Antik Roma

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Antik Roma, MÖ 9. yüzyılda İtalya Yarımadası'nda kurulan Roma şehir devletinden doğarak tüm Akdeniz'i çevreleyen muazzam bir imparatorluk haline gelen medeniyetin adıdır. Yaklaşık 12 yüzyıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür. Fetih ve asimilasyon yollarıyla Batı Avrupa ve Akdeniz'i çevreleyen bölgede egemen olmuştur.

Bununla birlikte Roma İmparatorluğu zaman içinde düşüşe geçmiş ve çökmüştür. Hispanya, Galya ve İtalya'nın içinde bulunduğu imparatorluğun batı bölümü 5. yüzyılda bağımsız krallıklara bölündü. Konstantinapolis'den yönetilen doğu imparatorluğu, geleneksel olarak Roma'nın yıkılışı ve Orta Çağ'ın başlangıcı kabul edilen MS 476 tarihinden sonra Bizans İmparatorluğu adıyla anılmıştır.

Roma uygarlığı, kültürel olarak yoğun biçimde ilham aldığı ve örnek edindiği Antik Yunan ile birlikte "klasik antikite" içine dahil edilir. Antik Roma Batı dünyasındaki hukuk, savaş, sanat, edebiyat, mimari, teknoloji ve dil konularının gelişimine büyük katkıda bulunmuştur ve hâlen de günümüz dünyası üzerinde büyük etkiye sahiptir.

[değiştir] Tarihi

[değiştir] Monarşi

Roma Krallığı

Efsaneye göre Roma 27 Nisan MÖ 753 tarihinde Truva prensi Aeneas'ın torunları olan Romulus ve Remus adlı ikiz kardeşler tarafından kuruldu. Alba Longa'nın Latin kralı Numitor gaddar kardeşi Amulius tarafından tahtından edilmiş ve Numitor'un kızı Romulus ve Remus'u doğurmuştu. İkizlerin tahtı yeniden ele geçirmelerinden korkan yeni kral Romulus ve Remus'un boğdurulmasını emretti. Dişi bir kurt (bazı anlatımlara göre bir çobanın karısı) ikizleri kurtardı ve büyüttü. Yeterince büyüdüklerinde Alba Longa tahtını Numitor'a geri verdiler. Ardından kendi şehirlerini kurdular. Ancak Romulus şehrin ilk kralının kim olacağıyla ilgili bir tartışmada Remus'u öldürdü. Böylece şehir Romulus'un adıyla anıldı. Efsaneye göre şehirde kadın olmadığından Latinler Sabinleri bir festivale davet ettiler ve bakire kadınlarını çaldılar. Bu da Latinler ile Sabinlerin entegrasyonuna yolaçtı.

Roma şehri Tiber nehrinin sığ bir bölümündeki yerleşimlerin gelişmesiyle ortaya çıkmıştı. Arkeolojik bulgulara göre Roma köyü muhtemelen MÖ 8. yüzyılda kurulmuştu ancak bu tarih MÖ 10. yüzyıla kadar götürülebilir. Etrüsklerin MÖ 7. yüzyıl sonlarında aristokrat ve monarşik bir elit kesim oluşturarak bölgede siyasi kontrol sağladıkları anlaşılmaktadır. Etrüskler MÖ 6. yüzyıl sonlarında bölgedeki güçlerini yitirdiler ve bu noktada Latin ve Sabin kabileleri yöneticilerin iktidarını çok daha fazla sınırlayan bir cumhuriyet yaratarak kendi devletlerini yeniden kurdular.

[değiştir] Cumhuriyet

Roma Cumhuriyeti

Titus Livius gibi daha sonraki dönemlerin yazarlarının anlattıklarına göre Roma Cumhuriyeti Roma'nın yedi kralından sonuncusu Lucius Tarquinius Superbus'un tahttan indirildiği ve her yıl seçilen yargıçlar ve çeşitli temsili kurumlardan biraraya gelen bir sistemin oluşturulduğu MÖ 509 tarihinde kuruldu. En önemli yargıçlar kuvvet yetkisi ya da askeri kumadanlık yetkisine sahip iki konsüldü. Konsüller Roma Senatosu ile çekişmek durumundaydılar. Senato başlangıçta önde gelen asillerden oluşan ve tavsiyelerde bulunan bir kurumdu anca zaman içinde gücü arttı. Yargıçlar başlangıçte yalnızca soylulardan oluşuyordu. Ancak daha sonra sıradan insanlar ve aşağı tabaka mesupları da yargıç olmaya başladı. Cumhuriyetçi oy verme meclisleri savaş, barış ve en önemli görevlere getirilen kişilerle ilgili oylama yapılan comitia centuriata ve daha önemsiz görevlerin seçildiği comitia tributa'dan oluşuyordu.

Romalılar Etrüskler de dahil olmak üzere İtalya Yarımadası'ndaki diğer halkları boyunduruk latına aldılar. Roma'nın İtalya'daki hegemonyasına yönelik son tehdit MÖ 281 yılında önemli bir Yunan kolonisi olan Taranto'dan gelmiş ancak bu da savuşturulmuştur. Romalılar stratejik bölgelerde koloniler kuararak fethettikleri yerleri güvence altına almışlar ve bölgede dengeli bir denetim sağlamışlardır. MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısında Roma Kartaca ile Pön savaşlarının ilkinde karşı karşıya geldi. Bu savaşlar sonunda Roma Sicilya ve Hispanya'da ilk deniz aşırı fetihlerini yaptı ve önemli bir emperyal güç olarak yükselişe geçti. MÖ 2. yüzyılda Makedonya ve Selefki imparatorluklarını bozguna uğrattıktan sonra Romalılar Akdeniz'in hâkimi haline geldiler.

Ancak bu hâkimiyet iç çekişmelere yolaçtı. Senatörler taşranın üstünden zengin oldular ama çoğunluğu ufak çaplı çiftçi olan askerler daha uzun süre evlerinden uzak kalıyorlardı ve topraklarıyla ilgilenemiyorlardı. Ayrıca yabancı kölelere yönelik eğilim maaşlı iş sayısını azaltıyordu.