سکاها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

سَکاها دسته‌ای از مردمان کوچ نشین آریایی بودند که محل زندگی آنان از شمال به دشت های جنوب سیبری، از جنوب به دریای خزر و دریاچه آرال، از شرق به ترکستان چین و از غرب تا رود دانوب می رسید. سکاها مردمانی جنگجو بودند و گهگاه به سرزمین های همسایه خود یورش می بردند. سكاها از شاخه‌های‌ نژاد هند و اروپایی‌ بودند كه‌ همواره‌ در تاریخ‌ قدیم‌ ایران‌ خودنمایی‌ می‌كردند.

سكاها یا سكها در زبانهای‌ اروپایی‌ به‌ سیت‌ معروفند. اینان‌ در آغاز به‌ اتفاق‌ اقوام‌ دیگر هند و اروپایی‌ در یك‌ جا می‌زیستند و بعدها به‌ نقاط‌ دیگر مهاجرت‌ كردند. مهاجرت‌ اقوام‌ سكایی در دوران‌ مهاجرتهای‌ بزرگ‌ هند و اروپایی‌، بعضی‌ از قبایل‌ آریایی‌ از یك‌ سو با سكاهای‌ اروپا و از سوی‌ دیگر با اقوام‌ هندی‌ و ایرانی‌ رابطه‌ی‌ خویشاوندی‌ داشتند، جلگه‌های‌ جنوب‌ روسیه‌ را ترك‌ گفته‌، عده‌ای‌ به‌ طرف‌ كوههای‌ اورال‌ و گروهی‌ به‌ سمت‌ سیردریا یا جیحون‌ رفتند. آنها پس‌ از گذشتن‌ از كوههای‌ تیانشان‌ وارد سرزمین‌ كاشغر شده‌، از آنجا سراسر تركستان‌ شرقی‌ و دره‌های‌ كوتچه‌ و قره‌ چار و توئن‌ هوانگ‌ را تا كانسور به‌ تصرف‌ در آوردند و با خاك‌ چین‌ همسایه‌ شدند. پراكنده‌ شدن‌ قوم‌ سیت‌ یا سك‌ در نواحی‌ مزبور در زمره‌ی‌ آخرین‌ جنبشها و مهاجرتهای‌ قبایل‌ آریایی‌ است‌ كه‌ پس‌ از مهاجرت‌ سایر اقوام‌ هند و اروپایی‌ انجام‌ گرفته‌ است‌ و از آنجا كه‌ قبایل‌ مزبور بت‌ پرست‌، بدوی‌ و صحرانشین‌ بودند، موجبات‌ مزاحمت‌ دیگر اقوام‌ آریایی‌ و پارسها و مادها را فراهم‌ می‌آوردند. گرچه‌ در اوستا از سكاها سخن‌ نرفته‌ است‌، ولی‌ از آن‌ اقوام‌ آریایی‌ یاد شده‌ كه‌ همواره‌ دولتهای‌ اوستایی‌ نظیر پیشدادیان‌ و کیانیان‌ را مورد فشار و تاخت‌ و تاز قرار می‌دادند. در داستانهایی‌ از اوستا كه‌ از افراسیاب‌ و تورانیان‌ و ارجاسب‌ و غیر هم‌ سخن‌ رفته‌ است‌، به‌ قوم‌ سكها نیز اشاره‌ شده‌ است‌. آشوریها برای‌ اولین‌ بار در 700-750 پیش‌ از میلاد از سكاها سخن‌ رانده‌اند

سرزمین سرمت و سکاستان در سال ۱۰۰ پ.م.، گستره شاهنشاهی پارت نیز در نقشه نشان داده شده.

[ویرایش] نام

سَکَ یا سَکا نامی ست که در منابع قدیمی برای سکاهایی که از طرف آسیای میانه با ایرانیان سروکار داشتند، به کار رفته است.

saka از شاخه های دیگر ایرانی باستان زبان سکایی ست. سکاها قومی ایرانی بودند که در بخش اپاختر (شمال) پشته ی ایران جای داشتند. نام این قوم در زبان پارسی باستان چنانکه در سنگنگاره های هخامنشی نگاشته شده است، saka ودر زبان آشوری ishguza ودر زبان یونانی skuthai (ثبت) شده و همین واژه است که دربرخی از زبانهای اروپایی امروزبه گونه ی scythe نوشته میشود. شگفت اینست که نویسندگان ایرانی آن را ازروی املا و واگفت اروپایی گاهی اسکیث و گاهی سیت مینویسند.

مردمانی که در اروپای شرقی سکنی داشته اند، در کتب هرودوت موسوم به سکیث می باشند. این نام از این جهت به این مردمان داده شده بود که سکیث در زبان یونانی به معنای پیاله است و افراد این مردم همیشه پیاله ای با خود داشتند.

به دقت معلوم نیست سکاها خود راچگونه می نامیدند، اما ظن قوی می رود که اسم آنها همان سَکَ یا سَکا یا چیزی نزدیک به ان بوده، چرا که ایرانیان آن ها را به این شکل می نامیدند و هرودوت نیز در مورد سکاهای اروپائی گفته که آن ها خود را سکُلُت (Scolot) می نامند.

[ویرایش] تاریخ

در روزگار مادها سکاها فراوان به مرزهای ایران می‌تاختند.اینان گاه با آشور همپیمان می‌شدند و زمانی زیر فرمان خود مادها با آشوریان می‌جنگیدند. به دنبال حمله مجدد آشور به مادها خشتریته برای پایان دادن به حملات اشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملا با اشور وارد جنگ شد. در حدود سال 650 پ. م. پادشاهی ماد دولت بزرگی در ردیف ماننا و اورارتو و عیلام بود. بعد ازسکاها، کیمری‌ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقه شمال غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب دریاچه اورمیه و شرق آناتولی را نابود کردند.

هووخشتره، بزرگترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطه اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. هووخشتره ارتشش را به دو قسمت پیاده نظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیر انداز (شکلی که از سکاها آموخته بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچاندند و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.

در فرهنگ شاهنامه ، ذیل کلمهٔ سگسار آمده است: «از مرز و بوم هایی که داهیان در آن جای گرفتند». و راجع به داهیان در ذیل کلمهٔ سکزی می خوانیم: «... داه گروهی بودند از آرین که در دشت خوارزم جای گرفتند و پس از آن در کنار جنوبی دریای خزر جایگیر شدند. از ... آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ایران گروه داه را پراکنده ساخت. یکدسته از آنان را به زابلستان کوچانید و آنان را سکزی خواندند ... و دشت خوارزم داهستان نامیده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و یکدسته از گروه داه را در زمینی جای دادند در طبرستان ...».

به این ترتیب می توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان (سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می باشند و نیز نام سنگسر از نام همین قوم و لغت سگسار گرفته شده است.

با آغاز کار هخامنشیان درگیریهای مرزی با سکاها دنباله داشت. با گذشت زمان گروهی دیگر از سکاها را به جنوب شرقی ایران کوچاندند و این سرزمین را به نام خود آنان سکستان یا (سیستان) خواندند. دسته‌های بسیاری از آنان به شاهنشاهی هخامنشی پیوستند و به عنوان سرباز برای آنان جنگیدند.از نامدارترین آنها می‌توان از سکاهای تیزخود نام برد.

در یکی از همین درگیریهای مرزی کورش بزرگ بنیاد گذار هخامنشیان در نبردی با گروهی از سکاهای خاوری به نام ماساژت‌ها کشته شد.

داریوش بزرگ دیگر پادشاه هخامنشی برای تنبیه سکاها تا مرکز اروپا پیشروی کرد.