خمینی‌شهر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
خمینی‌شهر (پیش از آن همایونشهر و پیش از آن سِدِه) یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است.
این شهر با جمعیت ۱۶۵٬۸۸۸ نفر (برآورد ۱۳۸۳خ.) در بخش مرکزی شهرستان خمینی‌شهر قرار دارد.
خميني شهر هم اکنون شهرستاني متشکل از شهر هاي خميني شهر، درچه پياز و کوشک ومناطق روستايي اصغرآباد، قلعه اميريه و تيرانچي در مركز و نواحي روستايي شهر درچه نظير دينان، احمدآباد و اسلام آباد با جمعيتي حدود 300 هزار نفر و با 175 کيلومتر مربع است. اين شهر در ايران بعد از استان تهران با ترکم 1385 بالاترين تراکم را داشته و داراي سه دانشگاه به نام هاي صنعتي اصفهان، آزاد خميني شهر و پيام نور اصفهان است و البته آموزشکده نظامي امام حسين نيز در اين شهرستان واقع است. ضمنا دو شهرک علمي تحقيقاتي اصفهان و برق و مخابرات از ديگر مرکز علمي آن است. خميني شهر قدمتي چند هزار ساله دارد و اکنون چسبيده به اصفهان و در شمال غربي اين شهر واقع است. گويا قدمت آن به زمان طهمورث پادشاه افسانه اي کياني مي رسد و او دويست سال قبل از طوفان نوح کتابخانه اي از علوم آن روز در کهندژ که يکي از محلات خميني شهر است ساخته است. اين شهر تا قبل از سال 1979 با نام همايونشهر شناخته مي شده و تا قبل از 1957 به نام سده بوده است. علت اين نامگذاري (سده) بنا به روايتي وجود سه ده خوزان، ورنوسفادران و فروشان بوده که اکنون هر يک محلاتي از خميني شهر مي باشند. در کتابهاي تاريخي از اين شهر سه دژ نيز ياد شده که علت آن وجود دژهاي کهندژ، گاردژ و دژ ديمير بوده است و هر يک از اين دژها در سه محله نام برده شده خميني شهر است. در گذشته زباني به نام ولاتي در اين شهر رايج بوده و البته هنوز عده اي در محله ورنوسفادران با آن زبان تکلم مي کنند. اين زبان بسيار به زبان پهلوي نزديک بوده و البته ولاتي از ولايتي گرفته شده که اين لغت نيز معرب پهلوي (شهري) است. يکي از قديمي ترين محلات اين شهر کهندژ بوده و قدمت اين محله از بسياري از نقاط استان اصفهان بيشتر بوده و مرکزيت اصفهان تاريخي محسوب مي شده است. کهندژ اکنون در محله خوزان در بين خيابان هاي شريعتي شمالي، پروفسور ميردامادي و محله اسفريز و جوي گاردر قرار دارد. چگونگي پيدايش
با استفاده از نوشته هاي مختلف مي توان به قدمت شهرستان خميني شهر پي برد باتوجه به اثار باقي مانده حداقل سابقه تاريخي اين شهرستان به 2500سال قبل باز مي گردد البته سوابق هر قسمت از شهرستان به زماني خاص مربوط مي شود.
به مواردي از سوابق ذكرشده اشاره مي شود مثلا وجود كهندژ در محله خوزان (قهندژ)ووجود اتشكده در كوه اتشگاه كه دركنار زاينده رود واقع شده وجود قبرستان زاغ اباد با سنگ قبرهاي عريض همچنين قنات پيروز شاهي و مسجد جامع همه نشانه قدمت شهرستان است .
كتابهاي دايره المعارف سرزمين و مردم ايران از عبدالحسين سعيديان ونصف جهان في تعريف الاصفهان از محمد مهدي بن محمدرضا الاصفهاني جغرافياي اصفهان از دكتر سيروس شفقي از قدمت شهرستان ذكر كرده اند .در كتاب نصف جهان في تعريف الاصفهان بلوك ماربين كه داراي اب وهواي خوب است معرفي شده واز دهات ان هرستان اندان وسده نامبرده شده است خوزان ورنوسفادران وفريشان (پريشان)سه ده اصلي راتشكيل داده اند بامردماني تنومند و شجاع و باتعصب و داراي تنباكوي خوب وموقعيتي مناسب عواملي از قبيل حاصلخيزي خاك وجود اب و تنوع اقليم وجود زاينده رود باعث تمركز جمعيت و توسعه منطقه بوده است ادريان نام كهني است كه از ريشه "ادر"به معني آتش برگرفته شده است ادر در اوستا بصورت aturو
َater و در پارسي باستان atar آمده است .اين نام تركيبي از ادرو نشانه فراواني و جمع "آن" ادر در همان اتش و نموداري از فروغ خداوندگارشمرد ه مي شد.
خوزان نيز از واژه "خوز"و"ان"نشانه كثرت وجمع كثرت تشكيل شده است ."خوز""در سنگ نوشته هاي شاهنشاهان هخامنشي
بصورتxuvaja(Uvaja) آمده و به عيلاميان و سرزمين انها گفته مي شد كه در منطقه كوهستاني از بين النهرين تا فلات ايران گسترده است.
دكتر سيروس شفقي در كتاب خود بنام "جغرافياي اصفهان معتقد است كه مقارن كوچ عده اي از ساكنان منطقه اصفهان در نيمه دوم هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح اباديهاي كوچكي درمحل فعلي شهر اصفهان وسرتاسر زاينده رود وجود داشته كه با امدن عده اي از شمال به فلات مركزي بر جمعيت انها افزوده شد و دهات جديدي بوجود امده است بر اين اساس مي توان قدمت اولين
كانونهاي جمعيتي اين خطه را به دوران قبل از اسلام مربوط دانست و در روايات ديگر نيز امده حمله اسكندر به سه دژ،كهندژ،
گاردژوديميردژ كه در اين منطقه واقع شده بودند باعث ويران شدن انها بدست اسكندر مقدوني گرديده واين منطقه تادوران پادشاهي ساسانيان (224 ميلادي )يعني تا 6 قرن بعد بصورت بياباني بي آب وعلف باقي ماند.تا انكه پيروز شاه ساساني به سلطنت رسيد و به دژ امد و بنا به خواسته او بار ديگر اين محل اباد شد،وي دستور حفر قناتي داد كه بنام خودش به قنات "پيروز شاهي"معروف گرديد،و بدستور پيروز شاه مردم متفرق شده ،گرد هم امدند و زمينهاي ده خوزان و پروشان بين مردم تقسيم شد.
با اغاز دوره اسلامي وگسترش قدرت ونفوذ اسلامي ،اين منطقه نيز تحت تاثير قرار گرفته و تغييرات كلي در فرهنگ ،سنن و روابيط اجتماعي ان ايجاد گرديد.
"ابن حوقل ،درسفرنامه خود كه در قرن چهارم هجري نگاشته است ،مي نويسد :نزديك اصفهان ،در مغرب آن ،ده "ماربان " ،واقع است كه باغهايي پهناور به مساحت يك فرسخ از راست و چپ دارد و گويند خراج آن صد هزار درهم است و از همين ده است كه جمد و ثلغ فراوان بدست مي ايند و ميوه نيز فراوان است .
به هنگام حاكميت سلجوقيان ورنوسفادران توسط ملكشاه سلجوقي نامگذاري شد كه نام اجداد قوم "ورنوسي"(گارد سلطنتي ملكشاه )بوده است.درزمان فتح اصفهان توسط قوم اجداد قوم "ورنوسي"(گارد سلطنتي )بوده است.درزمان فتح اصفهان توسط قوم مغول ،اين منطقه نيز به تصرف مغولان درامدوتعدادي ازاين قوم درانجا سكني گزيدند،اگرچه در دوران مغول اين منطقه مغلوب مغولان شد،ولي در زمان حمله افغانها ،اهالي اين منطقه تا حد توان مقاومت نمودند،چنانكه سركيس گلانتز در كتاب "سقوط اصفهان"مي نويسد،افغانها نتوانستند دهكده هاي خيزون (خوزان )وبن اصفهان (ورنوسفادران ) را تصرف كنند،چون ساكنان اين دو دهكده سخت با انان به مخالفت برخاستند.با اين همه چون دريافتند كه ديگر راهي براي نجات و آزادي نيست خود به نزد افغانان رفتند و به حكومت ايشان گردن نهادند.
پس از صفويه چون محل پايتخت كشور از مشهد و نقاط ديگر انتقال يافت تغييرات نزولي شهر اصفهان وهمپاي اين شهر ،ركورد اقتصادي شهرستان خميني شهر نيز شروع شد بالاخره اولين خيابان در سال 1318 در شهر احداث شد.
وجود امكانات طبييعي در محدوده شهرستان ،در ادامه حيات اقتصادي و اجتماعي شهر نقش زيادي داشت و توسعه صنايع و استقرار كارگاه ها و كارخانجات در اين شهرستان نيز موثر بوده و از طرفي گسترش شهرنشيني از اخر دوره قاجاريه در كشور وكاهش روستانشيني ،در اين منطقه نيز اثر نهاد و شهرها گسترش يافت،وجود فاصله نزديك شهرستان خميني شهر با شهر اصفهان كه مركز استان نيز هست ومحل عمدة آموزشهاي تخصصي و دانشگاهي است باعث شده علي رغم كاهش امكانات رفاهي باز هم افزايش جمعيت داشته باشد.
بخشداري مركزي
بخش مركزي خميني شهر داراي سه دهستان بنامهاي ماربين عليا ،ماربين وسطي و ماربين سفلي بوده كه به ترتيب روستاهاي دهستان ماربين عليا شامل كوشك ،اصغراباد،تيرانچي به همراه ...مزارع و مكانهاي اطراف اين روستاها بوده است كه درسال 72 كوشك وماربين وسطي شامل روستاهاي آدريان،هرستان قرطمان،قلعه اميريه و ولاشان بوده است .كه ازاين دهستان روستاي قلعه اميريه و ولاشان بوده است . كه از اين دهستان روستاي قلعه اميريه كه در حريم شهر خميني شهر است باقي مانده و سه روستاي هرستان و ادريان و قرطمان در محدوده قانوني شهر درچه قرار گرفته است .
دهستان ماربين وسطي شامل روستاهاي دستگرد قداده ،وازيچه ،جوي اباد اتحاد اسامي جوي آباد بختياري و جعفراباد بوده كه كلا اين روستاها در محدوده قانوني خدماتي شهر قرار گرفته است .و در حال حاضر بخش مركزي داراي دو روستاي مستقل (اصغرابادوتيرانچي )و يك روستاي در حريم بنام قلعه اميريه ميباشد.
[ویرایش] منابع
اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
