Owain ap Gruffudd (Owain Goch)
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Roedd Owain ap Gruffudd, a adnabyddir hefyd fel Owain Goch (bu farw cyn 1282), yn frawd i Llywelyn ap Gruffudd a Dafydd ap Gruffudd ac yn dywysog ar ran o Wynedd am gyfnod.
Owain oedd mab hynaf Gruffudd ap Llywelyn, mab Llywelyn Fawr a'i wraig Senana. Carcharwyd ef gyda'i dad yng Nghastell Cricieth gan ei ewythr Dafydd ap Llywelyn yn 1239, ac aeth i Loegr gyda'i dad ddwy flynedd yn ddiweddarach. Yng nghytundeb Woodstock yn 1247 mynnodd y brenin Harri III o Loegr ei fod yn cael rhan o deyrnas Gwynedd. Yn 1254 ymunodd a Dafydd yn erbyn ei frawd Llywelyn, ond gorchfygodd Llywelyn y ddau ym mrwydr Bryn Derwin a chymerodd diroedd Owain oddi arno a'i garcharu. Bu yng ngharchar am flynyddoedd, efallai yng Nghastell Dolbadarn ger Llanberis, ond yn 1277 gorfodwyd Llywelyn gan frenin Lloegr i'w ryddhau a rhoi tiroedd iddo yn Llŷn. Credir iddo farw cyn 1282.
Ceryddwyd Llywelyn gan nifer o'r beirdd cyfoes am gadw ei frawd yng ngharchar, er enghraifft Hywel Foel ap Griffri, sy'n cyfeirio at Owain fel Gŵr ysydd yn nhŵr yn hir westai.
