Fernando de Diego

El Vikipedio

Fernando de DIEGO (naskita je la 2-a de novembro de 1919 en Guadalajara, Hispanio kaj forpasinta je la 1-a de julio de 2005 en Zaragozo) estis hispana esperantisto, Honora Membro de UEA, unu el la plej bonaj kaj fekundaj tradukistoj al Esperanto.

Fernando de Diego, kvara el ses fratoj, naskiĝis kaj mortis en Hispanio, sed loĝis ankaŭ multajn jarojn en Venezuelo kaj Pollando. Li lernis Esperanton en 1933 dum longa poliomjelito-konvalesko kaj tuj aliĝis al Kultura Klubo, la anarkiisma E-grupo de lia tiama loĝ-urbo Zaragozo.

En la E-klubo li povis legi ĉiujn numerojn eldonitajn de Literatura Mondo en 1935 kaj en la unuaj monatoj de 1936, kio signis lian definitivan enamiĝon al Esperanto. En julio de 1936, la hispana milito atingis ankaŭ la familion de Diego: du fratoj devis militservi; alia estis arestita kaj preskaŭ ekzekutita; kaj Fernandon oni soldatigis en 1938 kaj sendis unue al la kataluna fronto kaj iom poste, al la Ebro-fronto, kie okazis eble la plej sanga batalo de la tuta milito. Lia kontingento estis denove mobilizita en 1940 por interveni ĉe eventuala atako de aliancitaj trupoj kontraŭ Hispanio; apenaŭ unu jaron poste lin trafis epidemia tuberkulozo, sed li sukcesis resaniĝi en montara vilaĝo, kie loĝis unu el liaj onklinoj.

Fernando edziĝis en 1946, ankoraŭ loĝis en Zaragozo kaj laboris kiel tradukisto el la angla kaj la franca por du eldonejoj en Barcelono kaj unu en Madrido. En 1949 li kun sia edzino transloĝiĝis al Karakaso, kie du fratoj jam instaliĝis lom antaŭe. Komence li oficis kiel tradukisto kaj redaktoro de ĵurnal-oficejoj, sed en 1952 dungis lin la petrol-kompanio Shell, por kiu li laboris dek jarojn kiel ĉefo de la informaj servoj kaj kiel ĉefredaktoro de la monata revuo Tópicos Shell. En 1962 li eksiĝis sukcesinte atingi ekonomian sendependon kaj ekloĝis en Kanarioj kun la edzino kaj la filo. Tie li ekkonis la eldoniston Juan Régulo. Ili renkontiĝis unuafoje en la hejmo de Régulo en La Laguna, kaj de Diego montris al li sian tradukon de La arbo de la sciado, eldonotan ĉe Stafeto en 1973. Sen ajna dubo, de Diego ne tradukus tiom multe sen la konstanta apogo de Régulo tra multaj jaroj.

En 1964 li transloĝiĝis al Zaragozo por prizorgi la maljunajn gepatrojn, kaj en 1968 li partoprenis sian unuan kaj lastan UEA-kongreson en Madrido. Indas mencii, ke li enkotiĝis giskubute kaj ĝisgenue en la UEA-krizo de 1974 post la t.n. "Hamburgaj eventoj". Li decide partianiĝis al la Lapenna-tendaro kaj eldiris sian direndon en la unuaj numeroj de la revuo Horizonto. Tio tamen ne malhelpis, ke UEA elektis lin Honora Membro en 1993.

De 1970 gis 1986 li dediĉis sian tempon kaj energion al Esperanto: tradukis el la hispana, angla, franca; kunlaboris per artikoloj, beletraĵoj kaj recenzoj en Monda Kulturo, Horizonto, Fsperanto, Fonto, La Gazeto, Dialogo, Venezuela Stelo... ; prelegis en pluraj urbo] hispanaj, en Venezuelo, Hungario kaj Pollando. Ĝuste en Pollando li konatiĝis kun Czesa, sia dua edzino, ĉar li divorcis en 1975. La nova paro ekloĝis en Zaragozo, sed denove cirkonstancoj postulis transloĝiĝon en 1986, ree al Karakaso, pro fiskaj motivoj same favoraj en Venezuelo kiel malfavoraj en Hispanio. Dek jarojn ili loĝis tie, dum kiuj li ankoraŭ laboris en venezuelaj eldon-entreprenoj kiel tradukisto kaj ĵurnalisto. Sed ĉion li flanklasis en 1990, kiam li decidis kompili vastan vortaron hispanan-Esperantan kun speciala prilaboro de frazeologio.

Dum pli ol kvar jaroj li laboris tagon post tago, ok horojn ĉiutage, kaj kiam li finis la manuskripton, liaj fratoj Óscar kaj Octavio tajpis kaj surdiskigis la tuton. La impona vortarego iĝis la vivo-verko de Fernando de Diego: 1.300 grandformataj paĝoj, 50.750 kapvortoj, dekmiloj da parolturnoj kaj proverboj, centmiloj da ekzemplo-frazoj... Nur en 2003 ĝi vidis la lumon post zorga plurhoma kaj plurjara reviziado.

En 1996 la paro transloĝiĝis al Pollando pro la pli kaj pli malstabila situacio en Venezuelo kaj pro la granda aĝo de Fernando, 13 jarojn pli olda ol lia edzino, sed ankaŭ cirkonstancoj rolis ĉi-foje kaj, tute neatendite, Czesa forpasis en 2004. Fernando denove iris al Hispanio, kie loĝis kaj loĝas lia frato Óscar kaj nur unu jaron postvivis la edzinon: la 1-an de julio de 2005 li forpasis 85-jara en Zaragozo.

Fernando de Diego verkis originale unu lernolibron por hispanlingvanoj kaj du interesegajn eseojn Pri esperanta traduk-arto kaj Pri literatura kritiko. En la unua li analizas la uzadon de neologismoj kaj arkaismoj, kritikas la ĝistiamajn E-tradukojn kaj finas per kelkaj trafaj konsiloj. La duan konsistigas kvin eseoj pri beletro, lingvo kaj ideologio de Esperanto verkitaj same elegante kiel polemike.

Li tamen elfaris sian lokon en la Esperanta Parnaso per siaj multaj tradukoj, kiuj kunaj formus volumegon de 3.700 paĝoj. De Diego ĉiam zorge elektis kaj skrupule tradukis el unuarangaj aŭtoroj: li donacis al ni verkojn en Esperanta vesto de i.a. Baroja, Bécquer, Cela, Cervantes, García Lorca, García Márquez, Machado, Neruda, Valle-Inclán... Ankaŭ el aliaj beletroj li plukis: jen Castelao el la galega; jen Balzac kaj Maupassant el la franca; jen Hemingway, London kaj Stevenson el la angla.

Ĉiuj tradukoj de Fernando de Diego prezentas modelon de lerto, elasto kaj pacienco. Komparado kun la originaloj ĉiam rivelas, ke la solvoj de nia traduk-majstro estas skue simplaj... Demandite pri sia neologismemo, li diris en 1994: "La plej granda parto de miaj neologismoj kuŝas sur la paĝoj de PIV jam de multaj jaroj. La neologismoj multiĝis kun la kresko kaj maturiĝo de Esperanto, kaj se ili ĉesus aperi, la lingvo mortus senrimede de anemio kaj ankilozo. Mia utiligo de neologismoj povas ŝajni troa al samídeanoj kun nesolida lingvo-scio, tamen mi ne verkas por ili, sed por esperantistoj, kiuj profunde posedas Esperanton kaj amas niari beletron"

Fernando de Diego, perfektiĝema kirurgo de l' vortoj, ravas nin per frazoj trafaj kaj precízaj, elpurigitaj de ĉia balasto: jen eble la plej fajna stilisto de Esperanto, kies vasta vorto-stoko igas la lingvon supla, vigla - kuraĝa. Oni mencias lin apud aliaj granduloj, apud Kalocsay, apud Waringhien, apud Zamenhof.

[redaktu] Tradukoj

La lando de Alvargonzález (Antonio Machado) (1969)
Cigana romancaro (Federico García Lorca) (1971)
Kun sopira koro (Gustavo Adolfo Bécquer) (1972)
La arbo de la sciado (Pío Baroja) (1973)
Doña Bárbara (Rómulo Gallegos (1975)
La inĝenia hidalgo Don Quijote de la Mancha (Miguel de Cervantes (1977), eldonis Fundación Esperanto
Boule de Suif (Guy de Maupassant) (1982)
Krado-mondo (Encarnación Ferré (1983)
Viveroj (Alfonso Rodríguez Castelao) (1983)
D-ro Jekyll kaj S-ro Hyde (Robert Louis Stevenson) (1985)
La familio de Pascual Duarte (Camilo José Cela) (1985)
Astura bukedo (1987, el asturiaj aŭtoroj)
Sentempa simfonio. Poem-antologio hispana. (1987)
Norda odiseado kaj aliaj rakontoj (Jack London) (1988)
Drolaj rakontoj (Honoré de Balzac (1989)
Cent jaroj de soleco (Gabriel García Márquez (1992)
La malica komizo (Wenceslao Fernández-Flórez) (1993)
Tirano Banderas (Ramón del Valle-Incián (1993)
La agrikulturo de la tropika zono (Andrés Bello) (1995)
La oldulo kaj la maro (Ernest Hemingway) (1996)
Perdita vizaĝo (Jack London) (antaŭ 1999)
La urbo, kies nomo estis Kadavro-pluva (Enrique Lázaro) (En: Sferoj)

[redaktu] Propraj verkoj

Pri Esperanta tradukarto (1979)
Nuevo método de Esperanto para clases y autodidactas (1982)
Pri literatura kritiko (1984)
La degenero de William Auld. Recenzo pri Montara Vilaĝo (1985)
Bibliografio de la publikaĵoj de Reinhard Haupenthal. Suplemento 1980-1986 (1986)
Ankoraŭ pri la degenero de William Auld. Pri recenzo kaj ties sekvoj. (1987)
Naturalismo kaj skemismo. Korespondo inter Fernando de Diego kaj Karolo Piĉ. (1987)
Gran Diccionario Español-Esperanto. 2003