Зардолу
From Википедиа
Зардолу (ном алме: Prunus armeniaca), меваи шифобахш, яке аз бойигариои Исфара, соиби витаминои хеле зиёд. Шароит, иқлим ва таркиби хоки Исфара барои нашъунамои З. бисёр мутобиқ аст. Дар дунё 1600 навъи зардолу, Тоҷикистон қариб 120 навъ, Исфара зиёда аз 90 навъи зардолу парвариш карда мешавад. Навъхо: арори, хурмои, кафак, бинигорӣ, мирсанҷалӣ, тоҷxибоӣ, алагичирb, бобоb, руиxонон (сурх), лола, лоларух, уxма (сурх, сафед), боқитаппак, обак, мотоби, луччак, xавпазак, шишахурмоb, субонӣ, нишонбойb, rандак, моҳтобпазак, пешпазаки самарқандb, арзаникатта, августпазаки бего[и, исфарак, ниёзb, абрикос, ширпайванд, хасак ва г. Ин навъхо барои хушккунb, истеъмол дар олати тари ва консерванамои rулай мебошад.
Байни дарахтон 7х7, 7х8, 8х8, 8х9, 9х9 м буда, майдони зардолузорро бо техника нарм мекунанд. Озуrа[ои ма[аллию маъдани дода, rариб 10 маротиба обёри карда мешавад. З. xинси бутта ё дарахти мевадор, мансуби настарани[о. Дар Осиё 8 намуд, дар Осиёи Миёна, аз ҷумла XТ танхо як намуди зардолу па[н шудааст. Баландии зардолу 8-15 м (навъои осиёиаш то 20 м). Барги пани элипсшакли дандондор, гули сафед ё гулобии дуxинса дорад (пеш аз барг баровардан мешукуфад). Ниолаш тезрас, дар 3-4 осил медиад, мевааш дар шароити Осиёи Миёна аввалои июн мепазанд. ар бех зардолу аз 90 то 500 кг (баъзан то 850 кг) осил мебанданд. Зардолу гармидуст, муuчаояш ангоми сармои мои феврал ва гулаш мои март осеб меёбад. Мевааш сафедтоб, норинxи (палуи офтобрасаш), сурхранг, заъфарон буда, шакли мудаввар, байзашакли мудаввар ё дарозрeя, ширадори хушбeй. 4-26% rанд (2,83-15,81% сахароза, 0,13-3,38% глюкоза, 0,65-3% фруктоза, 0,05-2,4% молтоза), 0,17-2,76% туршии себ, лимe ва uайра, маuзи донакаш 55% равган, 23% сафеда дорад. Навъ[ои зардолуи осиёмиёнагии маuзширин дар rанноди шeрат дорад. Аз маuзи талхи З. равuани хушсифат мегиранд. Пeчоrи донакашро дар саноати химия барои тайёр кардани туш, чeбашро барои сохтани асбобои арроти, меваи тару хушкашро чун uизо ва uайра ба пухтани мураббо, зардолуоб, мармолад ва uайра ба кор мебаранд.
Дар собиr Идти[оди Шeрави 65-70 азор гектар зардолузор буда, rариб 85%-и он дар Тоҷикистон, Ӯзбакистон, Украина ва Кавказ воrеъ аст. Навъои зардолуи собиr СССР-ро ба се гурeи асоси таrсим мекунанд: осиёимиёнагb, эронукавказb, европои. Хелои зардолуи осиёмиёнагb rадбаланд, дарозумр, навдаояш борик, баргаш майда, мевааш миёнаи серrанд, думчааш сахт. Rариб 300 навъаш маълум буда, ба гуруои фарuонагb, зарафшонb, тиёншонb, хоразмb xудо мешаванд. Зардолу ои эронукавказb асосан дар мамлакатои Осиёи Пеш ва Осиёи Хурд пан шудааст. Аз рeйи аломат[ои биологb ба зардолуи осиёмиёнагb наздиканд. Меваи он[о нисбатан калон, rанднокиашон миёна, ба касалиои занбуруuи тобоваранд. Зардолу[ои европои аз Шарrи Наздик, Европои Шарrb ва Uарбb оварда шудаанд. Оно ба [арорати паст мувофиr шуда, аз гармо зарар мебинанд. Rадашон 6-8 метр, навда[ояшон uафс, баргу меваашон калонанд. Асосан барои тархeри ва мураббо истифода мешаванд. Дар Осиёи Миёна ин навъ[ои зардолуро дар но[ия[ои наздикe[и дар баландиои 400-100 метр аз сати бар парвариш мекунанд. Барои парвариши зардолу замин[ои пастхаму нишебрeя ва мавзеъои шамолрасро интихоб карда, масофаи байни rатор[о ва дарахт[оро вобаста ба намии хок 8х8, 8х10 метр мегузоранд ва ба 1га 125х126 бех ни[ол мешинонанд. То сад сол умр мебинад.
З. аз гули якдигар гардолуд мешавад ва дарахти худрeяш (хасак) хусусияти навъи худро гум мекунад. Бинобар ин ни[оли пайвандиро мешинонанд. Барои пайванд баъзан хасаки зардолу ва олучаро истифода мебаранд. Хоки атрофи онро солхои 1-2-юми шинонидан нарм карда, соле 30-50кг нитроген, 60-80кг калий uизо дода, 6-8 маротиба об медиханд.
Зардолузор[ои калонтарини Осиёи Миёна, дар водии Фарuона, Зарафшон, Н наво[ии ку[ии Тоxикистон ва кисми xанубу uарбии Ӯзбакистон воrеанд. Ба зардолупарвари асосан дар ноияои шимоли xумхури Ашт, Исфара, Конибодом ва Хуxанд машuуланд. Ин нохия[о бештар аз 64%-и гулунги Тоxикистонро меди[анд, зардолузори ин нохия[о rариб 78%-и масо[ати умумии боuдориро мегиранд. Вилояти Сугд дар 30 соли охир [амчун базаи калонтарини исте[соли зардолу дар Осиёи Миёна шeрат ёфта, ар сол бештар аз 10 [азор тонна мева меди[анд.
Шохою кундаи дарахти зардолу амчун езум, хазонаш амчун хeроки сергизои чорво ва тагандоз истифода мешавад.
