Krv i krvne grupe

Izvor: Wikipedija

Krv (lat. sanguis) je funkcionalno najvažnija tjelesna tekućina kod ljudi. Krv je crvena, lijepljiva tekućina koja najbrže struji kroz krvožilni sustav.

Sadržaj 1 Sažetak 2 Krvna plazma 3 Krvne stanice 4 Krvne grupe

[uredi] Sažetak

Krv je tekuće, tkivo koje ispunjava srce i krvne žile i koje se sastoji iz dva dijela:

• tekućeg koji se zove krvna plazma i
• krvnih stanica koje plivaju u krvnoj plazmi i njih čine crvena krvna zrnca (eritrociti), bijela krvna zrnca (leukociti) i krvne pločice (trombociti).

Odnos zapremine krvne plazme i krvnih stanica u zdravih osoba je konstantan. Zapremina staničnih elemenata je nešto manja od zapremine plazme i ona iznosi 42-45%, a krvne plazme 55-58% cijelokupne zapremine krvi. Zapremina krvnih stanica kod muškaraca je nešto veća nego kod žena. Osobine krvi kao cjeline mogu biti fizičke i kemijske.

• 1) Fizičke osobine su: količina, boja, temperatura, gustoća (specifična težina), viskoznost, miris, osmotski tlak, sedimentacija krvnih stanica i zgrušavanje (koagulacija).

Količina krvi u organizmu zavisi od tjelesne površine, odnosno visine i težine. Prosječna cjelokupna težina krvi u organizmu iznosi 7% tjelesne težine. Količina krvi je konstantna kod zdravih osoba za vrijeme mirovanja, a povećava se za vrijeme tjelesnog rada i unošenjem veće količine tekućine i hrane u organizam. Kod suprotnih slučajeva dolazi do smanjenja zapremine krvi. Fiziološke promjene zapremine krvi su posljedica promjene u zapremnini plazme. Količina krvi je različito raspoređena u organizmu, uglavnom prema potrebi pojedinih organa. Pri povećanoj aktivnosti nekog organa povećava se i količina krvi u njemu. Za vrijeme bolesti dolazi do trajnijeg smanjenja ili povećanja količine krvi u organizmu i to kao rezultat smanjenja (povećanja) same plazme ili eritrocita zbog istovremenih promjena i kod krvnih stanica i u plazmi. Povećanje količine krvi naziva se pletora, a smanjenje oligemija.

Boja krvi je crvena i ona potječe od krvnog pigmenta hemoglobina koji se nalazi u eritrocitima. Prema stupnju oksidacije hemoglobina, boja je svjetlije ili tamnije crvena. Oksihemoglobin daje jasno crvenu boju, a reducirani tamnije crvenu. Po tome se i razlikuje venska i arterijska krv. Boja krvi se mijenja pri nekim patološkim stanjima: pri trovanju ugljičnim monoksidom krv je svijetlo crvena, u slučaju spriječene oksigenacije u plućima ona postaje crnkasta.

Temperatura krvi se kreće od 36-40 C˚. Ona ne zavisi od temperature okoline već je konstantna. Najniža je u venama kože, a najviša u venama koje odvode krv iz jetre.

Specifična težina krvi prosječno iznosi 1.060 i uvjetovana je brojem eritrocita i količinom hemoglobina u njima. Kod muškaraca je nešto veća nego kod žena. Snižava se poslije obroka, a povećava poslije fizičkog napora.

Viskoznost krvi se mjeri brzinom proticanja krvi kroz kapilarne cjevčice određenog promjera pri određenoj temperaturi i tlaku. Uspoređuje se s viskoznošću vode od koje je veća i iznosi od 3,5-5,4. Viskoznost krvi zavisi od broja eritrocita, a broj leukocita utječe samo kada je veliki.

Miris krvi je otužan, sličan mirisu znoja i potječe od isparljivih masnih kiselina u njoj.

Osmotski tlak krvi zavisi od koncentracije tvari u njoj (elektrolita i neelektrolita). Osmotski tlak iznosi 7 atmosfera. Mjeri se pomoću krioskopa.

Sedimentacija krvi je taloženje krvnih stanica na dnu posude u kojoj se nalazi krv, kojoj je dodana neka antikoagulacijska tvar. Brzina izdvajanja krvnih stanica iz krvne plazme je u stvari brzina sedimentacije i ona ovisi od vremena stajanja krvi, od broja i osobina eritrocita i od odnosa pojedinih tvari u krvnoj plazmi. Od sastojaka plazme na brzinu sedimentacije najviše utječu količine fibrinogena, kolesterola i pojedinih frakcija bjelančevina. Do ubrzanja sedimentacije dovode povećanja količine fibrinogena ili kolesterola i pojedinih globulinskih frakcija, a povećanje albumina je usporavaju.

Koagulacija krvi je pojava prelaska krvi iz tekućeg u čvrsto stanje, poslije vađenja krvi iz krvne žile. Čimbenici zbog kojih se krv zgrušava jesu proteini, koje proizvodi uglavnom jetra, a ima ih 16 (fibrinogen, protrombin,tkivni tromboplastin, kalcijevi ioni, proakcelerin (Ac-G), aktivirani proakcelerin, prokonvertin, antihemofilijski globulin A, antihemofilijski globulin B, Stuart Prowerov čimbenik, preteča plazmatskog protoplazmina, Hagemanov čimbenik, čimbenik stabiliziranja fibrina, Fletcherov čimbenik, Fitzgeraldov čimbenik, trombocitni čimbenik: Suština je u pretvaranju bjelančevina fibrinogena rastvorenog u krvnoj plazmi, pod djelovanjem enzima trombina u nerastvorljivu bjelančevinu fibrin, u prisustvu iona kalcija. To je složen enzimski proces, koji protječe u tri faze:

• prva faza je stvaranje aktivnog enzima tromboplastina (trombokinaza)
• druga faza je pretvaranje proenzima protrombina u aktivni enzim trombin pod djelovanjem tromboplatina u prisustvu kalcijevih iona
• treća faza je pretvaranje rastvorljive bjelančevine fibrinogena u nerastvorljivi fibrin pod djelovanjem trombina.

Tijekom ove tri faze krv se pretvara iz tekućeg u čvrsto stanje, koje se naziva krvni ugrušak (krvni koagulum). Poslije izvjesnog vremena krvni koagulum se skuplja i iz njega se istiskuje tekući dio krvi, koji ima sve sastojke kao i plazma osim fibrinogena. Ta tekućina se naziva krvni serum. Poslije izdvajanja seruma kogulum se razgrađuje pod djelovanjem enzima fibrinolizima. U plazmi se nalaze tvari koji utječu, ali i koje sprečavaju koagulaciju. Ti koji sprečavaju su antitrombini. Zahvaljujući ravnoteži činilaca koagulacije i antikoagulantnih činilaca ne dolazi do koagulacije u krvnim žilama. Osnovna uloga koagulacije u krvi je sprečavanje iskrvarenja organizma jer se pri ozljedi krvne žile brzo aktiviraju svi enzimski procesi koji sudjeluju u koagulaciji. Koagulacija u krvnim žilama je tromboza i nastaje uslijed oštećenja endotjela krvne žile, smanjenje brzine krvotoka i povećanje koagulabilnosti krvi.

• 2) Kemijske osobine krvi predstavljaju ustvari sastav krvi. Krv kao cjelina sadrži veliki broj organskih i neorganskih tvari. Djelimično se oni nalaze u krvnoj plazmi, a djelomično u krvnim stanicama. Neorganske tvari krvi su voda i neorganske soli.

Voda je najvećim djelom zastupljena u krvnoj plazmi (oko 3,5 litre), a ostatak je u krvnim stanicama. Ova voda u plazmi spada u vanstanične tekućine organizma, a ona koje se nalazi u krvnim stanicama čini dio ukupne stanične vode u organizmu. Dio vode u krvi je tzv. slobodna voda koja ima ulogu rastvarača za neorganske i organske tvari organizma. Ona po potrebi prelazi iz krvi u međustaničnu tekućinu i vraća se. Drugi dio vode je vezana voda i ona je u sastavu hidrofilnih bjelančevina krvne plazme i posebno je vezana za albumine.

Neorganske soli čine 1% cjelokupne krvi. Nalaze se u vidu kationa i aniona. Među anionima najviše ima: klorida, fosfata, bikarbonata, i sulfata, a među kationima najvažniji su natrij, kalij, kalcij i magnezij.

Organske tvari krvi su: bjelančevine, lipidi, ugljikohidrati, vitamini, enzimi i hormoni.

Bjelančevine su po količini najglavniji sastojci krvi. U plazmi se nalaze serum-albumini, frakcije globulina i fibrinogena i malo glikoproteida i lipoproteida. U krvnim stanicama su složene bjelančevine: u leukocitima su nukleoproteidi, a u eritrocitima je hromoproteid.

Lipidi se dijelom nalaze u plazmi, a dijelom ulaze u sastav građe krvnih stanica. Najvažniji su: trigleceridi, fosfatidi, glikolipidi i steridi.

Ugljikohidrati su najzastupljeniji u obliku monosaharida, glukoze čija koncentracija iznosi od 80-120 mg.

Vitamini se u krvi zadržavaju zbog toga što se preko nje i prenose kroz organizam.

Enzimi u krvnu plazmu dospijevaju iz gušterače, stanica drugih organa i iz krvnih stanica u kojima se stvaraju.

Hormoni se također nalaze u krvi zato što se jedino preko nje i prenose kroz organizam. Količine su vrlo male i izražavaju se u mikrogramima.

PH krvi predstavlja konstantnu vrijednost. Krv je tekućina u kojoj je stalna koncentracija vodikovih iona od kojih zavisi kiselost, baznost i neutralnost reakcije krvi. PH se kreće od 7,3-7,5. Venska krv je nešto kiselija od arterijske.

[uredi] Krvna plazma

Krvna plazma je vanstanična tekućina koja se dobiva kada se iz nezgrušane krvi izdvoje krvne stanice. Sama riječ plazma je grčkog porijekla i znači stvaranje. Fizičke osobine plazme su: količina, boja, specifična masa, viskoznost, osmotski tlak i PH.

Količina plazme u organizmu iznosi oko 41 cm³ na jedan kg tjelesne mase što čini više od polovice cjelokupne zapremine krvi. Smanjuje se pri povećanom znojenju, a tijekom trudnoće može se povećati čak i do 30%.

Boja i krvne plazme i seruma je žućkasta i bistra. Djelom ona potječe od bilirubina (žučne boje) koji nastaje razgradnjom hemoglobina, a djelom od obojenih supstancija karotina. Pri povećanju bilirubina u krvi boja krvne plazme je intezivno žuta ili žuto-mrka. Nenormalno raspadanje eritrocita povlači i promjenu boje plazme u ružičastu do crvene zbog pojave hemoglobina u plazmi.

Specifična masa i plazme i seruma se kreće od 1.015-1.030 što znači da je manja od specifične mase krvi, a to je zbog toga što u krvi imamo i eritrocite. Specifična masa plazme zavisi od koncetracije bjelančevina.Može se izmjeriti pomoću piknometra.

Viskoznost krvne plazme i seruma je tri puta manja od viskoznosti krvi. Zavisi od odnosa albumina i globulina. Povećanje količine globulina povlači i povećanje viskoznosti plazme.

Osmotski tlak plazme je skoro isti kao i kod krvi. Zavisi od broja čestica rastvorenih u njoj: kationa i aniona raznih elektrolita, molekula organskih jedinjenja i kolidnih čestica. Cjelokupni osmotski tlak iznosi 6,5 atmosfera.

PH plazme je od 7,5-7,6. Krvna plazma je slabo bazna, a u odnosu na krv je slabo bazne reakcije jer se pri izdvajanju plazme iz nje gubi određena količina CO2.

Što se tiče kemijskog sastava krvne plazme ona sadrži veliki broj organskih i neorganskih tvari. Neorganske supstance su voda i neorganske soli. Voda čini 90-92% krvne plazme i njena količina je stalna. Voda iz plazme čini dio vanstanične vode i u tijekom života njen postotak u plazmi se mijenja.

Neorganske soli čine oko 0,8% krvne plazme i nalaze se u vidu kationa, aniona i oligoelemenata. Kationi su: natrij, kalij, kalcij i magnezij. Najvažniji anjoni su: kloridi, bikarbonati, fosfati i sulfati. Oligoelementi su: željezo, bakar, mangan, kobalt, jod i dr.

Organske tvari su: bjelančevine, lipidi, ugljikohidrati, vitamini, enzimi i hormoni. Bjelančevine su najveći čvrsti sastojak krvne plazme. Ukupna količina je 6,5 g %. Djele se u tri grupe: fibrinogen, albumini i serum globulini. Fibrinogen je najznačajnija bjelančevina u koagulaciji krvi. Po kemijskom sastavu spada u globuline. Stvara se isključivo u jetri. Količina u plazmi je 0,3-0,5 g %. Albumini su zastupljeni u plazmi s 3,5-5,0 g %. Stvaraju se u jetri i uloga je u održavanju osmotskog tlaka krvi. Globulina ima u krvnoj plazmi 2-3 g %.

Lipidi, čija količina varira u krvnoj plazmi zavisno od vrste hrane i vremena koje je proteklo od obroka do vremena uzimanja krvi za određivanje lipida.

Ugljikohidrati su u većini u obliku glukoze. Njezina koncetracija u krvnoj plazmi je 80-120 mg %, ali se poslije obroka povećava do 200 mg % da bi se za 2-3 sata vratila na normalno.

Vitamini su u krvnoj plazmi zastupljeni u vrlo malim koncentracijama:

• Vitamin A 0,025 mg %
• Vitamin B1 0,0005
• Vitamin B2 0,0008
• Nikotinska kiselina 0,03
• Vitamin B5 0,012
• Vitamin B9 0,0017
• Vitamin C 0,75

Enzimi potječu od gušterače, jetre, mišića i krvnih stanica. Najpoznatiji su: fosfataze, peptidaze, amilaze i transaminaze.

Hormoni. U krvnoj plazmi se nalaze hormoni svih žlijezda s unutrašnjim lučenjem. Njihove količine su vrlo male.

Uloga plazme je višestruka. Najznačajnije su transportna, obrambena, uloga u regulaciji PH krvi, stanica tkiva, uloga u hemostazi i homeostazi. Transportna uloga se sastoji u prijenosu mnogobrojnih tvari do i od pojedinih tkiva i organa. Obrambena uloga se ostvaruje preko gamaglobulina iz kojih se stvaraju antitjela protiv mikroorganizama. Uloga u regulaciji PH krvi osigurava se preko organskih i neorganskih sastojaka plazme. Uloga u hemostazi ostvaruje se preko koagulacije krvi. Preko krvne plazme iz probavnih organa donose se različiti elektroliti i druge materije i predaju se međustaničnoj tekućini, a ove stanicama.

[uredi] Krvne stanice

Ima ih tri vrste: crvena krvna zrnca (eritrociti), bijela krvna zrnca (leukociti) i krvne pločice (trombociti).

Eritrociti Broj eritrocita kod zdravih osoba iznosi 4-5.000.000 u jednom mm³ krvi i najbrojnije su krvne stanice. Kod muškaraca (4,6-6,2x10¹² ) je ovaj broj nešto veći nego kod žena (4,2-5,4x10¹²). Broj se povećava boravkom na velikim visinama i mišićnom radu. Oblik eritrocita je sličan disku, kada je u svježem stanju. Bikonkavan izgled eritrocita omogućava im da lako prolaze kroz kapilare manjeg prromjera od promjera eritrocita. Kod veličine eritrocita treba razlikovati promjer, debljinu, površinu i zapreminu. Promjer je prosječno 7,2 mikrona, debljina se kreće od 1,7-2,5 mikrona, zapremina je od 85-95 kubnih mikrona, površina iznosi oko 128 mikrona kvadratnih. Građa. Kod eritrocita razlikujemo membranu i citoplazmu. To je stanica bez jedra. Membranu čini tanak sloj sastavljen od bjelančevina, lipida i steroida. Citoplazma je mrežaste strukture koja se zove stroma. U kemijski sastav ulaze neorganske tvari: voda i neorganske soli, i organske tvari: bjelančevine, lipidi, glukoza i enzimi. Najvažniji sastojak je hemoglobin koji čini 90% svih čvrstih tvari eritrocita. Hemoglobin je crveni pigment eritrocita. Količina hemoglobina je od 12,5-17 g u 100 cm³ krvi. Njegova uloga je u prijenos kisika pomoću labavih vezivanja za željezo. Fizičke osobine eritrocita su sedimentacija, aglutinacija, propustljivost i hemolize. Aglutinacija je spajanje, sljepljivanje eritrocita u veće ili manje grupe. Propustljivost opne je nejednaka prema različitim tvarima. Na tjelesnoj temperaturi je propustljiva za vodu, kisik, ureu i dušik. Hemoliza je oštećenje eritrocita pod dejstvom fizičkih i kemijskih činilaca. Stvaranje eritrocita-eritrocitoporeza se vrši u koštanoj srži gdje se odvija razvoj proeritroblasta do eritrocita. Na stvaranje eritrocita utiču razni čimbenici: bjelančevine, željezo i dr. Eritrociti žive u normalnim uvjetima 100-120 dana, a zatim se najprije rastavljaju da bi se u jetri i slezini raspali na svoje sastojke. Uloga eritrocita je: u prenošenju kiska, u prenošenju CO2 koji se najvećim dijelom nalazi u vidu bikarbonata kao i u regulaciji PH krvi.

Leukociti Leukociti su bijela krvna zrnca. Broj kod zdravih osoba se kreće od 5-8x10⁹ u 1 cm³ krvi i on se mijenja tijekom različitih fizioloških uvjeta i tijekom starosti. Oblik leukocita se razlikuje. Postoje tri vrste: granulociti, limfociti i monociti. Svi leukociti periferne krvi su okruglog oblika. Granulasti u citoplazmi imaju specifične granule koje se boje kiselim i baznim bojama, a ima i neutralnih granula. Limfociti su okrugle stanice koje čine ⅓ leukocita periferne krvi. Monociti su najmanje zastupljeni leukociti i jedro im može biti različitog oblika. Veličina leukocita je različita: granulocita je 12-15 mikrona, limfocita oko 10 mikrona, a monocita oko 15-30 mikrona. Građa. Osnovni dijelovi su citoplazma i jedro. Granulociti mogu biti prema boji: azurofilni-boje se ljubičasto, bazofilni-boje se plavo-crno, eozinofilni-boje se crveno i neutrofilni-boje se svijetlo ružičasto. Kemijski sastav. Leukociti sadrže oko 80% vode, velike količine glikogena koji služi kao izvor energije, puno nukleoproteida, histamin i heparin. Od fizičkih osobina najvažnije je ameboidno kretanje kojim prelaze iz krvi u tkiva. Stvaranje leukocita: granulociti se stvaraju u jetri kod ploda, a kod djece i zdravih osoba u koštanoj srži, limfocitne se stvaraju u slezini a u manjim količinama u koštanoj srži, a monociti se stvaraju u koštanoj srži. Uloga leukocita je mnogostruka: fagocitoza je sposobnost da unese bakterije u svoju citoplazmu, da ih probavi i da stvara antitjela, a sekretorna aktivnost je sposobnost leukocita da stvaraju enzime, histamin i heparin.

Trombociti Trombociti su krvne pločice. Broj im se kreće od 150-350x10⁹ u 1 mm³ krvi. Mijenja se pri fiziološkim uvjetima i dobi života. Oblik je loptast ili ovalan. Ako stoje izvjesno vrijeme u izvađenoj krvi čije je zgrušavanje spriječeno dobijaju vretenast oblik. Veličina je mala, 2-4 mikrona. U građi razlikujemo periferni i centralni dio. Periferni dio je citoplazma i zove se hijalomera, a centralni dio se sastoji iz zrnaca i zove se hromomera. Kemijski sastav. Najveći dio čini voda 86-88%, a ostatak su organske i neorganske tvari. Bjelančevina ima najviše oko 57%, a lipida oko 19%. Fizičke osobine su: adhezivnost, agregacija, aglutinacija i viskozna metamorfoza. Adhezivnost je sposobnost lakog priljubljivanja za svaku površinu koja se vlaži, agregacija je sposobnost sljepljivanja trombocita u gomilice koje se mogu rastaviti, aglutinacija je sposobnost trajnog sljepljivanja u gomilice, viskozna metarmorfoza je mijenjanje građe aglutinisanih trombocita, pri čemu grupice bubre i pojedinačni trombociti se ne raspoznaju. Uloga trombocita je u svim fazama zaustavljanja i zgrušavanja krvi.

[uredi] Krvne grupe

U krvi se nalaze određene tvari koje određuju krvnu grupu. Krva grupa je nasljedna i nepromjenljiva karakteristika svakog čovjeka. Naročito je važno poznavati krvnu grupu pri transfuziji krvi, jer čovjek može umrijeti ukoliko dobije krv neodgovarajuće krvne grupe. Zbog toga je važno poznavati krvne grupe po tzv. ABO sistemu gdje postoje 4 krvne grupe:

• krvna grupa A
• krvna grupa B
• krvna grupa AB
• krvna grupa O (nulta)

U eritrocitima krvne grupe O nema nikakvog faktora koji bi razarao tuđu krv, pa ljudi te grupe mogu davati krv svim ostalim grupama.Te osobe su univerzalni davaoci krvi, ali mogu primiti krv samo od svoje krvne grupe tj. krvne grupe O. Suprotno njima u eritricotima krvne grupe AB postoje faktori i A i B koje razaraju krv drugih grupa. Takve osobe mogu dobiti krv od svakog, a mogu dati krv samo osobi iste krvne grupe tj. krvne grupe AB i oni su univerzalni primaoci.