อำเภอเวียงสา

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

บทความนี้ต้องการเก็บกวาด ตรวจสอบ ปรับปรุง แก้ไขรูปแบบ เพิ่มแหล่งอ้างอิง ใส่หมวดหมู่ หรือภาษาที่ใช้ ส่วนใดส่วนหนึ่งหรือในหลายส่วนด้วยกัน คุณสามารถช่วยตรวจสอบ และแก้ไขบทความนี้ได้ด้วยการกดที่ปุ่ม แก้ไข ด้านบน กรุณาเปลี่ยนไปใช้ป้ายข้อความอื่น เพื่อระบุสิ่งที่ต้องการตรวจสอบ หรือแก้ไข ดูรายละเอียดเพิ่มเติมที่ วิธีแก้ไขหน้าพื้นฐาน คู่มือการเขียน และ นโยบายวิกิพีเดีย ซึ่งสามารถดูตัวอย่างบทความได้ที่ บทความคุณภาพ และเมื่อแก้ไขตามนโยบายแล้ว สามารถนำป้ายนี้ออกได้

ตามตำนานที่ไม่มีประวัติที่ทางราชการจัดทำขึ้นแต่อย่างใด เพียงแต่ได้มีนรุ่นเก่า และอดีตข้าราชการรุ่นเก่า ๆ เล่าสืบต่อกันมาหลายชั่วอายุคน ซึ่งสอดคล้องกับหลักฐานสำคัญทางโบราณวัตถุ และปูชนียวัตถุ ซึ่งพอจะเป็นที่ยืนยันและเชื่อถือได้ กล่าวว่า "อำเภอเวียงสา" เดิมชื่อ "เวียงป้อ - เวียงพ้อ หรือ เมืองพ้อ - เมืองป้อ" เพราะตำนานเล่าว่า ถ้าหากมีเหตุการณ์ร้ายแรงอันใดเกิดขึ้น มักเรียกผู้คนที่มีไม่มากนักตามบริเวณนั้น มาป้อ (รวม) กัน ที่ปากสา (ปากแม่น้ำสาที่ไหลลงสู่แม่น้ำน่าน) ซึ่งต่อไปนี้จะใช้คำว่า "เวียงป้อ" แทนชื่อเรียก อำเภอเวียงสาในอดีต ที่ระบุในตำนานหรือหลักฐานที่สำคัญ ๆ ต่อไป เวียงป้อ เป็นเมืองที่อยู่ทางทิศใต้ของนครน่าน ระยะทางประมาณ 25 กิโลเมตร แรกตั้งครั้งใด นานเท่าไรไม่ปรากฎ อาจจะมีมาตั้งแต่เมืองป้อยุคหิน เพราะมีหลักฐานปรากฎ เช่น แหล่งผลิตเครื่องมือหิน เครื่องปั้นดินเผา เครื่องใช้ต่าง ๆ ที่ขุดพบ และอีกหลายแห่งที่ยังไม่ได้สำรวจ ตลอดถึงหลักฐานความเจริญรุ่งเรืองในอดีต ปรากฏหลักฐานซากวัดร้างต่าง ๆ เช่น

- วัดบุญนะ สถานที่ตั้งตลาดสุดสุขาภิบาลกลางเวียง - วัดต๋าโล่ง อยู่ห่างจากวัดผาเวียง ไปทางทิศตะวันออก ประมาณ 4 กิโลเมตร - วัดมิ่งเมือง สถานที่ตั้งสำนักงานการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภอเวียงสา - วัดป่าแพะน้อย อยู่ห่างจากวัดวิถีบรรพต ไปทางทิศตะวันตก 1 กิโลเมตร - วัดสะเลียม อยู่ห่างจากวัดสะเลียมใหม่ (ตำบลยาบหัวนา) 800 เมตร - วัดหินล้อม อยู่ห่างจากวัดสะเลียมใหม่ (ตำบลยาบหัวนา) 2 กิโลเมตร

คาดว่ายังมีซากสถานที่หรือวัดอีกหลายอย่าง ถ้ามีการสำรวจอย่างจริงจัง

เวียงป้อ มีลักษณะภูมิประเทศที่ตั้งที่รายล้อมด้วยภูเขา ซึ่งคนพื้นเพเดิม มักเรียกว่า "ภู" หรือ "ดอย" เช่น

ดอยนางนอน เป็นเทือกเขาทอดยาวจากทิศตะวันตกลงไปทางทิศใต้ ลักษณะคล้ายหญิงสาวนอน พื้นที่ตำบลแม่สาคร

ดอยผาง่าม เป็นเทือกเขาทอดยาวจากทิศตะวันออกขึ้นไปทางทิศตะวันออก ยอดสูงสุดมีลักษณะคล้ายสองง่าม พื้นที่ตำบลส้าน

ดอยภูคำ เป็นเทือกเขาทอดยาวจากทิศตะวันออก ขึ้นไปทางทิศเหนือลักษณะสูงเด่นกว่าดอยลูกอื่น ๆ พื้นที่ตำบลน้ำมวบ

ดอยพระเนตร, ดอยข้าวบาตร เป็นดอยที่อยู่ทางทิศตะวันตกเป็นที่ตั้งของบ้านใหม่ดินแดน และเริ่มสูงขึ้นไปจรดปากทางบ้านพะเยา ดอยลูกนี้เป็นที่พักอาศัยเมื่อมีอุทกภัยครั้งใหญ่หลาย ๆ ครั้ง พระภิกษุสามเณรต้องออกบิณฑบาตร ข้าวปลาอาหารมาแบ่งปันให้ชาวบ้านที่หนีน้ำท่วมมาได้กินกัน

ดอยภูเพียง (ดอยภูเปียง) เป็นดอยที่เชื่อมต่อกับดอยพระเนตร เป็นที่ตั้งของหมู่บ้านภูเพียง หมู่ที่ 6 ตำบลกลางเวียง

ที่ตั้งของเวียงป้อ นอกจากจะตั้งอยู่ที่ราบระหว่างดอยต่าง ๆ ดังกล่าวแล้ว ยังเป็นเมืองที่มีแม่น้ำหลายสายไหลผ่าน แม่น้ำสา แม่น้ำว้า แม่น้ำแหง แม่น้ำปั้ว แม่น้ำสาคร ตลอดถึงสายน้ำน่าน สายน้ำว้าเดิม ที่เปลี่ยนเส้นทางเดินกลายสภาพเป็นหนองน้ำ ซึ่งมีอยู่มากมาย ชาวบ้านเรียกว่า "น้ำครก" และสายธารอื่น ๆ อีกมากมายที่ไหลลงสู่แม่น้ำน่าน จึงทำให้เวียงป้อ ที่เป็นเมืองเล็ก ๆ มีความอุดมสมบูรณ์

เวียงป้อ เป็นเมืองที่อยู่ใกล้นครน่าน ผลกระทบและอิทธิพลด้านต่าง ๆ มักได้รับพร้อมกันกับนครน่าน และเนื่องจากการเดินทางติดต่อโดยทางบก ใช้เวลาเดินทางเท้าประมาณ 6 - 8 ชั่วโมง ถ้าหากขี่ม้าเร็วก็จะประมาณ 2 - 3 ชั่วโมง การเดินทางติดต่อทางน้ำ ใช้เวลาประมาณ 5 - 6 ชั่วโมง

เวียงป้อ เป็นหัวเมืองประเทศราช ขึ้นตรงต่อนครน่าน พงศาวดารน่านได้บันทึกไว้ พ.ศ. 2139 สมัยพระเจ้าเจตบุตรพรหมินทร์ เจ้าผู้ครองนครน่านองค์ที่ 31 ครั้งที่ 1 (พ.ศ. 2103 - 2134) ได้เสด็จเวียงป้อ มีใจความตอนหนึ่งของ กล่าวไว้ว่า

"่จุลศักราช ได้ 985 เดือน 8 ลง 3 ค่ำ ท่านก็เสด็จลงไปอยู่เมืองพ้อ ไปสร้างวัดดอนแท่นไว้ ได้อภิเษกสามีเจ้าขวา หื้อเป็นสังฆราชแล้ว........."

กล่าวถึงพระยาหน่อเสถียรไชยสงคราม เจ้าผู้ครองนครน่าน ลำดับที่ 35 ได้ทราบตำนานวัดพระธาตุแช่แห้ง มีศรัทธาแรงกล้า จึงบูรณะซ่อมแซมและต่อเติมศาสนสถานแห่งนี้ และกล่าวถึงเจ้าเวียงป้อ ไว้ตอนหนึ่งว่า

"ปีเต่าสง้า สร้างบ่อน้ำและโรงอาบ เว็จกุฎิหื้อสมเด็จสังฆราชเจ้าเมืองพ้อ มาเป็นหัวหน้าอยู่ เป็นเค้าเป็นประธานแก่ช่างไม้ทั้งหลาย..."

เหตุการณ์ที่ระบุเจ้าเวียงป้อเป็นช่างใหญ่นั้น แสดงว่า เวียงป้อ เป็นเมืองที่ขึ้นตรงต่อนครน่านราว พ.ศ. 2123 - 2127

พ.ศ. 2243 - 2251 เมืองน่าน และเมืองประเทศราชถูกกองทัพพม่าเผาทำลายเสียหาย ทั้งเมืองวัดวาอาราม ผู้คนถูกเข่นฆ่าจำนวนมาก ชาวน่านแตกตื่นหนีภัยสงครามเข้าอยู่ซ่อนในป่า ในถ้ำทิ้งเมืองร้าง ผลกระทบอันนี้ เมืองป้อ ก็ได้รับเช่นกันดังในพงศาวการนครน่าน ตอนที่ 4 ว่าด้วยเมืองน่านคราวเป็นจราจลความว่า

"ปีกาเม็ด จุลศักราช ได้ 1096 ตัว เถินวัน 14 ค่ำ ทัพพม่าครั้งเถิงเมืองแล้วก็กระทำอันตรายแก่เมืองรั้วเมืองทั้งมวล คือ จุดเผาม้างพระพุทธรูป....วัดวาอาราม ศาสนาธรรม พระพุทธเจ้าที่จุดเผาเสี้ยง จะดาไว้แด่แผ่นดินนั้นแล ชาวบ้านชาวเมืองทั้งหลายก็ตายกันเป็นอันมานัก หันแล"

พ.ศ. 2247 - 2251 หัวเมืองต่าง ๆ ขาดผู้ครองเมือง กองทักแกวและกองทัพลาว บุกเข้ากวาดต้อนผู้คนนครน่านและเวียงป้อด้วย

พ.ศ. 2322 นครน่านขาดผู้ครองนคร จึงมีผลกระทบต่อเมืองป้อ จากฝ่ายพม่าเข้ามากวาดต้อนผู้คนไปไว้เมืองเชียงแสน ทั้งเมืองให้ไปเมืองร้างจึงเป็นยุคที่เสื่อมโทรมอย่างยิ่ง พงศาวดารของเมืองน่าน ได้กล่าวไว้ตอนนี้ว่า

"ในยามนั้น เมืองลานนาไทย ก็บ่เที่ยงสักบ้านสักเมืองแล ดังเมืองน่านเรา เปนอันว่างเปล่า ห่างสูญเสียห้าท้าวพระยาบ่ได้แล"

ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่าเวียงป้อเป็นเมืองร้าง นานถึง 15 ปี