stało się niewolnictwo: na północy Murzyni byli ludźmi wolnymi, natomiast na południu niewolnikami. Różnice te miały stać się w przyszłości głównym źródłem konfliktów pomiędzy amerykańskimi stanami.
Sytuację finansową nadzorował minister skarbu w gabinecie Washingtona – Alexander Hamilton – przywódca Federalistów i twórca nowej waluty – amerykańskiego dolara.

[edytuj] Rozwój terytorialny i polityka zagraniczna

Pomimo licznych kłopotów wewnętrznych, Stany Zjednoczone z powodzeniem rozszerzały swoje terytorium – w 1803 roku Thomas Jefferson odkupił francuską Luizjanę od Napoleona, co niemal dwukrotnie zwiększyło terytorium kraju. Ponadto w roku 1818 udało się uzyskać terytorium Dakoty

[edytuj] Wojna brytyjsko-amerykańska

Zobacz więcej w osobnym artykule: wojna brytyjsko-amerykańska.

W roku 1812 wybuchł kolejny spór brytyjsko-amerykański. Zarzewiem konfliktu stało się pogranicze kanadyjskie oraz spór związany z blokadą handlową stosowaną przez Brytyjczyków wobec napoleońskiej Francji. Anglia wykorzystała pretekst, by podjąć zbrojną próbę przywrócenia statusu kolonialnego Stanów Zjednoczonych, ale bez skutku. Wojna brytyjsko-amerykańska zakończyła się pokojem gandawskim z 1814 roku, w zasadzie nie przynosząc wymiernych korzyści żadnej ze stron. W końcowej fazie jednak przewaga militarna była po stronie amerykańskiej, co zapoczątkowało budowę mitu o niezwyciężonej armii. Było to także dodatkowym czynnikiem w procesie formowania się narodu amerykańskiego. Konsekwencją konfliktu było także podpisanie ugody Rush-Bagota z 1817, dotyczącej demilitaryzacji strefy nadgranicznej oraz konwencja z 1818 dotycząca regulacji granic

[edytuj] Dalsza ekspansja terytorialna i ogłoszenie izolacjonizmu

W 1821 roku kolejny prezydent USA, James Monroe, doprowadził do uzyskania hiszpańskiej Florydy, co było kolejnym krokiem w umacnianiu pozycji państwa jako najsilniejszego gracza na kontynencie. W 1823 prezydent Monroe ogłosił opracowaną przez ówczesnego sekretarza stanu, Johna Quincy'ego Adamsa, tzw. Doktrynę Monroe'a zakładającą dążenie do powstrzymania europejskiej ekspansji na całym kontynencie amerykańskim w zamian za brak ingerencji USA w sprawy Europy. Oznaczało to początek długiej epoki w dziejach amerykańskiej polityki zagranicznej – okresu izolacjonizmu.
W tym czasie koloniści osiedlali się także na terenach niepodległego od 1821 roku Meksyku, szczególnie na terenie Teksasu. Władze tego kraju odmawiały jednak przyznania praw politycznych mieszkańcom tej prowincji, co doprowadziło do formowania się ruchu oporu. Mieszkańcy wykorzystując anarchię i wojny domowe nękające Meksyk proklamowali w 1836 roku Republikę Teksasu, a w 1845 roku ogłosili przyłączenie do USA jako 28. stan. Spowodowało to wybuch wojny amerykańsko-meksykańskiej, trwającej w latach 1846-1848. W jej wyniku Meksyk utracił także Nowy Meksyk i Kalifornię, które łącznie z Teksasem stanowiły przed wojną połowę jego obszaru.
Tymczasem w 1846 USA uzyskały brytyjski Oregon, a w 1867 dokonały ostatniego nabytku na kontynencie kupując rosyjską Alaskę. Ogółem powierzchnia USA wzrosła w XIX wieku sześciokrotnie.

[edytuj] Rozwój gospodarczy

Liberalne zasady rządzące gospodarką amerykańską skutkowały jej gwałtownym rozwojem. Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne przyczyniały się do wzmożonego napływu osadników z Europy. Zakładali oni dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, zachowując przy tym etos pracy, wytrwałości i oszczędności. Udział USA w produkcji światowej wzrósł z poziomu 7% w 1840 do 23,3% w 1870 roku. Powszechnie wprowadzano nowe urządzenia, np. kombajny. Jednak coraz bardziej uwidaczniał się podział na dwie strefy gospodarcze – przemysłową i zurbanizowaną Północ oraz rolnicze Południe, gdzie na plantacjach masowo wykorzystywano pracę niewolników

[edytuj] Indianie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Indianie Ameryki Północnej.

Na początku XIX wieku w Ameryce Północnej żyło ok. 1 mln Indian, utrzymujących się głównie z łowiectwa, zbieractwa i rybołówstwa. Postępujący jednak proces osadnictwa białych oznaczał dla autochtonów groźbę utraty macierzystych terenów. Podzieleni na liczne plemiona stopniowo ulegali cywilizacyjnej przewadze europejskich kolonizatorów. Ekspansja osadnicza na zachód doprowadziła do szybkiego skurczenia się indiańskich terenów łowieckich, dodatkowo wytępiono stada bizonów, będących dotychczas podstawą utrzymania dla wielu plemion. Kolejnym zagrożeniem dla Indian były choroby takiej jak ospa oraz częste przypadki popadania w uzależnienie od alkoholu dostarczanego przez osadników. Część autochtonów decydowała się na podjęcie walki zbrojnej, lecz nie miała ona szansy powodzenia w walce z regularną i dobrze uzbrojoną armią. Wielu poległo też w wojnach międzyplemiennych. Ocalałych Indian zdecydowano się przesiedlić do specjalnie wydzielonych rezerwatów. Konflikty władz państwowych z Indianami przeszły do historii pod nazwą Wojen Indian.

[edytuj] Wojna secesyjna

W tym czasie zaostrzyły się przeciwieństwa pomiędzy Północą, a Południem, które zogniskowały się na kwestii murzyńskiej. Wywoływało to kryzysy polityczne, powstał ruch abolicjonistyczny. Próbowano zawierać różne ugody (m.in. kompromis Missouri 1820, kompromis 1850, ustawa Kansas-Nebraska 1854) jednak nie przynosiły one rezultatów. Przeciwnicy niewolnictwa skonsolidowali się po skazaniu na śmierć i straceniu w 1859 abolicjonisty Johna Browna, który próbował wywołać powstanie murzyńskie.

Wybór przeciwnika niewolnictwa Abrahama Lincolna na prezydenta w 1860 roku spowodował wystąpienie 11 stanów południowych (pod przewodnictwem Karoliny) z Unii (24 pozostały lojalne wobec Waszyngtonu). Stany te utworzyły następnie Skonfederowane Stany Ameryki, zwane Konfederacją, w odróżnieniu od Unii.

[edytuj] Izolacjonizm

Kolejni prezydenci wzorem Monroe uważali, że należy zamknąć Amerykę przed wpływami Europy i wynieść Stany Zjednoczone do roli arbitra pomiędzy wszystkimi krajami Nowego Świata. Praktyczną realizacją tej doktryny było sprzeciwianie się utworzeniu Cesarstwa Meksykańskiego przez Napoleona III, odkupienie od Rosji w 1867 Alaski, arbitraż prezydenta Grovera Clevelanda w sporze pomiędzy Wenezuelą i Gujaną Brytyjską. Stany Zjednoczone zaczęły prowadzić politykę imperialną w stosunku do mniejszych krajów kontynentu amerykańskiego. Za prezydentury Williama McKinleya, Stany Zjednoczone stoczyły wojnę kolonialną z Hiszpanią, w wyniku której zdobyły w 1898 Kubę, Guam, Portoryko i Filipiny.

[edytuj] Początek XX wieku

W ciągu kilkudziesięciu kolejnych lat po zakończeniu wojny domowej, USA rozwinęły się w największą potęgę przemysłową świata. Przyjęto 17 nowych stanów. Rozwinięto połączenia kolejowe; dzięki nim połączono brzegi obu oceanów. W gospodarce zaczęto stosować na szeroką skalę energię elektryczną i silniki spalinowe. Szybko zaczęła rozwijać się motoryzacja, m.in. dzięki zakładom Henry Forda, przyczyniając się do rozwoju kraju. Powstały pierwsze gigantyczne korporacje produkujące m.in. stal, maszyny, okręty. Rozwinął się przemysł naftowy, chemiczny, bawełniany, rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego. Dzięki szybkiemu rozwojowi powstały wielkie fortuny: Johna Morgana, Johna Rockefellera, Andrew Carnegie'go. Wzrost gospodarczy w tym okresie przekraczał 10%. Korzystając z kłopotów Wielkiej Brytanii w Wojnie Burskiej Stany Zjednoczone zmonopolizowały budowę Kanału Panamskiego (układ Clayton-Bulwer). Budowę rozpoczęto 1850, zakończono w 1914.

[edytuj] Prezydentura McKinleya i Roosevelta

Przez pośrednictwo w wojnie rosyjsko-japońskiej i udział w konferencji w Algeciras weszły Stany Zjednoczone do polityki międzynarodowej jako równorzędny partner mocarstw europejskich. W polityce wewnętrznej wykrystalizował się podział na Republikanów i Demokratów. Dojście do władzy jednego ze stronnictw powodowało zazwyczaj zmianę całej polityki państwowej, oraz zmianę personelu na stanowiskach od najwyższych do najniższych. Ważniejszymi momentami w rozwoju wewnętrznym było wprowadzenie ceł ochronnych na wyroby przemysłowe przez Williama McKinleya w 1890, wysiłki Theodore Roosevelta w kierunku zwalczania korupcji i rządów bogaczy, a także prawo wprowadzone przez Wilsona dotyczące reformy celnej, prawa wyborczego kobiet i prohibicji alkoholowej (która wbrew zamierzeniu pomysłodawców spowodowała rozwój przestępczości).

[edytuj] I wojna światowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: I wojna światowa.

Silna pozycja polityczna i gospodarcza Stanów Zjednoczonych zapewniła im decydujący udział w I wojnie światowej. W pierwszych jej latach prezydent Wilson przestrzegał zasady nieinterweniowania w konflikt europejski i próbował pogodzić zwaśnione strony, jednak gdy Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, USA wypowiedziały im wojnę 6 kwietnia 1917. Szybko zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy i wybudowano flotę. Wysłanie korpusu interwencyjnego do Francji spowodowało wygraną ententy.

Wilson miał duży wkład w opracowanie traktatu pokojowego. Ogłosił tzw. 14 punktów Wilsona, które stały się podstawą traktatu wersalskiego. Jednak Kongres nie ratyfikował traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów. Nie uznano też Rosji Sowieckiej powstałej po wojnie. Następni prezydenci uprawiali politykę powrotu do izolacjonizmu.

[edytuj] Lata międzywojenne

Pierwsze dziesięciolecie powojenne stanowiło okres świetności Stanów Zjednoczonych. Zarobiwszy krocie na sprzedaży broni przemysł amerykański przeżywał rozkwit. Eksport i inwestycje zagraniczne wzrosły kilkakrotnie, dolar amerykański zyskał status głównej waluty świata. Rząd stosował taktykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w gospodarkę). Rozkwit gospodarczy spowodował wielką falę imigrantów, ludność USA wzrosła o kilkanaście milionów osób. W 1924 roku przyznano też obywatelstwo amerykańskie wszystkim Tubylczym Amerykanom żyjącym w granicach Stanów Zjednoczonych.

[edytuj] Wielki kryzys

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wielki kryzys.

24 października 1929, nazywanego potem "czarnym czwartkiem" nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku. Był to początek wielkiego kryzysu światowego. Produkcja w USA zmalała o 50%; w 1932 bezrobocie osiągnęło 25%; co czwarty farmer stracił ziemię na skutek zadłużenia. Środki podjęte przez prezydenta Herberta Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.

[edytuj] New Deal

Zobacz więcej w osobnym artykule: New Deal.

Jego następca, Franklin Delano Roosevelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal). Było to odejście od liberalizmu, banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników; wprowadzono pierwszy w historii system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40 godzinny tydzień pracy, zwiększono zasiłki dla bezrobotnych, zakazano zatrudniania dzieci, ustalono minimalne płace, zalegalizowano związki zawodowe. Mimo tych antyrynkowych działań pojawił się wzrost gospodarczy. Jednak prawdziwy przełom w gospodarce spowodował wybuch II wojny światowej i zamówienia na broń.

[edytuj] Potwierdzenie izolacjonizmu

W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej. W tym samym roku Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Kongres nadal podtrzymywał izolacjonizm i uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936,1937), w których deklarowano nie mieszanie się USA do konfliktów europejskich.

[edytuj] Po II wojnie światowej

Koniec wojny Stany Zjednoczone witały jako największa potęga polityczna i przemysłowa na świecie; kolejni prezydenci starali się tę pozycję utrzymać. Prezydenturę objął Harry Truman, zmniejszył armię do pół miliona w 1950. Ogłosił program Sprawiedliwy Ład (Fair Deal), którego celem było objęcie opieką państwową najsłabszych społecznie i ekonomicznie obywateli, jednak nie udało mu się go zrealizować. Przeciwstawiał się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając w 1947 tzw. doktrynę Trumana – politykę powstrzymywania komunizmu. Stany Zjednoczone postanowiły udzielić w 1947 pomocy finansowej odbudowującej się ze zniszczeń Europie (plan Marshalla). Jednak ZSRR, a wraz z nim pozostałe kraje komunistyczne, nie przyjął tej pomocy. Zaczęła się tzw. zimna wojna. W 1949 z inspiracji USA zawiązano pakty wojskowe NATO w Europie, w 1951 ANZUS na Pacyfiku i w 1954 SEATO w Azji Południowo-Wschodniej .

[edytuj] Zobacz też

• Plan Marshalla
• North Atlantic Treaty Organization

[edytuj] Polityka "powtrzymywania" i "maccartyzm"

Zobacz więcej w osobnym artykule: Doktryna powstrzymywania.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Maccartyzm.

Z obaw przed komunizmem zrodziły się wypaczenia zainicjowane przez senatora J.R. McCarthy'ego polegające na szykanowaniu osób o poglądach lewicowych, w tym wielu wybitnych artystów. Również w celu zneutralizowania ekspansji komunistycznej USA dwukrotnie angażowały się militarnie w konflikty wojskowe na kontynencie azjatyckim, w 1950 w Korei (wojna koreańska) i 1964 w Wietnamie (wojna wietnamska).

[edytuj] Zobacz też

• czerwona panika

[edytuj] Prezydentura Eisenhowera

W 1952 wybory wygrał republikanin Dwight Eisenhower. Prowadził on politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR (czemu sprzyjała śmierć Stalina). Eisenhower prowadził aktywną działalność dyplomatyczną: odwiedził między innymi Wielką Brytanię, Niemcy, Francję, a nawet zaprosił do USA Nikitę Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu z zestrzeleniem przez Rosjan samolotu U2). Eisenhower położył też kres maccartyzmowi; a w 1954 z jego poparciem Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach.

[edytuj] Prezydentura Kennedy'ego

Kontynuacją reform była prezydentura Johna Kennedy'ego (1960-1963), podczas której doszło do tak zwanego kryzysu kubańskiego związanego rosyjską próbą zainstalowania rakiet jądrowych na Kubie.

Kennedy doprowadził do podpisania 5 sierpnia 1963 w Moskwie układu o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (jego bezpośrednim skutkiem było położenie kresu skażeniom promieniotwórczym); próbował przenieść rywalizację z ZSRR na dziedzinę podboju kosmosu.

[edytuj] Lata 60.

Kennedy został zamordowany 1963 w Dallas; okoliczności jego śmierci, badane przez tzw. komisję Warrena, do dzisiaj nie są w pełni jasne.

W kolejnych latach wzmaga się walka o prawa Murzynów. W 1968 zostaje zamordowany pastor Martin Luther King.

Lata sześćdziesiąte w kulturze są okresem tzw. dzieci kwiatów, symbolem tego okresu staje się festiwal w Woodstock i wykonawcy tam występujący, między innymi Janis Joplin i Jimi Hendrix.

W 1969 prezydentem został Richard Nixon.

[edytuj] Lata 70.

Lata siedemdziesiąte zaczęły się interwencją zbrojną w Laosie i Kambodży w 1970, będącą kolejnym aktem wojny wietnamskiej, pochłaniającej życie żołnierzy amerykańskich. Z powodu malejącej popularności wojny w społeczeństwie, USA zostały zmuszone do wycofania się z Wietnamu i Indochin. Stany Zjednoczone udzieliły nadto poparcia politycznego Izraelowi w wojnie z państwami arabskimi. Od 1969 rozpoczęły negocjacje z ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych SALT. W 1972 zakończono wojnę w Wietnamie i w 1973 podpisano w Paryżu układ pokojowy.

Administracja Nixona ożywiła kontakty z ZSRR oraz krajami Układu Warszawskiego. Poprawiono również stosunki z Chinami, a w 1972 Nixon złożył tam wizytę. Kres prezydenturze Nixona położyło jego uwikłanie w aferę polityczną Watergate, po raz pierwszy w historii USA prezydent musiał złożyć urząd.

Kolejny przełom w polityce nastąpił za sprawą Jimmy Cartera (1977-1981), który wprowadził do niej zasady obrony praw człowieka. Do jego osiągnięć należy podpisanie w Wiedniu układu SALT II, nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Chinami, a także podpisanie układu w sprawie Kanału Panamskiego. W 1979 podpisano w Waszyngtonie wynegocjowany w Camp David układ pokojowy między Egiptem i Izraelem. Jednocześnie zaostrzeniu uległy stosunki z ZSRR w związku z interwencją radziecką w Afganistanie. Rządy Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego wdrożono program uniezależnienia Stanów Zjednoczonych od importu ropy.

[edytuj] Zobacz też

• afera watergate
• kryzys naftowy
• doktryna Cartera

[edytuj] Lata 80.

Kolejny prezydent, Ronald Reagan (republikanin), dokonał szeregu zmian w polityce państwa. Zapowiedział rozszerzenie swobód wolnorynkowych i przeprowadził radykalne reformy mające na celu ożywienie gospodarki. Obniżono podatki, zmniejszono inflację. Nastąpiła znaczna poprawa wyników ekonomicznych kraju i spadek bezrobocia.
W polityce zagranicznej Reagan przyjął twardy kurs wobec ZSRR. Stany Zjednoczone zaczęły bardziej angażować się na świecie wspierając różnymi środkami opozycję antykomunistyczną w różnych państwach. W 1983 podjął decyzję o interwencji zbrojnej w Grenadzie. W 1986, w odpowiedzi na finansowanie przez Libię zamachów na amerykańskie cele, nakazał przeprowadzenie nalotów na libijskie miasta. W 1981 potępił wprowadzenie stanu wojennego w Polsce.
W przeciwieństwie do polityków lewicowych nie wierzył w dobrą kondycję gospodarczą ZSRR. W jej ewentualnym kryzysie widział szansę na zakończenie zimnej wojny. Podjął decyzję o wzmożeniu wyścigu zbrojeń. ZSRR podjął wyzwanie i zaangażował olbrzymią część swego potencjału gospodarczego w produkcję militarną, jednak wyzwanie mogło okazać się ponad jego siły. Tymczasem Reagan prowadził dalsze działania w tym kierunku. Dzięki jego zabiegom RPA obniżyło ceny złota, co sprawiło, że ZSRR nie mógł sprostać konkurencji sprzedając surowiec ze swych zasobów. Podobnie stało się z benzyną, po tym jak Stany Zjednoczone zaoferowały licznym państwo arabskim umowy na handel bronią w zamian za obniżenie cen ropy naftowej.
Ponadto w tym okresie USA cały czas udzielały wszechstronnej pomocy mudżahedinom w Afganistanie, Contras w Nikaragui, UNITA w Angoli i wielu innym. Wobec powyższych działań gospodarka ZSRR uległa załamaniu i państwo to zostało zmuszone do demokratyzacji. Położyło to kres zimnej wojnie i dało szansę na wyzwolenie licznych państw spod hegemonii radzieckiej.

[edytuj] Lata 90.

Następca Reagana, George H. W. Bush, (wiceprezydent w rządzie swego poprzednika), za prezydentury którego USA interweniowały w Iraku w ramach I wojny w Zatoce Perskiej przeciwko siłom Saddama Husajna po jego agresji na Kuwejt). George H. W. Bush także doprowadził do podpisania z ZSRR układów rozbrojeniowych START i utworzenia strefy wolnego handlu w Ameryce Północnej w ramach nowej organizacji – NAFTA. Dwukrotnie odwiedził Polskę.
Po Bushu urząd prezydencki objął kandydat Partii Demokratycznej – Bill Clinton.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Wojna z terroryzmem

Zobacz więcej w osobnym artykule: Zamach na World Trade Center i Pentagon.

Kolejnym prezydentem znów został republikanin, syn Georga H. W. Busha – George W. Bush. W tym samym roku, w którym został wybrany (2001), USA stały się celem ataku terrorystycznego. Samoloty pasażerskie kierowane przez porywaczy-samobójców z al Kaidy uderzyły w wieże World Trade Center w Nowym Jorku oraz gmach Pentagonu w Waszyngtonie. Kolejny samolot, który prawdopodobnie miał uderzyć w Biały Dom rozbił się w Pensylwanii. W zamachach z 11 września zginęło najprawdopodobniej 2752 ludzi. Ataki spotkały się ze zdecydowaną reakcją prezydenta, który rozpoczął formowanie międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. Jej pierwszym poważnym zadaniem stała się wojna w Afganistanie i obalenie reżimu Talibów. Obecnie w Afganistanie władze sprawuje nowy rząd, wybrany w demokratycznych wyborach. Kolejną fazę w wojnie z terroryzmem stanowić miała demokratyzacja Iraku. USA ponownie zaangażowały się militarnie na Bliskim Wschodzie przyczyniając się do ataku na Irak. Krok ten wywołał olbrzymie kontrowersje na całym świecie i w kraju, jednak Bush został wybrany na drugą kadencję.

[edytuj] Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki

Zobacz więcej w osobnym artykule: Konstytucja Stanów Zjednoczonych.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki (ang. The Constitution of the United States) to ustawa zasadnicza tego państwa, uchwalona 17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja zastąpiła Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, które obowiązywały w latach 1781-1788.

Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii. Początkowo miała służyć jako podpora w rządzeniu 4 milionami ludzi w 13 stanach, doprowadzić do centralizacji władzy, zostawiając jednak przy tym prawa poszczególnych stanów i dając im swobodę w ich sprawach wewnętrznych. Zawarty kompromis stanowił, że wszystkie stany będą reprezentowane przez jednakową liczbę ich przedstawicieli w Senacie, natomiast w Izbie Reprezentantów ich liczba będzie zależeć od liczby mieszkańców danego stanu.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Informacje ogólne

• Obszar:
  • całkowity: 9,6 mln km²
  • lądu: 9,2 mln km²
  • wodny: 470 tys. km²

Uwaga: dane dotyczą jedynie 50 stanów i okręgu stołecznego

• Porównanie: obszar ten odpowiada mniej więcej: 1/2 powierzchni Rosji, 3/10 powierzchni Afryki; 1/2 powierzchni Ameryki Południowej; jest nieco większy od Chin, około dwa i pół razy większy od Europy Zachodniej i prawie 31 razy większy od Polski.
• Granice lądowe:
  • długość całkowita: 12248 km
  • granica z Kanadą: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską), z Meksykiem: 3326 km
  • Linia brzegowa: 19924 km

[edytuj] Klimat

Klimat: w większości umiarkowany, ale tropikalny na Hawajach i Florydzie, arktyczny na Alasce, półsuchy na Wielkich Wyżynach na północ od Missisipi oraz suchy na południowym zachodzie.

Stany Zjednoczone, które zamieszkuje 5% ludności świata są odpowiedzialne za 25% światowej emisji dwutlenku węgla wywołującego efekt cieplarniany.

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Ukształtowanie powierzchni: równiny centralne, góry na zachodzie, wzgórza i niskie góry na wschodzie; krajobraz wulkaniczny na Hawajach.

• najniższy punkt: Death Valley (Dolina Śmierci) 86 m p.p.m.
• najwyższy punkt: (Alaska) Mount McKinley 6194 m n.p.m.

[edytuj] Zasoby naturalne

Zasoby naturalne: węgiel, miedź, ołów, molibden, fosforany, uran, złoto, rtęć, nikiel, potas, srebro, wolfram, cynk, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno

[edytuj] Naturalne zagrożenia

Naturalne zagrożenia: tsunami, wulkany, trzęsienia ziemi, huragany wzdłuż wybrzeża Atlantyku i w Zatoce Meksykańskiej, tornada na obszarach centralnych i południowo-wschodnich, lawiny błotne i pożary w Kalifornii, powodzie.

[edytuj] Ustrój polityczny

Podział władzy: Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się różnych rodzajów władz. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie George W. Bush), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (administracji). Prezydent (i wiceprezydent) wybierany jest w pośrednich wyborach na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Prezydenta wybierają elektorzy przysługujący każdemu stanowi w liczbie równej członkom Kongresu z danego stanu. Choć dziś we wszystkich stanach elektorzy są wybierani w głosowaniu powszechnym, to stany nie mają obowiązku organizowania wyborów. Zgodnie z art. II Konstytucji Stanów Zjednoczonych o sposobie wyboru elektorów decyduje stanowa legislatywa i jeśliby uznała to za stosowne może np. wybrać elektorów samemu (taki sposób zresztą funkcjonował w wielu stanach przez wiele lat). System ten powoduje, że zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1824, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000.

Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu. Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, składający się z dwóch izb: Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat ma kadencję 6-letnią, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii również ma reprezentacje w Kongresie, ale mniejszą. Na czele władzy sądowniczej stoi Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot).

[edytuj] Partie polityczne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Partie polityczne Stanów Zjednoczonych.

W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (Partia Demokratyczna) i Republikanie (Partia Republikańska). Ponadto w kraju istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników jednej partii.

Lista partii politycznych w USA:

• Republican Party - Partia Republikańska
• Democratic party - Partia Demokratyczna
• Libertarian Party - Partia Libertariańska
• Constiution Party - Partia Konstytucyjna
• Green Party of the USA - Amerykańska Partia Zielonych

Podział mandatów w Kongresie USA

Nazwa	Liczba deputowanych	Procent deputowanych
Izba Reprezentantów
Partia Demokratyczna	233	53,56%
Partia Republikańska	202	46,44%
Niezależni	0	0%
Senat
Partia Demokratyczna	49	49%
Partia Republikańska	49	49%
Niezależni	2	2%

Źródło: World Factbook

[edytuj] Przestrzeganie praw i swobód

[edytuj] Freedom in the World 2005

W raporcie "Freedom in the World 2005", ogłoszonym przez Freedom House, USA znalazły się w kategorii państw „Wolne” ze wskaźnikiem 1.0 w 7-stopniowej skali. Zobacz: Freedom in the World 2005 (s. 21).

Raport "Freedom in the World" jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.

[edytuj] Wolność prasy i mediów

• W raporcie "Freedom of the Press 2004" (Freedom House) USA znalazły się w kategorii państw "Wolne" na 17 miejscu na 193 ze wskaźnikiem 13 w 100-stopniowej skali. Źródło: "Freedom of the Press 2004" (od s. 18)
• W rankingu "World Press Freedom Ranking 2004" organizacji Reporterzy bez Granic, USA są na 23 miejscu na 167. zobacz: raport 2004 (od s. 5).

[edytuj] System karny

W niektórych stanach wykonywana jest kara śmierci.

Według danych z czerwca 2003, amerykański system penitencjarny przetrzymuje 2 miliony 78 tysięcy 670 osób (ok. 1% dorosłej ludności kraju), co rocznie kosztuje 57 miliardów dolarów. Większość z nich to stosunkowo młodzi mężczyźni. W USA w dowolnej chwili około 20% mężczyzn - czarnych lub pochodzenia latynoskiego - przebywa w więzieniu. W miastach takich jak Waszyngton i Baltimore ponad połowa czarnych mężczyzn w wieku od 18 do 30 lat jest przetrzymywanych w więzieniach, na zwolnieniu warunkowym lub poddanych probacji.

W USA przebywa w więzieniach od 6 do 10 razy więcej ludzi niż w innych krajach demokratycznych. Średnio na 100 000 mieszkańców wypada 715 więźniów, gdy tymczasem w Australii na 100 tysięcy ludności przypada 114 skazanych, 116 w Kanadzie, 95 we Francji i 96 w Niemczech. Dla porównania, w Polsce współczynnik ten wynosi 215 (83 tysiące osadzonych na 38,6 miliona mieszkańców w roku 2005).

[edytuj] Podział terytorialny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział terytorialny Stanów Zjednoczonych.

(W nawiasach podano oryginalną pisownię, jeśli różni się od polskiej)

50 stanów (poniżej) + 1 okręg (Okręg stołeczny - dystrykt Kolumbii (District of Columbia)). Wszystkie stany USA (z wyjątkiem Alaski i Luizjany) dzielą się na hrabstwa - jest ich 3048. Uwaga: Niektóre jurysdykcje nazywają siebie "wspólnotami" (Commonwealth), a nie stanami (State).

Podstawy ustrojowe i podziału terytorialnego Stanów Zjednoczonych określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z roku 1787 (ratyfikowana w 1789), w latach 1795-1992 uzupełniona o 27 poprawek. Wskutek przemian politycznych, jakie dokonywały się na obszarze dzisiejszego USA od XVIII do XX wieku, poszczególne stany różnią się datą wstąpienia do unii.

W połowie XVIII wieku istniało tylko trzynaście kolonii amerykańskich, które utworzyły podwaliny dzisiejszego państwa związkowego. Były to: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Południowa, Karolina Północna, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island i Wirginia. Liczyły one w sumie około półtora miliona mieszkańców.

Stany: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Connecticut, Dakota Południowa (South Dakota), Dakota Północna (North Dakota), Delaware, Floryda (Florida), Georgia, Hawaje (Hawaii), Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kalifornia (California), Kansas, Karolina Południowa (South Carolina), Karolina Północna (North Carolina), Kentucky (wspólnota), Kolorado (Colorado), Luizjana (Louisiana), Maine, Maryland, Massachusetts (wspólnota), Michigan, Minnesota, Missisipi (Mississippi), Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork (New York), Nowy Meksyk (New Mexico), Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania (Pennsylvania) (wspólnota), Rhode Island, Tennessee, Teksas (Texas), Utah, Vermont, Waszyngton (Washington), Wirginia (Virginia) (wspólnota), Wirginia Zachodnia (West Virginia), Wisconsin, Wyoming

Terytoria zależne: Samoa Amerykańskie (American Samoa), Baker (Baker Island), Guam, Howland (Howland Island), Jarvis (Jarvis Island), Johnston (Johnston Atoll), Kingman (Kingman Reef), Midway, Navassa (Navassa Island), Mariany Północne (Northern Mariana Islands), Palmyra (Palmyra Atoll), Portoryko (Puerto Rico), Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych (U.S. Virgin Islands), Wake (Wake Island)

[edytuj] Demografia

(2006)
Liczba ludności	300 450 000
Ludność według wieku
0 - 14 lat	20,6%
15 - 64 lat	67%
ponad 64 lata	12,4%
Wiek (mediana)
W całej populacji	36,27 lat
Mężczyzn	34,94 lat
Kobiet	37,6 lat
Przyrost naturalny	0,92%
Współczynnik urodzeń	14,14 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,25 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	3,31 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	1 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,72 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	6,5 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,17 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,8 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	77,71 lat
Mężczyzn	74,89 lat
Kobiet	80,67 lat
Rozrodczość	2,08 urodzin/kobietę

300 mln ludności (17.10.2006). Ponad połowę przyrostu ludności stanowią latynosi, gł. z Meksyku, wschodniej Azji i Europy. Ponad 77% ludności mieszka w miastach, wśród których wyróżniają się wielkie aglomeracje miejskie (ludność w mln): Nowy Jork 21,1, Los Angeles - San Diego 16,4, Chicago 9,3, San Francisco-Oakland (Bay Area) 7,1, Waszyngton - Baltimore 7,0, Filadelfia 6,1, Boston 5,7, Detroit 5,3, Dallas - Fort Worth 4,4, Houston 4,2. W 61 obszarach metropolitalnych, liczących w kwietniu 2000 roku co najmniej milion mieszkańców, żyło 138,4 mln mieszkańców, czyli połowa ludności. Średnia gęstość zaludnienia 30,2 os./km²

• Grupy rasowe: ludność biała 77,1%, ludność czarna 12,9%, Azjaci 4,2%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski (Aleuci i Inuici) 1,5%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,3%, inni 4% (2000).
• Religie: protestancka 52%, rzymskokatolicka 24%, mormoni 2%, żydowska 1%, muzułmanie 1%, inne 10%, żadna 10% (2002).
• Piśmienność: 97% populacji w wieku powyżej 15 lat jest piśmienna.

[edytuj] Kultura

Święta państwowe
Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
4 lipca	Dzień Niepodległości	Independence Day
ostatni czwartek listopada	Święto dziękczynienia	Thanksgiving Day

[edytuj] Literatura

Ważni pisarze amerykańscy to m.in. Henry James, Herman Melville, John Steinbeck, Mark Twain, Jack London i Ernest Hemingway.

[edytuj] Stany Zjednoczone a wolnomularstwo

Ojcowie-założyciele Stanów Zjednoczonych, np. Benjamin Franklin, a także wielu prezydentów, było masonami. Stany Zjednoczone są także krajem, gdzie jest najwięcej masonów na świecie.

[edytuj] Język

Chociaż Stany Zjednoczone nie mają oficjalnego języka na poziomie federalnym, to język angielski jest de facto językiem narodowym. W 2003 roku, około 215 milionów lub 82% populacji powyżej piątego roku życia mówiło w domu tylko po angielsku. Język angielski jest używany w konkaktach między Amerykanami a obcokrajowcami. Znajomość angielskiego jest wymagana od imigrantów pragnących naturalizacji. Jednak w użyciu jest jeszcze wiele innych języków. Język hiszpański jest drugim najczęściej używanym językiem i najczęściej nauczanym językiem obcym. Niektórzy Amerykanie żądają, aby język angielski uczyniono językiem oficjalnym, obecnie jest on oficjalnym językiem w dwudziestupięciu stanach. Trzy stany wprowadziły dodatkowo inny język jako urzędowy obok angielskiego: język hawajski jest urzędowym na Hawajach, język francuski w Luizjanie, język hiszpański jest używany w Nowym Meksyku, gdzie chociaż nie ma on oficjalnego statusu, to jednak wydawane są w nim wszystkie dokumenty. W użyciu jest także wiele innych języków, jak język polski, język mandaryński, język kantoński, język portugalski. Często w tych językach dostępne są nawet stacje radiowe i telewizyjne.

[edytuj] Religia

Stany Zjednoczone nie mają oficjalnej religii państowowej. Według Census Bureau's Statistical Abstract of the United States 76% dorosłych Amerykanów określa się jako chrześcijanie. 52% dorosłych należy do różnych kościołów protestanckich. Do Kościoła katolickiego należy 24% społeczeństwa i jest to tym samym największa wspólnota religijna w Stanach Zjednoczonych. Inne ważne religie to: judaizm (1,4%), islam (0,5%), buddyzm (0,5%), hinduizm (0,4%) i unitarianizm (0,3%). 14,2% nie należy do żadnej wspólnoty religijnej.

[edytuj] Gospodarka

Największa gospodarka świata pod względem PKB, pod względem PKB per capita jest nominalnie ósmą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej czwartą. Jednocześnie jednak w Stanach Zjednoczonych występuje wysoki wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, który wynosi 40,8 i jest to wynik porównywalny do Chin i Turcji, lepszy niż w krajach Ameryki Południowej, Hong Kongu i Afryce, ale gorszy niż w Polsce, Francji, Hiszpanii, a znacznie gorszy niż w Niemczech, Japonii i Skandynawii. Podatki stanowią około 27% PKB i jest to poziom niższy o kilka punktów procentowych niż w Polsce, a znacznie niższy niż w krajach Europy Zachodniej. Rozwinięty przemysł zbrojeniowy, samochodowy (wielkie koncerny, m.in.: General Motors, Ford Motor Company, Chrysler, które od kilku lat przeżywają kryzys, wykazują straty i utraciły pozycje liderów światowego rynku motoryzacyjnego na rzecz firm japońskich), petrochemiczny (Exxon Mobil), elektroniczny (IBM), energetyczny (General Electric), lotniczy i kosmiczny (Lockheed, Douglas Aircraft Company, Boeing, maszynowy, metalurgiczny, włókienniczy, chemiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, spożywczy (mięsny, młynarski, mleczarski, owocowo-warzywny), drzewny, celulozowo-papierniczy.

Największy producent żywności na świecie. Użytki rolne stanowią 46% powierzchni. Uprawia się: kukurydzę, soję, jęczmień, sorgo, bawełnę, tytoń, drzewa owocowe, warzywa. Hodowla bydła, trzody chlewnej, drobiu.

• Produkt krajowy brutto:
  • 11,75 bln USD (2004, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej, pzp)
  • PKB na 1 mieszkańca (2004, pzp): 40,100 USD
  • Realny wzrost PKB (2005): 3,2%
  • W strukturze PKB (2004) udział rolnictwa wynosi 0,9%, przemysłu 19,7%, usług 79,4%.
• Budżet:
  • dochody: 1,862 bln USD.
  • wydatki: 2,338 bln USD.
• Dług publiczny: 65% PKB (2004).
• Dług zagraniczny: 1,4 bln USD (2001).
• Rezerwy w złocie i walutach : 85,94 mld USD (2003).
• Struktura zatrudnienia (2004): usługi 76,6%, przemysł i transport 22,7%, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 0,7%.
• Handel zagraniczny:
  • Eksport: 795 mld USD. Eksportuje się głównie: dobra inwestycyjne, samochody, środki zaopatrzenia przemysłu, materiały surowe, dobra konsumpcyjne, produkty rolne, do: Kanady (23,4%), Meksyku (13,5%), Japonii (7,2%), Wielkiej Brytanii (4,7%).
  • Import: 1,476 bln USD. Importuje się ropę i produkty petrochemiczne, maszyny, samochody, dobra konsumpcyjne, materiały surowe, żywność i napoje, z: Kanady 17,4%, Chin 12,5%, Meksyku 10,7%, Japonii (9,3%), Niemiec (5,3%).
• Inflacja: 3,4% (2005).
• Bezrobocie: 5,5% (2004).
• Ludność poniżej granicy ubóstwa: 12%
• Statystyka wymiany handlowej Raport Waszyngtonski

[edytuj] Szkolnictwo

System edukacji w Stanach Zjednoczonych jest mieszaniną szkolnictwa publicznego i prywatnego. Szkolnictwo publiczne jest podporządkowane władzom lokalnym lub stanowym, rzadko federalnym. Pewien wpływ na edukację posiada jednak federalne Ministerstwo Edukacji Stanów Zjednocznonych. Przeważnie wymaga się od dzieci, aby uczęszczały do przedszkola, a edukację kończyły na 12. poziomie, co zwykle ma miejsce w 18. roku życiu, niektóre stany pozwalają kończyć edukację w 16. roku życia. Dzieci mogą kształcić się także w domu, w szkołach prywatnych i religijnych. Po szkole średniej większość absolwentów wstępuje do collegów, na uniwersytety lub do innych szkół wyższych. Są to uczelnie prywatne i państwowe. Ceny wahają się od około 1 tys. dolarów do 40 tys. dolarów za rok. W studiach PISA Amerykanie zajmują zwykle ostatnie miejsca.^[1]

[edytuj] Służba zdrowia

Amerykańska służba zdrowia jest zwłaszcza pod względem innowacyjności w światowej czołówce, w innych dziedzinach jednak, jak ogólny dostęp do służby zdrowia, znajduje się w nienajlepszej kondycji. Rocznie wydaje się tam 1,8 biliona dolarów na służbę zdrowia. Ponad 41 milionów Amerykanów nie jest jednak ubezpieczona. Do tego dochodzi ogromna liczba nielegalnych imigrantów, którzy również nie są ubezpieczeni. Do tego, większość ubezpieczonych musi dopłacać do usług. W 1993 roku prezydentowi Clintowi nie udało się wprowadzić ustawowej kasy chorych.

[edytuj] Siły zbojne

Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych są najsilniejszą, najnowocześniejszą i najdroższą armią świata. Wojska rozlokowane są na całym świecie. Według obecnie obowiązującej doktryny Stany Zjednoczone muszą być w stanie prowadzić dwie wojny jednocześnie w różnych miejscach świata. Amerykańskie siły zbrojne składają się z piechoty (Army około 500 tys. żołnierzy), lotnictwa (Air Force około 370 tys. żołnierzy), marynarki (Navy, około 370 tys. żołnierzy) i piechoty morskiej (Marine Corps około 172 tys. żołnierzy). Staż przybrzeżna (Coast Guard około 39 tys. mężczyzn) jest jednostką cywilną, która może być powołana w wypadku wojny i ma ograniczone uprawnienia.

[edytuj] Media

W Stanach Zjednoczonych nie ma mediów publicznych. Działa jednak wiele prywatnych kanałów telewizyjnych i radiowych, na przykład CNN, NBC.

[edytuj] Rankingi międzynarodowe

• IMD International: Światowy Rocznik Konkurencyjności 2005, ranking 60 gospodarek (państw i regionów)
• Światowe Forum Ekonomiczne: Światowy Raport Konkurencyjności 2004-2005, ranking wzrostu konkurencyjności 104 państw
• A.T. Kearney i Foreign Policy Magazine: Wskaźnik Globalizacji 2005, ranking 62 państw
• Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP): Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2004, ranking 177 państw
• Save the Children: Sytuacja Matek Świata 2004, ranking 119 państw
• Heritage Foundation/The Wall Street Journal: Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2005, ranking 155 państw
• The Economist: Quality of Life Index 2005, ranking 111 państw
• Transparency International: Wskaźnik Percepcji Korupcji 2004, ranking 146 państw
• Reporterzy bez Granic: Wskaźnik Wolności Prasy 2004, ranking 167 państw.

[edytuj] Zobacz też

• Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki
• hymn państwowy
• godło Stanów Zjednoczonych, flaga Stanów Zjednoczonych
• abolicjonizm
• literatura amerykańska
• aktorki amerykańskie
• obszary metropolitalne w USA
• Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych
• Oświata w Stanach Zjednoczonych

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Przekrój, Co się dzieje z Ameryką?

[edytuj] Rząd USA

• Strony rządowe - oficjalny portal rządu USA
• Biały Dom - oficjalna strona Prezydenta USA
• Departament Stanu USA - oficjalna strona amerykańskiego MSZ
• Senat - oficjalna strona Senatu USA
• Izba - oficjalna strona Izby Reprezentantów USA
• Sąd Najwyższy - oficjalna strona Sądu Najwyższego USA
• Portret USA - publikacja Agencji Informacyjnej USA, wrzesień 1997.
• US Census Bureau - statystyka domowa i ekonomiczna.
• Atlas Atlas Narodowy USA.
• CIA World Factbook, dane o USA
• Ambasada USA w Polsce

[edytuj] Inne

• Informacje o USA i największe forum dyskusyjne
• Gazety USA według stanów
• Narodowe motto: historia i konstytucyjność
• Historia Dokumenty historyczne
• Informacje o USA, wg stanów
• Linki do informacji o każdym ze stanów
• Archiwum 163 interwencji USA
• Banknoty USA
• C3EX - Waszyngton, D.C.
• Strona o USA. Przewodnik, forum, informacje, galeria.