جغرافیای تاریخی سنگسر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
[ویرایش] سنگسر «سگسر– رأس الکلب – سگسار»:
مورخان عرب در دوران بعد از اسلام سنگسر را در کتابهای خود رأس الکلب ثبت کرده‌اند و این جمله ترجمه غلطی از نام سگسر است که در کتابهای آنان راه یافته و به همین صورت نقل شده‌است. ابن اثیر اولین مرتبه سنگسر را سگسر خوانده و آنرا رأس الکلب نوشته‌است. زیرا وی در ضمن تشریح فعالیتهای اسفار بن شیرویه مینویسد: «چون اسفار از ری به سمنان آمد محمد بن جعفر سمنانی او را از فرود آمدن بازداشت و نیز از رفتن به قریه رأس الکب «سنگسر» مانع شد».
احمد کسروی محقق دقیق ایرانی در کتاب شهرها و دیه‌هایی ایران درباره سنگسر چنین نگاشته‌است : «نیز سنگسر نزدیکی سمنان را تازیکان «رأس الکلب» ترجمه کرده‌اند که از اینجا باید گفت در آغاز اسلام این نام را سگسر یا (سکسر) بر زبان می‌رانده‌اند نه (سنگسر) و این آبادی نیز از نشیمنهای (سکان) سکاها بوده‌است و چون سنگسریان زبانی ویژه خودشان دارند اگر این زبان با زبان سیستان نزدیک باشد این یقین خواهد بود که اصل نام بدانسان که تازیان ترجمه کرده‌اند (سکسر) بوده و سنگسر تحریف شده آن نام است».
یاقوت در معجم البلدان راجع به رأس الکلب چنین نوشته‌است: «رأس الکلب نام قلعه‌ای است در قومس و در طرف راست مسافر نیشابور واقع شده. رأس الکلب دهی است به قومس (منتهی الارب) ولی در مورد سکونت قوم سک یا سکاها در نواحی سمنان و سنگسر مغرب به قومس (سمنان و دامغان و شاهرود حالیه) و از نیمروز به سند و زابل می‌پیوسته و مردم آن سرزمین از ایرانیان (سکه) بوده‌اند که پس از مرگ اسکندر یونیان و از ایران رانده دولتی بزرگ و پهناور تشکیل داده‌اند که ما آن را اشکانیان گوییم و کلمه پهلو و پهلوان که به معنی شجاع است از این قوم دلیر که غالب داستان‌های افسانه قدیم شاهنامه ظاهراً از کارنامه‌های ایشان باشد باقیمانده‌است».
با این بیان جایگاه قوم سکه (سکاها) از سمت مغرب از سمنان و سنگسر شروع شده و در خراسان و سیستان نیز جایگاههای مخصوص داشته‌اند.
با توجه به مطالب بالا محقق می‌شود که در نواحی سمنان دو محل بنام رأس الکلب واقع در ۸ فرسنگی مغرب سمنان یعنی در لاسگرد (بلاسنگرد) و دیگری در سنگسر یا سگسر واقع در ۳فرسنگی شمال سمنان وجود داشته.
اولی به‌عنوان سر حد و مرز سرزمین سکه‌ها (سکاها) و دومی به نام قلعه و بلندی (رأس) سرزمین آنان نامیده شده و به همین صورت در کتابهای تاریخی و جغرافیایی به فارسی (سکسر) و به عربی (سگسر) رأس الکلب ثبت و ضبط شده‌است ، به نظر میرسد که گروهی از این قوم به این ناحیه مهاجرت نموده باشند زیرا کتزباس مینویسد: «سکاها از طرف گرگان به خراسان آمده‌اند». بنابراین موافق عقیدهٔ مورخان یونانی پارتیها هم که دولت بزرگ و مقتدر اشکانی را در ایران تشکیل داده‌اند (۲۵۰ قبل از میلاد) سکائی بوده‌اند، و با در نظر گرفتن متصرفات اولیه اشکانیان که پایتخت آنها شهر صددروازه در آخرین نقطه مرز غربی مستملکات آنان قرار داشته و شهرستان سمنان آخرین شهر سر حدی مغرب متصرفات دولت پارت قبل از پیشروی به سوی مغرب در تواریخ ثبت شده‌است. اطلاق رأس الکلب به سر حد غربی سمنان یعنی لاسگرد یا سرخه طبیعی و درست به نظر میرسد.
و همچنین «مهدیشهر که در گذشته به آن سنگسر میگفتند از تاریخی کهن برخوردار می‌باشد و سابقه تاریخی آن به پیش از اسلام و هزارهٔ دوم قبل از میلاد میرسد. بطوریکه باستانشناس فرانسوی بنام گیرشمن در کتاب مشهور خود بنام ایران آورده: «آریائیها از هزاره دوم و سوم پیش از میلاد برای یافتن چراگاه‌های بهتر و بیشتر به ایران روی آوردند و سپس در یک هجوم عمومی آنها به ایران و اشغال این سرزمین از شاخه بزرگ خاوری آریائیها یک شاخه کوچک‌تر منشعب و تا دامغان پیش آمده و بومیان آنجا را از میان بردند».
گفته می‌شود گروهی از همین شاخه فرعی تا سنگسر آمده و در آن استقرار یافتند که این در حدود ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بوده و قبل از آمدن آریائیها این منطقه مسکن گروهی از بومیان ایران بوده‌است.
در خصوص نام سنگسر گفته می‌شود در حدود سال ۱۲۹ پیش از میلاد در روزگار پادشاهی فرهاد دوم اشکانی تیره‌هایی از اریائیها به ایران هجوم آورده و تعدادی از آنها در ناحیه کوهستانی سنگسر تا مناطق سرخه و ده نمک مقام گزیدند و نام سگسار را که به معنی منطقه سکانشین سکاها است به آن دادند که مرکز آن مهدیشهر فعلی بوده که خود نیز سگسار خوانده شده و سگسار اساطیر ایران که در کنار مازندران از آن یاد می‌شود به همین منطقه اطلاق می‌شود از جمله اینکه شاهنامه فردوسی در هفت جا از سگسار سخن به میان آمده که قرائن نشان می‌دهد منظور همین ناحیه بوده و تا اواخر دوره ساسانی به همین نام شناخته شده ، سنگسر در جریان فعالیتهای آل قارن و مبارزات فرقه اسماعیلیه جایگاه مهمی داشته‌است. وجود قله‌های مستحکم که همه آنها را بر روی کوههای بلند و غیر قابل تسخیر بنا شده‌اند شاهدی بر این مدعاست.
[ویرایش] منابع
- اعظمی سنگسری، چراغعلی. تاریخ سنگسر-مهدیشهر
- حقیقت، عبدالرفیع. تاریخ سمنان
- حقیقت، عبدالرفیع. كومش شناسنامهٔ آثار تاريخی كومش ، استان سمنان
- نوبان، مهرالزمان. وجه تسميهٔ شهرها و روستاهای ايران
