Michael D. Jones
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Arloeswr a chenedlaetholwr Cymreig o'r Bala oedd Michael Daniel Jones (1822 - 1898). Fe sefydlodd Y Wladfa ym Mhatagonia. Cafodd ei eni yn nhŷ Yr Hen Gapel yn Llanuwchllyn ble mae cofeb iddo heddiw.
Ar ôl gweithio fel prentis mewn siop yn Wrecsam aeth i astudio yng Ngholeg Caerfyrddin ac yn ddiweddarach yng Ngholeg Highbury yn Llundain. Daeth yn brifathro Coleg y Bala, fel ei dad o'i flaen, ond ymddiswyddodd gan greu Coleg Bala-Bangor ym 1892.
Aeth i fyw yn yr UDA, i astudio gwerinlywodraeth a chaethwasaeth am rai blynyddoedd a sefydlu rhai cymunedau Cymreig yno. Daeth yn weinidog yn Cincinnati, Ohio ym 1848, talaith ble roedd ei chwaer yn byw hefyd. Beth bynnag, ei waith mwyaf oedd sefydlu'r Wladfa yn Patagonia. Meddyliodd fod Patagonia yn lle perffaith i godi cymuned Gymreig am fod neb yn byw yno (heblaw am yr Indiaidd Tehuelche) -- a roedd ef wedi gweld fod mewnfudwyr Cymreig wedi colli eu hiaith a'i diwylliant mewn ychydyg iawn o amser ar ôl dod i'r UDA a byw mewn cymunedau lleol. Roedd e'n meddwl fod cael capel, ysgol a senedd ac adeiladu amgylchedd Gymreig yn bwysig iawn i'r mewnfudwyr. Beth bynnag, aeth ef byth i'r Ariannin, ond ariannodd yr Wladfa tra yn byw a gweithio yng Nghymru.
