Kanton Jura

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Kanton Jura


Basisdate
Hauptort:	Delémont französisch Delsberg deutsch
Flächi:	838 km² (Rang 14)
Iwohner:	69'100 (2004) (Rang 20)
Bevölkerigsdichti:	82 Iw./km² (Rang 21)
Bitritt zue dr Eidgnosseschaft:	1979
Abchürzig:	JU
Sproche:	Französisch
Websyte:	Kanton Jura
Karte

Dä Kanton Jura liit im Nord-Weschte vo de Schwiiz.

Tüütsch: Jura; Französisch: Jura; Italienisch: Giura; Rätoromanisch: Giura; Änglisch: Jura; amtlich: République et Canton du Jura (Republik und Kanton Jura).

Dä Kanton Jura isch im Nord-Weschte vo de Schwiiz und isch än Teil vo dä Gränze zu Frankriich. Im Süde gränzed Noieburg und Bärn an Jura, im Oschte Solothurn und Basel-Land.

Vo dä Flächi häär, isch de Jura dä vierzäät vo sächsezwänzg Kantön, vo de Iiwonner här gse, nume uf Platz zwänzg.

[ändere] Geschichte

Dä Jura isch dä jüngscht Kanton vo dä Schwiiz. Är isch wäge massive kulturelle Schpannige und lokale und eidgenössische Volksabschtimmige im Jaar 1979 dur Abschpaltig vom Kanton Bärn entschtande.
D Gebiet nördlich vo Biel sind äm Kanton Bärn 1815 dur d'Entscheidig vom Wiener Kongress us dr Erbmasse vom ehemoolige Fürschtbischtum Basel (mit Sitz z'Pruntrut) als Entschädigung für die verloorene Territorie im Aargau und i dä Waadt zueteilt worde. Än chline Teil (Bezirk Arlesheim) isch a Basel gfalle.

Dä Kanton Bärn isch, abgseh vo de wenige grosse Städt, politisch eener konservatiiv, grööschteteils protestantisch und tüütschschprachig. D' Bewohner vom 1815 erworbene Gebiet, wo vorhäär Undertane vom Fürschtbischof von Basel, i dä Region Biel und i de südliche Täler aber scho sit äm Mittelalter i dr'Machtsphäre vo Bärn gsii sind, sind aber eener liberal, mehrheitlich französischschprachig und - im Nordteil, wo Bärn d'Gägereformation nöd hät chöne underdrücke - katolisch. Drum cha mer bi Volksabstimmige interessanterwiss öpedie feschschtelle, dass dä i soziale Frooge progressivi Kanton Jura bi gsellschaftspolitische Froge konservativ stimmt. So hät er zum Bischpiil d'Frischtelösig oder Gliichstellig vo gliichgschlechtliche Partnerschafte abglehnt - im Unterschied zum Bärner Jura.

Das dä Konflikt, wo schlussändlich zu dä Abtrännig vom Kanton Jura vo Bärn gfüert hätt, urschprünglich weniger sprachlich, sondern mee konfessionell gsii isch, gseet me dadraa, das bi dä Volksabschtimmige über d Kantonsgründig dä zwar ebäfalls französischschprachig, aber proteschtantische Südteil von Bärner Jura (Amtsbezirk Neuestadt (La Neuveville), Münschter (Moutier) und Courtelary) immer für s'Bliibe bi Bärn gschtumme hätt. Dä tüütschschprachig Bezirk Laufen isch zwar katolisch, d'Sprach hät aber zum Entscheid gfüert, bi Bärn z'bliibe. Spöter, won s Laufetaal dur de Kanton Jura vo Bärn trännt gsi isch, häts sich em Kanton Baselland aagschlosse.

[ändere] Geographie

De Kanton Jura bestaat us de drü Bezirk Freibäärge, Delsbärg und Pruntrut. Di vier andere Jurabezirk Münschter, Neuestadt, Courtelary (im St. immertal) und Biel göred zum Kanton Bärn. D Freibäärge entspräched em tüppische Bild vom Jura mit liecht bewaldete, wiitläufige Wäide, won Chüe und vor alem au Ross druf sind. S Elsgau (Ajoje) mit de Hauptstadt Pruntrut isch dä Zipfel vo de Schwiiz, won e so wiit uf Frankriich überelampet.

[ändere] Sprache

Amtssprach im Kanton isch Französisch. Di einzig tüütschschprachig Gmeind isch Ederswiler. Vill Ort sind wäg dä näche Schprachgränze nöd nur under ihrem französische, sondern au em tüütsche Name bekannt, so zum Biischpiil Delémont/Delsberg oder Porrentruy/Pruntrut .

[ändere] Religione - Konfessione

Dä Jura isch grossmehrheitlich katolisch.

[ändere] Verfassig

Di aktuelli Kantonsverfassig isch vo 1977.

[ändere] Legislative

S'Parlamänt (le Parlement) vom Kanton Jura beschtaat us 60 Volksverträtter.
20 Mitglider vo dä PDC/CVP
15 Mitglider vo dä PS/SP
12 Mitglider vo dä PLR/FDP
8 Mitglider vo dä PCSI/CSP
3 Mitglider vo CS-POP (Wahlbündnis vo Trotzkischte und Kommunischte)
2 Mitglider vo dä UDC/SVP
Usserdäm isch s'Volk diräkt a de Gsetzgebig beteiliget, will über Verfassigsänderige obligatorisch und über Gsetzesänderige uf Aatraag vo mindischtens 2000 Schtimmberächtigte oder acht Gmeinde vom Volk abgschtimmt wird.
Mindischtens 2000 Schtimmberächigti oder acht Gmeinde chönnd au ä Gsetzes- oder Verfassigsänderig beaträge. Ussländer sind sit 1977 au schtimm- und waalberächtiget; si chönnd aber nöd i kantonali Ämter gwäält wärde.

[ändere] Exekutive

Di jurassisch Regierig (le Gouvernement) setzt sich us foif Mitglider zäme.
2 Mitglider vo dä Parti démocrate-chrétien / Chrischtlichdemokratischi Volkspartei
2 Mitglider vo dä Parti socialiste / Sozialdemokratischi Partei
1 Mitgliid vo dä Parti chrétien-social indépendant/Unabhängigi Chrischtlich-Soziali Partei
Dä Kanton Jura isch zur Ziit näbed äm Kanton Neueburg dä einzig Kanton, wo di Lingge i dä Regierig d'Meerheit händ.

[ändere] Judikative

Richterlichi Behörde sind hauptsächlich di drüü

Dischtriktsgricht,
s Kantons- und
s Verfassigsgricht.

[ändere] Verträttig auf nationaler Ebeni

Uf Bundesebeni schickt dä Kanton Jura je zwei Verträtter in Schtänderat und in Nazionalrat.

[ändere] Wirtschaft

Wirtschaftlich isch dä Jura eine vo dä schwächschte Kantön i dä Schwiiz. D'Finanzchraft liit nur bi 30% vom gsamtschwiizerische Wärt.

[ändere] Öffentliche Vercheer

D'Jurabaane (Chemins de fer du Jura, churz CJ) betriibed mehreri Isebaan- und Buslinie.

[ändere] Literatur

Ganguillet, Gilbert: Le conflit jurassien. Un cas de mobilisation ethno-régionale en Suisse, Zürich 1986.
Hauser, Claude: Aux origines intellectuelles de la Question jurassienne. Culture et politique entre la France et la Suisse romande (1910-1950), Diss. Fribourg 1997.
Henecka, Hans Peter: Die jurassischen Separatisten. Eine Studie zur Soziologie des ethnischen Konflikts und der sozialen Bewegung, Meisenheim am Glan 1972.
Jenkins, John R.G.: Jura Separatism in Switzerland, Oxford 1986.
Ruch, Christian: Struktur und Strukturwandel des jurassischen Separatismus zwischen 1974 und 1994, Bern 2001.
Schwander, Marcel: Jura. Konfliktstoff für Jahrzehnte, Zürich/Köln 1977.
Steppacher, Burkard: Die Jurafrage in der Schweiz, München 1985.