Süryanice
Vikipedi, özgür ansiklopedi
,
Konu başlıkları |
[değiştir] Süryanice (ܣܘܪܝܝܐ Suryoyo/Suryāyā)
Bir Sami dili. Kadim/Antik Aramca, Aramice diline dayanmakta olup eski dillerden Akadca, Asurca ve Babilce'yle, modern dillerden de İbranice'yle akrabadır. Bugün Süryanice ciddi bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
[değiştir] Tarihçe
Bu dil: Urfa merkezinde bulunan Süryaniler 2. yy. da Hristiyanlığı kabul etmeleriyle Yunan kültürüyle de harmanlanıp güçlü ve zengin bir edebiyat meydana getirmişlerdir. En önemli eserler Kutsal Kitabın Peşitta adı verilen Süryanice çevirisidir.
[değiştir] Lehçeleri
431 Efes ve 451 Kadıköy Konsilleri ile farklı mezheplere bölünen Süryanilerin dil ve alfabeleri de Doğu ve Batı olmak üzere iki ayrı kola ayrılmışlardır.
[değiştir] Süryani alfabesi
Süryani alfabesi sağdan sola doğru yazılır ve 22 harften oluşur. İbrani Alfabesi'nin tesine harfler bitiştirildiğinden, bu harflerin başta, sonda ve ortada yazılışları farklıdır.
[değiştir] Estrangelâ Yazısı
| Harf | Unicode | Okunuşu |
|---|---|---|
| 'Âlaph | ܐ | E sessiz |
| Bêth | ܒ | B (V) |
| Gâmal | ܓ | G (Gh) |
| Dâlath | ܕ | D (Dh) |
| Hê | ܗ | H |
| Waw | ܘ | W (U, O) |
| Zain | ܙ | Z |
| Hêth | ܚ | H (Gırtlaktan) |
| Têth | ܛ | T |
| Yôdh | ܝ | Y (İ, E) |
| Kâph | ܟ | K (H (Boğazdan)) |
| Lâmadh | ܠ | L |
| Mîm | ܡ | M |
| Nûn | ܢ | N |
| Semkath | ܣ / ܤ | S |
| `Ê | ܥ | Sessiz |
| Pê | ܦ | P (F) |
| Tsâdhê | ܨ | TS |
| Qôph | ܩ | Q |
| Rêš | ܪ | R |
| Šîn | ܫ | Ş |
| Taw | ܬ | T (Th) |
[değiştir] Klasik Süryanice Lehçeleri
Batı Süryanicesi: Bizans'ın etkisinde kalan Monofizit; İsa'nın tek ve ayrılmaz bir tabiatı olduğuna inananlar Yakubiler, 680 yılında bunlardan ayrılan ve Monothelitizm'i benimseyen (İsa'nın tek tanrısal karekteri olmakla beraber insani iradesinin de olduğu görüş)daha sonra 1182 yılında Katolikliği benimseyen Lübnanlı Maruniler ve şimdi Katolik olup, Bizans ayin biçimine göre ibadet eden Malakitler, Melkitler oluşturur.
Doğu Süryanicesi, ise Diofizit (İsanın birbirinden bağımsız çift tabiatı olduğunu savunan görüş) Nesturiler (Asuriler olarak da bilinir) ve daha sonra bunlardan ayrılık Katolikliği benimseyen Keldaniler oluşturur. Nesturiler Doğu Aramicesi'ni Çin'e kadar taşımışlar ve yaymışlardır. Her iki grupta sesli harflerin okunuşları farklılıklar gösterir.
[değiştir] Günümüzde Kullanılan Süryani Lehçeleri
Modern Süryanice'nin birçok yerel şive ve ağzı olup zamanla dile birçok Arapça, Türkçe, Kürtçe kelime eklenmiştir. Modern dünya düzeninin bir etkisi olarakta Fransızca, Almanca ve İngilizce kelimeler de dile eklenmektedir.
- Turoyo ܛܘܪܝܐ: Yakubi Süryanilerce Konuşulan Modern Batı Süryani lehçesidir Tur-Abdin bölgesi ve İstanbul'da Suriye, [Lübnan] ve göçlerle bazı Avrupa Ülkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da 70.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
- Mlahsö ܡܠܚܬܝܐ : Diyarbakır'da bu dili konuşabilen son kişi 1998 yılında öldüğünden, kullanıcısı kalmamıştır. Kelime yapısı bakımından Klasik Süryanice'ye Turoyo'dan daha yakındır.
- Surit ܣܘܪܬ (Aturaya ܐܬܘܪܝܐ): Asuri Hristiyanlarınca konuşulan Modern Doğu Süryani Lehçesidir. 210.000 kişi tarafından Iran, Irak, Suriye, Türkiye, Kıbrıs, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada’da konuşulur.
- Yeni Doğu Keldanicesi (ܟܠܕܝܐ Kaldaya): Keldaniler tarafından kullanılan Modern Doğu Süryani Lehçesidir. Iran, Irak, Türkiye, Suriye, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada'da 206.000 kişi tarafından konuşulur. Bu dili konuşanlar ile Surit konuşanlar rahatlıkla anlaşabilirler.
- Hertvin: Siirt civarında 1.000 kadar kişi tarafından konuşulur Surit’e yakın bir lehçedir.
Süryani lehçelerini konuşanlar hızlı şekilde azaldığından ciddi bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
