Μιχαήλ Ψελλός
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεÏθεÏη εγκυκλοπαίδεια
Ο αιώνας στον οποίο Îζησε ο Μιχαήλ Ψελλός, δηλαδή ο 11ος, στη βυζαντινή ιστοÏία είναι από τους πλÎον ενδιαφÎÏοντες, καθώς εδώ ουσιαστικά μπαίνουν τα θεμÎλια για την πτώση της Βυζαντινής ΑυτοκÏατοÏίας, με αλλεπάλληλες επιθÎσεις εξωτεÏικών εχθÏών, εξεγÎÏσεις, εσωτεÏικÎÏ‚ διαμάχες και μεταβολÎÏ‚ των συνόÏων
Πίνακας πεÏιεχομÎνων[ΑπόκÏυψη] |
[ΕπεξεÏγασία] Το γενικότεÏο ιστοÏικό πεÏίγÏαμμα
Tο 1025, επτά χÏόνια μετά τη γÎννηση του ΨελλοÏ, ο Βασίλειος B' ΒουλγαÏοκτόνος πεθαίνει και ο αδελφός του ο Κωνσταντίνος Η' κυβεÏνά μόνος. Η κόÏη του Ζωή παντÏεÏεται το Ρωμανό ΑÏγυÏÏŒ το 1028. ΔÏο μÎÏες αÏγότεÏα ο Κωνσταντίνος πεθαίνει και η Ζωή με το Ρωμανό ΑÏγυÏÏŒ διεκδικοÏν το θÏόνο. Έξι χÏόνια αÏγότεÏα ο Ρωμανός δολοφονείται και η Ζωή παντÏεÏεται τον Μιχαήλ τον Παφλαγόνα, αδελφό του παÏαδυναστεÏοντος επί των οικονομικών (υπουÏγοÏ) Ιωάννη του ΟÏφανοτÏόφου. Επί αυτοκÏάτοÏος Μιχαήλ Δ΄ το Βυζάντιο επανακτά τη Σικελία με τον ΓεώÏγιο Μανιάκη, οι ΣελτζοÏκοι ΤοÏÏκοι απειλοÏν τα ΒυζαντινοαÏμενικά σÏνοÏα, ενώ σχεδόν ταυτόχÏονα εξεγείÏονται οι ΒοÏλγαÏοι υπό τον Î ÎÏ„Ïο Îτελιάν. Ο Μιχαήλ Δ΄ πεθαίνει και τον διαδÎχεται ο ανιψιός του Μιχαήλ Ε' Καλαφάτης. Ο Μιχαήλ εξοÏίζει τον θείο του Ιωάννη ΟÏφανοτÏόφο και πεÏιοÏίζει τη Ζωή σε γυναικείο μοναστήÏι, φοβοÏμενος τις δολοπλοκίες της. ΤαÏαχÎÏ‚ ουμβαίνουν στην ΚωνσταντινοÏπολη και ο Μιχαήλ τυφλώνεται, Ï€Ïιν εκθÏονιστεί. Η Ζωή παντÏεÏεται τον Κωνσταντίνο Ο' Μονομάχο, ο οποίος βασίλεψε από το 1042 Îως το 1055. Στη διάÏκεια της βασιλείας του οι Ρώσοι επιτίθενται στην ΚωνστανrινοÏπολη. Οι ΣελτζοÏκοι ΤοÏÏκοι εισβάλλουν στην ΑÏμενία και ηττώνται. Οι ΠεσενÎγκες πεÏνοÏν το ΔοÏναβη και λεηλατοÏν τη ΘÏάκη, ενώ το σχίσμα ανάμεσα στη δυτική και την ανατολική εκκλησία βαθαίνει εξαιτίας του filiοque.
ΤÎτοια γεγονότα διαμόÏφωναν το πεÏιβάλλον μÎσα στο οποίο γεννήθηκε ο Μιχαήλ Ψελλός ο ÎεότεÏος, ο Ύπατος των Φιλοσόφων, (δηλαδή Ï€ÏÏτανης του Πανεπιστημίου της ΚωνσταντινοÏπολης). Οι πηγÎÏ‚ αναφÎÏουν πως ο Μιχαήλ ο Ψελλός ήλθε στη ζωή το 1018 στην ΚωνσταντινοÏπολη, ενώ το Îτος του θανάτου του εικάζεται από οÏισμÎνους ιστοÏικοÏÏ‚ ότι είναι το 1081, ενώ από άλλους το 1096. Η μάλλον αυθαίÏετη ταÏτισή του με κάποιον Μιχαήλ της Îικομήδειας μας οδηγεί στο 1081, ενώ η απόδοση της εισαγωγής του ÎÏγου ΔιόπτÏα του Φίλιππου ΜονότÏοπου στον Ψελλό υποδεικνÏει το 1096. Οι γονείς του κατάγονταν από την Îικομήδεια. Διπλωμάτης, φιλόσοφος, μαθηματικός, αλχημιστής, αστÏονόμος, φυσικός, θεολόγος, νομικός και ιστοÏικός, ο Ψελλός γεννήθηκε σε μια οικογÎνεια με μÎÏ„Ïια οικονομική κατάσταση. 'Ελαβε, όμως, σημαντική μόÏφωση, στην Αθήνα, που τον βοήθησε στη σταδιοδÏομία του στη δημόσια διοίκηση, καθώς η μόÏφωση και οι γνώσεις γενικότεÏα εκτιμοÏνταν ιδιαίτεÏα στη βυζαντινή κοινωνία, όσο και ο ευνουχισμός για όποιον ήθελε αναλάβει υψηλÎÏ‚ θÎσεις στον διοικητικό μηχανισμό.
[ΕπεξεÏγασία] Το ΈÏγο του
Δίδασκε τα μαθηματικά στηÏιζόμενος στο Îικόμαχο, τον Ευκλείδη και τον ΘÎωνα. Ο Ρ. Tannery αναφÎÏει πως είχε ασχοληθεί και με τον Διόφαντο, όπως Ï€ÏοκÏπτει από ανÎκδοτη επιστολή του. Από άλλες επιστολÎÏ‚ του βγαίνει το συμπÎÏασμα ότι εκτός των άλλων δίδασκε και γεωμετÏία (την εν γÏαμμαίς θεωÏίαν). Εκτός των άλλων ÎÏγων του αναφÎÏεται και το επίτομο «ΠεÏί ΑÏιθμών», το οποίο αναφÎÏεται στο χαμÎνο 7ο βιβλίο του Ιάμβλιχου, Συναγωγή των ΠυθαγόÏειων Δογμάτων. ΕγÏαψε και φυσικÎÏ‚ Ï€Ïαγματείες. Σε επιστολή του αναφÎÏει ότι οι φθοÏÎÏ‚ και οι γενÎσεις της Ïλης γίνονται από φυσικά αίτια και όχι από αόÏατες και μυστικÎÏ‚ δυνάμεις. ΤοÏτη η θεώÏηση Ï„Î¿Ï Îδωσε τη δυνατότητα να εÏμηνεÏσει τις μεταμοÏφώσεις της Ïλης και τις αλλαγÎÏ‚ της φÏσης κάτω από Ï„o Ï€Ïίσμα ενός Ï†Ï…ÏƒÎ¹ÎºÎ¿Ï Î½ÏŒÎ¼Î¿Ï….
Ανάμεσα στα ÎÏγα του που γεννήθηκαν με βάση τοÏτη την άποψη ήταν το «ΕπιλÏσεις Φυσικών Ζητημάτων», στο οποίο πεÏιÎχονται και στοιχεία μετεωÏολογίας. Επίσης, αξιόλογο ÎÏγο του είναι το «ΠεÏί ΛίΘων Δυνάμεως», στο οποίο πεÏιÎχονται και φυσικÎÏ‚ ιδιότητες των οÏυκτών. Σε άλλη επιστολή του, που απευθÏνει στον τότε ΠατÏιάÏχη Μιχαήλ ΚηÏουλλάÏιο, αναφÎÏεται στην παÏασκευή του χÏυσοÏ. 'ΕγÏαψε και αστÏονομικά ÎÏγα, όπως το «ΠεÏί Μεγάλου ΕνιαυτοÏ», που εκδόθηκε από τον Ρ. Tannery το 1920 και το σωζόμενο ΠεÏί της Κινήσεως του ΧÏόνου, των ΚÏκλων του Ηλίου και της Σελήνης, της Εκλείψεως Αυτών και της του Πάσχα ΕυÏÎσεως.
Ο Ψελλός ÎγÏαψε ακόμη και μεικτÎÏ‚ εÏγασίες. Στην Ï€Ïαγματεία του Διδασκαλία Παντοδαπή, που επίσης σώζεται, πεÏιÎχονται 200 επιστημονικά θÎματα πάνω στην αστÏονομία, τη μετεωÏολογία, την κοσμολογία, τη φυσική, τη βοτανική και τα μαθηματικά. Στο ÎÏγο του ΣÏνταγμα ΕυσÏνοπτον εις τας ΤÎσσεÏας Μαθηματικάς Επιστήμας, εκτός από τις επιστήμες της ΑÏιθμητικής, της Μουσικής, της ΓεωμετÏίας και της ΑστÏονομίας υπάÏχουν και στοιχεία ΜετεωÏολογίας. To συγκεκÏιμÎνο ÎÏγο θεωÏείται και το Ï€Ïώτο ελληνικό μαθηματικό βιβλίο, που εκδόθηκε με τη μÎθοδο της τυπογÏαφίας το 1532.
Στον Ψελλό, επίσης, αποδίδεται, αν και τοÏτο είναι μάλλον ανακÏιβÎÏ‚, το ÎÏγο ΠεÏί Δαιμόνων. Ως φιλόσοφος ο Ψελλός δίνει Îμφαση στο Ïόλο της φÏσης η οποία, δημιουÏγημÎνη από το Θεό, λειτουÏγεί σÏμφωνα με αμετάβλητους νόμους. ΣÏμφωνα με αυτή την υπόθεση μÎνει Ï€Î¿Î»Ï Î»Î¯Î³Î¿Ï‚ χώÏος για την ιδÎα του θαÏματος. Η «ΧÏονογÏαφία» του πεÏιγÏάφει τα Îτη 976-1078, με βάση τις Ï€ÏοσωπικÎÏ‚ του παÏατηÏήσεις. Ο Ψελλός παÏουσιάζει τα γεγονότα ως αποτÎλεσμα ισχυÏών Ï€Ïοσωπικών συγκÏοÏσεων, συναισθημάτων και δολοπλοκιών, δίχως να αφήνει χώÏο για τη Θεία Î Ïόνοια. Ως συγγÏαφÎας ήταν σταθεÏά ατομιστής στην Ï€ÏοσÎγγισή του. Κοίταζε τον κόσμο από τη δική του οπτική γωνία, άλλοτε σοβαÏά και άλλοτε ειÏωνικά.
Γενικά στα γÏαπτά του κείμενα απÎÏÏιπτε τη συμβατική αισθητική του άσπÏο-μαÏÏο, αν και εφάÏμοσε τοÏτη τη μÎθοδο στους πανηγυÏικοÏÏ‚ του Κωνσταντίνου Ι' και Μιχαήλ Ζ'. Î Ïοσπάθησε να πλάσει σÏνθετες και αντιφατικÎÏ‚ εικόνες, όπως ο Κωνσταντίνος Θ' στη «ΧÏονογÏαφία» του ή ο μοναχός Ηλίας στις επιστολÎÏ‚ του. Οι ψυχολογικοί του χαÏακτηÏισμοί είναι πλοÏσιοι και πολυποίκιλοι, πεÏιλαμβάνοντας ακόμη και το θÎμα της σεξουαλικής επιθυμίας. Συνήθως αντιλαμβανόταν το παÏελθόν όχι ως Ïοή γεγονότων, αλλά ως σειÏά εικόνων, όχι μόνο των αυτοκÏατόÏων και των αυτοκÏατειÏών, αλλά επίσης των ευνοοÏμενων και των αγαπημÎνων τους. Ο Ψελλός υμνοÏσε Ï„n φιλία και ο ίδιος ήταν πιστός φίλος. Ωστόσο, γνώÏιζε πως η κοινωνική Ï€Ïαγματικότητα του Βυζαντίου απαιτοÏσε συχνά συμβιβασμοÏÏ‚ με τη συνείδηση και την ιδιότητα του χαμαιλεοντισμοÏ.
Στην Ï€Ïαγματικότητα στον Ψελλό οφείλουν την ιστοÏική τους συνÎχεια οι ιδÎες του Πλάτωνα, τον οποίο είχε σε πεÏίβλεπτη θÎση αντίθετα με τον ΑÏιστοτÎλη, γεγονός που φαίνεται στα σχόλιά του στο «ΠεÏί ΕÏμηνείας» του τελευταίου. Η εμμονή του στην Ï€Ïοσπάθεια αναβίωσης του ÎµÎ»Î»Î·Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Ï€Î½ÎµÏματος τον οδήγησε σε αντίθεση με την ιεÏαÏχία του κλήÏου, σε σημείο που σχεδόν εκδιώχθηκε από την εκκλησία. ΕντοÏτοις, επÎμενε στη διδασκαλία και τα γÏαπτά του κείμενα πως η φιλοσοφία και η θεολογία δεν ήταν δÏο διαφοÏετικÎÏ‚ επιστήμες. Η φιλοσοφία βάζει τις βάσεις πάνω στις οποίες η θεολογία χτίζει τις πνευματικÎÏ‚ της ενοÏάσεις. Με άλλα λόγια θεωÏεί πως η ελληνική φιλοσοφία δεν είναι θεÏαπαινίδα της χÏιστιανικής θεολογίας αλλά συνεÏγάτης της. Ο Ψελλός ήταν πεπεισμÎνος πως η φιλοσοφία και η θεολογία ενωμÎνες μποÏοÏσαν να δώσουν απάντηση στα αιώνια Ï€Ïοβλήματα της ανθÏωπότητας. ΑναθεωÏώντας την ιδÎα της φιλοσοφίας στο εκπαιδευτικό σÏστημα της ΚωνσταντινοÏπολης, ο Ψελλός αναβίωσε το πνεÏμα της αÏχαίας Αθήνας. ΤοÏτη η ανανÎωση των κλασικών σπουδών στο Βυζάντιο είχε μακÏοχÏόνια αποτελÎσματα, σε σημείο που ο Ψελλός θεωÏείται σήμεÏα Ï€ÏόδÏομος της ιταλικής ΑναγÎννησης.
To εξαιÏετικό για τον Ψελλό είναι ότι κατόÏθωσε να αναβιώσει αÏκετοÏÏ‚ από τους συγγÏαφείς των απόκÏυφων ÎÏγων, η ÏπαÏξη των οποίων είχε από Ï€Î¿Î»Î»Î¿Ï Î¾ÎµÏ‡Î±ÏƒÏ„ÎµÎ¯. Από την εποχή του 9ου αιώνα και τη γÎννηση του Î¨ÎµÎ»Î»Î¿Ï ÏƒÏ„Î¿Î½ 11ο αιώνα ήταν δÏσκολο, αν όχι αδÏνατο, να ανατÏÎξει κανείς σε βυζαντινÎÏ‚ πηγÎÏ‚ για τον ΕÏμητισμό και τον ΕÏμή τον ΤÏισμÎγιστο, για τον ΙοÏλιο ΑφÏικανό, για τον Î Ïόκλο και το ΠεÏί της ΙεÏατικής ΤÎχνης ή για τους ΧαλδαϊκοÏÏ‚ ΧÏησμοÏÏ‚, δηλαδή για συγγÏαφείς και ÎÏγα που θεωÏοÏνται κλασικά στο χώÏο του Î¼Ï…ÏƒÏ„Î¹ÎºÎ¹ÏƒÎ¼Î¿Ï ÎºÎ±Î¹ της μαγείας. Ο Ψελλός με τις παÏατηÏήσεις και τις εκθÎσεις του άφησε Îνα πλήÏες αÏχείο της σχÎσης του με το χαλδαϊκό υλικό. Αναμφίβολα, από όλους τους ΒυζαντινοÏÏ‚ μετά τον 7ο αιώνα ήταν ο πλÎον εξοικειωμÎνος με τοÏτη τη «βίβλο» των Îεοπλατωνικών, ακόμη και αν η γνώση του φαίνεται να αποÏÏÎει κυÏίως από το απωλεσθÎν πλÎον σχόλιο του Î Ïόκλου για τους «ΧÏησμοÏς». Άφησε, επίσης, μια «εξήγηση» είκοσι δÏο σελίδων και αÏκετÎÏ‚ επισκοπήσεις πάνω στα κÏÏια χαÏακτηÏιστικά των «ΧÏησμών», μία από τις οποίες μάλιστα χÏησιμοποίησε σε θεολογική Ï€Ïαγματεία του, Ï€ÏοκειμÎνου να εξηγήσει Îνα εδάφιο του ΓÏηγόÏιου ÎαζιανζηνοÏ.
To ενδιαφÎÏον του για τους «ΧÏησμοÏς» ήταν γνήσιο, κυÏίως γιατί το ίδιο κείμενο είχαν αγκαλιάσει φιλόσοφοι και διανοοÏμενοι του παÏελθόντος που σεβόταν πολÏ. Πιο συγκεκÏιμÎνα αναφÎÏει πως ο Πλάτωνας και ο ΑÏιστοτÎλης είχαν δεχτεί τις πεÏισσότεÏες από δοξασίες του. ΕπιπλÎον, ΘεωÏοÏσε, επίσης πως ο Πλωτίνος, ο ΠοÏφÏÏιος, ο Ιάμβλιχος και ο Î Ïόκλος εixαν αποδεχθεί τους «ΧÏησμοÏς» ως θείες αποκαλÏψεις. Εκτός από τους αÏχαίους φιλόσοφους, όμως, ήταν και ο ίδιος ανοικτός σε Ï„Îτοιες δοξασίες, καθώς μάλιστα εÏÏισκε παÏαλληλισμοÏÏ‚ με τη χÏιστιανική διδασκαλία. Σε μια αÏκετά μεγάλη αναφοÏά στη «ΧÏονογÏαφία» του , ο Ψελλός κάνει μια λεπτομεÏή αναφοÏά στη διανοητική και φιλοσοφική του Ï€Ïόοδο, στο δÏόμο που τον οδήγησε, μÎσα από διακÏιτά στάδια και καθοÏισμÎνες φάσεις, στην «πÏώτη» φιλοσοφία. το ταξίδι του ξεκίνησε με τη μελÎτη της λογικής και οÏισμÎνων σχολιαστών που του Îδειξαν το δÏόμο Ï€Ïος τον ΑÏιστοτÎλη και τον Πλάτωνα. Στην επόμενη φάση επικεντÏώθηκε στους μεγαλÏτεÏους των Îεοπλατωνικών, τον Πλωτίνο, τον ΠοÏφÏÏιο, τον Ιάμβλιχο και τον Î Ïόκλο. ΤÎλος, αφιεÏώθηκε στον τετÏαπλό δÏόμο των μαθηματικών, «ο οποίος», σÏμφωνα με τα λόγια του, «βÏίσκεται ανάμεσα στην επιστήμη της υλικής φÏσης [...] και τα αποστάγματα της καθαÏής σκÎψης».
[ΕπεξεÏγασία] ΠεÏιγÏαφÎÏ‚ της Μαγείας στο Βυζάντιο
Ως Ï„ÏŽÏα είδαμε τη γνώση που κατείχε ο Ψελλός για το μαγικό-μυστικιστικό υλικό των Χαλδαϊκών ΧÏησμών. Ας δοÏμε, όμως, με ποιον Ï„Ïόπο πεÏιγÏάφει Ï€ÏακτικότεÏες όψεις της ζωής και τις αντιδÏάσεις του σε θÎματα που σχετίζονται με τη μαγεία, χωÏίς όμως να αναφÎÏεται πουθενά η Ï€Ïοσωπική του σχÎση με τα Ï€Ïάγματα. Αν και εξομολογείται ανοικτά την Ï€Ïοσπάθειά του να κατανοήσει Ï€Ïάγματα απαγοÏευμÎνα από την εκκλησιαστική ιεÏαÏχία, εντοÏτοις επιμÎνει ότι ποτΠδεν Îκανε ακατάλληλη χÏήση τους. Σε Îνα άλλο κείμενο, μια σÏντομη φιλοσοφική Ï€Ïαγματεία για τους μαθητÎÏ‚ του, αναφÎÏει την κατασκευή αποτÏοπαϊκών ειδωλίων από τους Χαλδαίους για θεÏαπευτικοÏÏ‚ σκοποÏÏ‚. Όμως, αÏνείται να αναφÎÏει τον Ï„Ïόπο και τις ουσίες με τις οποίες κατασκευάζονται. ΑναφÎÏει ανοικτά πως θα μποÏοÏσε κάποιος αδιάκÏιτα να τα χÏησιμοποιήσει για οποιουσδήποτε λόγους και δεν επιθυμεί να αναλάβει μια Ï„Îτοια ευθÏνη. To ίδιο ενδιαφÎÏον για τον κίνδυνο παÏανοήσεων από τους μαθητÎÏ‚ εκφÏάζεται σε πολλά από τα γÏαπτά του ΨελλοÏ.
Επίσης, μια πεÏίεÏγη πεÏίπτωση αναφÎÏεται στη ΧÏονογÏαφία. Στην πεÏιγÏαφή του Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου ο Ψελλός επικεντÏώνεται σε συγκεκÏιμÎνες όψεις του χαÏακτήÏα και των δÏαστηÏιοτήτων της αυτοκÏάτειÏας Ζωής, ειδικά σε μεγάλη ηλικία. Η αυτοκÏάτειÏα είχε στην κατοχή της μια πολυποίκιλτη, ιδιαίτεÏα ζωντανή, εικόνα του ΙησοÏ. Ανάλογα με τα χÏώματα της εικόνας, στην οποία κατÎφευγε η Ζωή σε στιγμÎÏ‚ απελπισίας, μποÏοÏσε να καθοÏίσει τις μελλοντικÎÏ‚ της κινήσεις, συμβουλεÏοντας ανάλογα τον αυτοκÏάτοÏα. Της μιλοÏσε ως να ήταν ζωντανό Ï€Ïόσωπο με ιδιαίτεÏη Ï„ÏυφεÏότητα. Αν το Ï€Ïόσωπο παÏÎμενε χλωμό, Îφευγε γεμάτη αγωνία. Αν φωτιζόταν ή ανÎδιδε κάποιο ιδιαίτεÏο χÏώμα, τότε το ανÎφεÏε αμÎσως στον αυτοκÏάτοÏα και Ï€Ïοφήτευε το τι επÏόκειτο να συμβεί.
ΤοÏτη την πεÏιγÏαφή ακολουθεί αμÎσως μια αναφοÏά στα αÏώματα: «Από τις μελÎτες μου στην ελληνική βιβλιογÏαφία γνωÏίζω πως τα αÏώματα, όταν εξατμίζονται, διώχνουν τα κακά πνεÏματα και την ίδια στιγμή επηÏεάζουν εκείνους που τα χÏησιμοποιοÏν με την παÏουσία αγαθοεÏγών πνευμάτων. Κατά τον ίδιο Ï„Ïόπο σε άλλες πεÏιπτώσεις χÏησιμοποιοÏνται λίθοι, βότανα και μυστικÎÏ‚ τελετÎÏ‚... ΘεωÏÏŽ, λοιπόν, πως τοÏτη η γυναίκα, επιδεικνÏοντας την επιθυμία της ψυχής της Ï€ÏόσφεÏε στο Θεό εκείνα που εκτιμοÏσε ως πιο πολÏτιμα και ιεÏά». Δεν είναι άμεσα φανεÏÏŒ το γιατί ο Ψελλός εντÏυφά στα αÏώματα, τους λίθους, τα βότανα και τις θεουÏγικÎÏ‚ τους αποδόσεις. Αν ανατÏÎξουμε, όμως, στις αναφοÏÎÏ‚ του Î¨ÎµÎ»Î»Î¿Ï Î³Î¹Î± τον Ï„Ïόπο ζωής της αυτοκÏάτειÏας, θα κατανοήσουμε το γιατί. Η Ζωή δεν είχε καθόλου χÏόνο για τα Ï€Ïάγματα που Îκαναν συνήθως οι γυναίκες. 'Ηταν αφιεÏωμÎνη κυÏιολεκτικά στη συλλογή αÏωμάτων όλων των ειδών. Τα διαμεÏίσματά της είχαν μετατÏαπεί κυÏιολεκτικά σε εÏγαστήÏι, όπου συνÎχεια τα μαγκάλια ήταν αναμμÎνα. Εδώ οι υπηÏÎτες βοηθοÏσαν τη Ζωή και την αδελφή της να ζυγίζει Ï€Ïοσεκτικά τα βότανα, να βÏάζει τα μίγματα και να παίÏνει το απόσταγμα των αιθÎÏιων ελαίων. Στην Ï€Ïαγματικότητα οι πεÏιγÏαφÎÏ‚ του Î¨ÎµÎ»Î»Î¿Ï Î±Ï€Î¿Î´Î¯Î´Î¿Ï…Î½ πιστά την εικόνα ενός Î±Î»Ï‡Î·Î¼Î¹ÎºÎ¿Ï ÎµÏγαστηÏίου. «Δε φοÏοÏσε», γÏάφει, «τίποτα από αυτά που φοÏοÏν συνήθως οι γυναίκες, μήτε κοσμήματα οÏτε εξωτικά υφάσματα. 'Ενα Ï€Ïάγμα Ï„ÏαβοÏσε την Ï€Ïοσοχή της και όλον της τον ενθουσιασμό -η Ï€ÏοσφοÏά θυσίας στο Θεό. Δεν αναφÎÏομαι σε Ïμνους ή μετάνοιες, αλλά στην Ï€ÏοσφοÏά αÏωμάτων και όλων εκείνων των Ï€Ïοϊόντων που φτάνουν ως τη χώÏα μας από την Ινδία και την Αίγυπτο».
[ΕπεξεÏγασία] Η Î Ïοσωπικότητα
Ο Ψελλός ανήκε στους νÎους και ενεÏγητικοÏÏ‚ διανοοÏμενους της εποχής του και είχε την ελπίδα πως μποÏοÏσε να ασκήσει μια δυναμική επίδÏαση στην εποχή του. Άσκησε το νομικό επάγγελμα και επί Μιχαήλ Σ' διοÏίστηκε δικαστής στη ΦιλαδÎλφεια, ενώ κατόπιν Îγινε αυτοκÏατοÏικός γÏαμματÎας, αλλά αποπÎμφθηκε το 1054, οπότε και εξαναγκάστηκε να αναλάβει το μοναστικό σχήμα στη μονή του ΟλÏμπου Βιθυνίας, όπου πήÏε και το όνομα Μιχαήλ, καθώς Ï„o Ï€Ïαγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος. ΓÏήγοÏα, όμως, επÎστÏεψε στην ΚωνσταντινοÏπολη, Ï€ÏοκειμÎνου να αναλάβει ενεÏγό δÏάση στην πολιτική. Ήταν Îνας από τους Ï€ÏεσβευτÎÏ‚ που στάλθηκαν στον Ισαάκ Κομνηνό μετά την ήττα του αυτοκÏατοÏÎ¹ÎºÎ¿Ï ÏƒÏ„ÏÎ±Ï„Î¿Ï ÎºÎ¿Î½Ï„Î¬ στη Îίκαια, το 1057. ΔιατήÏησε την επιÏÏοή του στα Ï€Ïάγματα υπό τον Κωνσταντίνο Ι' (ΔοÏκα, 1059-1067), ενώ υπό τον Μιχαήλ Ζ' (1071-1078) Îγινε παÏαδυναστεÏων, δηλαδή Ï€Ïώτος υπουÏγός του κÏάτους. To γεγονός ότι κατόÏθωσε να διατηÏήσει την επιÏÏοή του μÎσα από τόσες διαδοχικÎÏ‚ αλλαγÎÏ‚, επαναστάσεις και ίντÏιγκες υποδεικνÏει τις Ï€ÏαγματικÎÏ‚ πνευματικÎÏ‚ του δυνατότητες, σε σημείο που ακόμη και ο ΚÏουμπάχεÏ, Îνας σοβαÏός επικÏιτής του, να πει πως, «συγκÏινόμενος με τον ΡογήÏο Βάκωνα και τον Μεγάλο ΑλβÎÏτο, ήταν ο Ï€Ïώτος άνδÏας της εποχής του».
Î ÎÏα από τις δεινÎÏ‚ ÏητοÏικÎÏ‚ του ικανότητες, διακÏίνεται για τη διάκÏισή του, γεγονός που του επÎÏ„Ïεψε να επιβιώσει κάτω από εξαιÏετικά δυσμενείς για το Ï€Ïόσωπό του συνθήκες. ΛÎγεται πως επί Μιχαήλ Ζ' εγκατÎλειψε τη ΒασιλεÏουσα και Ï„Ïάβηξε για τη Îικομήδεια, όπου Îζησε μÎσα στη φτώχεια. Î Îθανε ξεχασμÎνος από τις νεότεÏες γενιÎÏ‚. Μαζί του Îσβησε ολοκληÏωτικά το ÏŒÏαμα της αναβίωσης του ÎµÎ»Î»Î·Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Ï€Î½ÎµÏματος, αν και η Ï€Ïοσπάθειά του ήταν να συνδυάσει το ελληνικό πνεÏμα και το χÏιστιανισμό. Πίστευε πως το Îνα είχε πολλά να Ï€ÏοσφÎÏει στο άλλο και τ’ ανάπαλιν. Τα χÏόνια που ακολοÏθησαν ο κλοιός Îσφιξε γÏÏω από το Βυζάντιο που αιμοÏÏαγοÏσε διαÏκώς, πότε από τους ΦÏάγκους, πότε από τους ΠεσενÎγκες και πότε από τους ΤοÏÏκους. Ο Μιχαήλ Ψελλός Îφυγε από τον κόσμο τη χÏονιά που η Ï€Ïώτη σταυÏοφοÏία Îφθασε στην ΚωνσταντινοÏπολη.
[ΕπεξεÏγασία] Î Ïοτεινόμενη ΒιβλιογÏαφία
- Μιχαήλ Ψελλός, ΧÏονογÏαφία, τόμοι 2, ΜετάφÏαση-Εισαγωγή-Σχόλια: Î’Ïασίδας ΚαÏαλής, Εκδ. Κανάκη, ISBN (set) 960-7027-34-5
- Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία, Τομ. Α΄, Β΄, Γ΄, Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα 1987).
- Krumbacher K., Die Geschichte der Byzantinischen Literatur, Beck, (Munich, 1897 2nd ed.).
- Psellus Michael, Chronographia, (trans E.R.A Sewter), Yale University Press, (New Haven 1953).
- Tannery, "Sur les nombres chez Psellos" στο Revue des études grecques, 1892.
- Kazhdan A.P. -Epstein Ann Wharton, ΑλλαγÎÏ‚ στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Îœ.Ι.Ε.Τ, [Αθήνα, 1997],