Judeja

From Wikipedia

Za provinciju rimskog imperija, v. Provincija Iudaea.

Judeja, Judea iliJudaea (יהודה "Zahvala", standardni hebrejski Yəhuda, tiberijski hebrejski Yəhûḏāh) (grčki: Ιουδαία), (latinski: Iudaea) je izraz koji se koristi za južni planinski dio historijske Zemlje Izrael (hebrejski: ארץ ישראל Eretz Yisrael), područje koje je danas podijeljeno između Izraela i Zapadne Obale, te, po nekim geografskim definicijama Judeje, Jordana.

U moderno doba neki koji se služe hebrejskim jezikom koriste izraz "Yehudah" za veliki južni dio Izraela i Zapadne Obale, odnosno zajednički izraz Judeja i Samarija koji se koristi za Zapadnu Obalu.

Na tom području je bilo drevno Kraljevstvo Juda te kasnije Judejsko kraljevstvo, vazal Rimskog imperij. Izraz Judeja je grčko-rimska adaptacija izraza Judah te se nekada koristila za cijelo historijsko područje Palestine, ali se od vremena Novog Zavjeta počelio koristiti isključivo za jug regije.

[uredi - уреди] Historijske granice

Originalne granice su bili "Bethsûr" (kraj Hebrona) na jugu; Bethoron (današnji Beit Ur al Fawka na Zapadnoj Obali) na sjeveru; Emaüs na zapadu (nekoliko milja zapadno od Jeruzalema); rijeka Jordan na istoku.

Historičar Flavije Josip je koristio malo širu definiciju, te u Judeju uvrstio donju polovicu današnje Zapadne Obale na sjeveru sve do današnje Beer Shebe na jugu, koju je omeđio na istoku s Jordanom, a na zapadu s Mediteranom.

[uredi - уреди] Geografija

Judeja je planinska i suha oblast, a veći dio nje čini pustinja. Varira po visini, tako da raste do 1,020 m na jugu na Planini Hebron, 30 km jugozapadno od Jeruzalema te se spušta 400 m ispod razine mora na istoku oblasti. Veći gradovi u oblasti uključuju Jeruzalem, Beitar Illit, Bethlehem, Efrata, Gush Etzion, Jerihon i Hebron.

Geografi dijele Judeju u nekoliko zasebnih oblasti: Hebronska brda, Jeruzalemsko sedlo, Bethelska brda i Judejsku pistinju istočno od Jeruzalema, koja se polagano spušta u Mrtvo mora. U drevna vremena brda su bila pošumljena i Biblija govori o poljoprivredi i uzgoju ovaca u tom području. Životinje još uvijek pasu na tom području, a pastiri ih vode između nizina i vrhova brda (koja imaju više padalina) za vrijeme ljeta. Oblast se kroz vijekova isušila i većina nekadašnjeg šumskog pokrova je nestala.

[uredi - уреди] Historija

Ljudsko prisustvo u Judeji datira iz kameno doba i za oblast Judeje paleoantroolozi vjeruju da je poslužila homo sapiensima na njihovom izlasku i Afrike i kolonizaciji ostatka svijeta prije 100.000 godina. Arheološki dokazi o ljudskim naseljima datiraju od prije 11.000 godina u slučaju Jerihona, za koga se vjeruje da je najstarije trajno naseljeno mjesto na svijetu. U historijskum periodima oblast su naseljavali mnogi narodi, od kojih su najpoznatiji Izraeliti. Judeja je mjesto gdje su se odigravali mnogi događaji zabilježeni u Tori, te vezani za Patrijarhe Abrahama, Izaka i Jakova za koje se tvrdi da su sahranjeni u Hebronu u Grobu Patrijarha.

U drevna vremena Judejom je vladalo Kraljevstvo Juda a kasnije Judejsko kraljevstvo, vazal Seleukidske dinastije Perzijskog carstva. To je kraljevstvo nakratko steklo nezavisnost sredinom 2. vijeka pr.n.e. i ponovno 140. pr.n.e.. Za vrijeme 1. vijek pr.n.e. Judeja je izgubila nezavisnost, postavši prvo rimskom klijentskom državom, a potom provincijom Carstva.

Za historiju Juedje pod rimljanjima v. Iudaea.

Oblast su osvojili muslimanski Arapi godine 640. a potom križari godine 1099. Arapska je vlast ponovno uspostavljena 1291. Godine 1516. je vlast nad Judejom preuzelo Otomansko Carstvo i držalo ga sve dok nije poraženo od Britanaca u bitci kod Megida na mjesto biblijske bitke Armagedona.

Nakon toga je Judeja postala dio britanske mandatne teritorije palestine, koja je podijeljena između Palestine pod britanskom upravom i autonomnog Emirata Transjordanije (koji će kasnije postati nezavisna država Jordan). Jordan je godine 1946. stekao nezavisnost a Ujedinjeni Narodi stvorili plan da se ostatak britanskog mandata [1947]. podijeli na židovsku i arapsku državu. Jordan je većinu arapske polovoce prigrabio u arapsko-izraelskom ratu godine 1948, ostavivši židovske dijelove noformiranom Izraelu. Arapski su dijelovi anektirani od strane Jordana 1950 (iako su aneksiju priznale samo Velika Britanija i Pakistan) te ostali pod jordanskom upravom sve do godine 1967. i šestodnevnog rata kada su ih osvojile izraelske snage.

Ovaj dio Judeje je danas van Izraela poznat kao Zapadna Obala - što je naziv kojeg je ustanovio Jordan 1948.

[uredi - уреди] Kronologija

do 63. pr.n.e. - nezavisna židovska država
[[63. pr.n.e.]-6. n.e. - vazalska država Rima
6-41 - Rimska provincija
26-36 - prokurator Poncije Pliat
41-44 - vladavina Heroda Agripe (vazalskog kralja)
44-48 - Rimska provincija Iudaea
48-100 - vladavina Heroda Agripe II (vazalskog kralja)
66-73 - Prvi rimsko-židovski rat
70 - Uništenje Drugog hrama i pad Jeruzalema
73 - Pad Masade
100 nadalje - Rimska provincija Iudea
115-117 - Kitoski rat
132-135 - Ustanak Bar Kohbe
135 - Judeja dobije ime Syria Palaestina od strane cara Hadrijana
400-638 - Bizantska kršćanska provincija
638 - Početak vladavine muslimanskih Arapa
1099 - Križari osvajaju oblast
1291 - Poraz križara i povratak muslimanske vlasti
1516 - Početak otomanske vlasti
1917 - Poraz Otomanskog imperija; početak britanske vlasti
1919 - Uvrštenje u Britanski mandat Palestine
1946 - Podjela Mandata i nezavisnost Transjordanije od Mandata
1947 - Ujedinjeni Narodi donose plan podjele za ostatak teritorija Palestine
1948 - Historijsku Judeju osvaja Transjordanija; cijela zemlja mijenja ime u Jordan
1967 - Historijsku Judeju osvaja Israel