პლინიუს უფროსი
ვიკიპედიიდან
გაიუს პლინიუს სეკუნდუსი (ლათ. Gaius Plinius Secundus) (23 - 79) ცნობილია როგორც პლინიუს უფროსი, თავისი დისშვილის პლინიუს უმცროსისგან განსასხვავებლად. რომაელი ბუნებისმეტყველი ფილოსოფოსი, "ბუნების ისტორიის" (Naturalis Historia) ავტორი.
[რედაქტირება] ბიოგრაფია
პლინიუსი დაიბადა ქალაქ კომოში (ცისალპიური გალია) 23 წელს. 35 წლისთვის მამამისმა იგი რომში წაიყვანა, სადაც ახალგაზრდა პლინიუსმა მიიღო განათლება. მისი რიტორიკის მასწავლებელი იყო პუბლიუს პომპონიუს სეკუნდუსი.
45 წელს, სწავლის დასრულების შემდეგ, პლინიუსმა სამხედრო სამსახური დაიწყო გალიასა და ბელგიაში, სადაც იგი სამხედრო ტრიბუნი იყო. ახალგაზრდა კაცისთვის ეს სამსახური იყო გარდამავალი საფეხური მხედრობისკენ ან სენატორობისკენ. 47 წელს იგი მონაწილეობდა გერმანულ ტომთან ხავკებთან ბრძოლებში და მდინარე რეინსა და მაასს შორის არხის მშენებლობაში. 50-ანი წლების დასაწყისში იგი განაგრძობდა გერმანულ ლეგიონში მსახურობას, მან მონაწილეობა მიიღო არაერთ მნიშვნელოვან ბრძოლაში. ამ პერიოდში მან დაწერა პირველი ტრაქტატი ცხენოსნის მიერ შუბის ტყორცნის შესახებ, რომელმაც ჩვენამდე ვერ მოაღწია. რეინის არმიაში მსახურობისას მან დაწერა ცნობილი ნაშრომი "გერმანელების ისტორია". ამავე პერიოდში მან გაიცნო და დაუახლოვდა ტიტუს ფლავიუსს მომავალი იმპერატორი ვესპასიანე ფლავიუსის ვაჟს.
59 წელს პლინიუსი დაბრუნდა რომში. მოიხედავად იმისა რომ იგი უკვე დამსახურებული ვეტერანი და მწერალი იყო, ამ პერიოდში მისთვის კარიერული ზრდა არ იყო ადვილი. იმპერატორ ნერონის გარშემო მეტწილად ხელოვანი ხალხი იყო და არა ყოფილი სამხედროები. ამიტომ პლინიუსმა არ დაიწყო არავითარი საჯარო სამსახური. მთელ თავის დროს პლინიუსი უძღვნიდა წიგნებს. იგი ყოველთვის კითხულობდა ან მონებს აკითხინებდა, სადილისას, გზაში და აბანოშიც კი. როგორც მისი დისშვილის წერილებიდანაა ცნობილი, პლინიუსი ფუჭად დაკარგულად მიიჩნევდა ყოველ წამს, როდესაც რაიმე ახალს არ სწავლობდა. ყოველი წაკითხული წიგნიდან იგი აკეთებდა ამონაწერებს და შენიშვნებს. ამ პეროდში მან არაერთი წიგნი გამოაქვეყნა სხვადასხვა თემებზე.
62 წელს პლინიუსის დას ვაჟი ეყოლა გაიუს კეცილიუს სეკუნდუსი. პლინია მალევე დაქვრივდა. პლინიუს ცოლშვილი არ ჰყავდა და იშვილა დისშვილი.
69 წელს პლინიუსის ცხოვრება სრულიად შეიცვალა. პირველ რიგში, 68 წლის ბოლოს სენატიც და პრეტორიანელების აუჯანყდნენ იმპერატორ ნერონს, რომელმაც თავი მოიკლა. შემდგეგ 69 წელს კი ერთი მეორეს მიყოლებით ტახტზე ავიდნენ და მოკლულნი იქნენ 3 იმპერატორი, მეოთხე კი გახდა პლინიუსის მეგობრის მამა ვესპასიანე. ამით დაიწყო პლინიუსის კარიერული წინსვლა. 70 წელს იგი გახდა პროკურატორი გალიაში, 72 წელს აფრიკაში, 73 წელს ესპანეთში და 75 წელს ბელგიურ გალიაში.
რომში არ ყოფნისას მან დისშვილს აღმზრდელად ვერგინიუს რუფუსი დაუნიშნა, რათა მისი არყოფნა უარყოფითად არ ასახულიყო ახალგაზრდას აღზრდასა და განათლებაზე. გალიიდან დაბრუნების შემდეგ მან დაიკავა მნისვნელოვანი პოსტი უშუალოდ იმპერატორთან. რა შედიოდა მის ფუნქციებში უცნობია, მაგრამ როგორც უმცროსი პლინიუსი მოგვიანებით წერდა, უფროსი პლინიუსი ძალიან დაკავებული იყო.
პლინიუსის კარიერულ წინსვლაში შემდეგი ნაბიჯი იყო მისენუმის ფლოტის მეთაურად დანიშვნა. ახლა პლინიუსი უკვე დასავლეთ ხმელთაშუა ზღვის უსაფრთხოებაზე იყო პასუხისმგებელი.
79 წლის აგვისტოში პლინიუსი, მისი და და დისშვილი მისენიუმში იყვნენ. 24 აგვისტოს პლინიამ დაინახა ზღვის მიღმა ვეზუვის მთაზე ძალიან მაღალი კვამლის სვეტი და დაუძახა ძმას. იმ დროს რომაელებმა ჯერ არაფერი არ იცოდნენ ვულკანების შესახებ. რა თქმა უნდა ასეთმა უჩვეულო მოვლენამ მიიპყრო პლინიუსის ყურადღება, რომელსაც, მიუხედავად დაკავებულობისა, ჰქონდა დაწერილი ფუნდამენტალური ნაშრომი "ბუნების ისტორია". მან ბრძანა სწრაფი გემის გამზადება, რათა ამ მოვლენისთვის ახლოდან ედევნებინა თვალყური. მას დისშვილის წაყვანაც სურდა, მაგრამ მან მეცადინეობა არჩია. ამ დროს მოვიდა ცნობა რომ პომპეის მოსახლეობას ვულკანისგან საფრთხე ემუქრება, ამიტომ პლინიუსი არა მარტო თვითონ გაემგზავრა ვეზუვისკენ, არამედ ფლოტის გაუშვა მოსახლეობის ევაკუაციისთვის. ქარის გამო მან ვერ მიაღწია პომპეის და გაჩერდა სტაბიაში, სადაც ღამე მეგობრის სახლში გაატარა. მეორე დღეს იგი მიუახლოვდა ამოვრქვევის ზონას რათა უკეთ ენახა და დაიღუპა როგორც ჩანს მომწამვლელი გაცებისგან.
[რედაქტირება] ნაშრომები
პლინიუსმა პირველი ნაშრომი შექმნა გერმანულ ლეგიონში მსახურობისას 51 წელს, ეს იყო ტრაქტატი ცხენოსნის მიერ შუბის ტყორცნის შესახებ, როგორც ჩანს იგი აკვირდებოდა თუ როგორ აკეთებდნენ ამას გერმანელები და აღწერა რათა რომაელ ჯარისკაცებს ესწავლათ შუბის ტყორცნის გერმანული ტექნიკა.
მეორე ნაწარმოები კი დაწერა 52 წელს თავისი მასწავლებლის და შემდეგ სამხედრო მეთაურის პომპინიუს სეკუნდუსის ცხოვრების შესახებ (De vita Pomponii Secundi), როგორც ჩანს ამ უკანასკნელის გარდაცვალების გამო.
რეინის არმიაში მსახურობისას გერმანული ტომების შესახებ მიღებული ცოდნა და გამოცდილება პლინიუსმა შეაჯამა ნაშრომში გერმანელების ისტორია რომელიც 20 ტომად გამოიცა. იმ დროისთვის ამ ნაწარმოებს უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა, მას მოგვიანებით იყენებდა პუბლიუს კორნელიუს ტაციტი, როდესაც ასევე წერდა გერმანელების ისტორიას.
59 წელს პლინიუსი რომში დაბრუნდა როგორც ვეტერანი. ნერონის დროინდელი პოლიტიკური სიტუაცია არ მას უწყობდა ხელს საჯარო სამსახურისთვის, ამიტომ დარჩენილ თავისუფალ დროის პლინიუსი ახმარდა წიგნების კითხვას. ამ პერიოდში მან შემდეგი ახალი წიგნები გამოაქვეყნა: როტირიკის სახელმძღვანელოები სამ წიგნად (Studiosi), 8 წიგნი გრამატიკული პრობლემების შესახებ (Dubii Sermonis) და ისტორიული ნაშრომი 31 ტომად, რომლებსაც აუფიდიუს ბასუსის ისტორიის გაგრძელება უწოდა (A fine Aufidii Bassi), იმიტომ რომ მისი ისტორია იწყება იმ პერიოდიდან, სადაც სრულდება ბასუსის ისტორია.
ყველა ზემოთხსენებული ნაშრომი დაიკარგა და მათ შესახებ ჩვენ მხოლოდ იმ დროინდელი ავტორებისგან და უმეტესად პლინიუს უმცროსის წერილებიდან ვიცით. ერთადერთი შემონახული ნაშრომი კი არის "ბუნების ისტოტია" (Naturalis Historiae) 37 ტომად. ეს არის ენციკლოპედიური სახის ნაშრომი, რომელშიც აღწერილია იმ დროს დაგროვილი ცოდნა ბუნების შესახებ. 1 ტომში არის შესავალი, რომელიც ტიტუსს ეძღვნება და იმ ავტორთა ჩამონათვალი რომელთა ნაშრომებითან მან ისარგებლა, 2 ტომი ეძღვნება ასტრონომიას, 3 და 4 დედამიწის აღწერა და ცნობები ევროპის ხალხების შესახებ, 5-6 - აზია-აფრიკის გეოგრაფია, 7 - ანთროპოლოგია და ადამიანის ფიზიოლოგია, 8-11 - ზოოლოგია, 12-19 - ბოტანიკა, 20-27 - სამკურნალო მცენარეები, 28-32 - ცხოველური წარმოშობის სამკურნალო საშუაებები, 33-37 - მინერალოგია, მეტალურგია და მათი პრაქტიკული გამოყენება.
ადვილი მისახვედრია რომ ასეთი სახის ენციკლოპედიურ ნაშრომს იმ დროს უდიდესი მნიშვნელობა ექნებოდა. ეს ნაშრომი დღესაც საინტერესოა იმით რომ გვაწვდის პრაქტიკულად ამომწურავ ინფორმაციას იმდროინდელი საბუნებისმეტყველო მეცნიერების განვითარების შესახებ, ასევე ეს ერთადერთი წყაროა ანტიკურ ეპოქაში მეტალების და ძვირფასი ქვების დამუშავებაზე, თანაც პლინიუსის მიერ ჩამოთვლილი ავტორების ნაშრომთა უმეტესობა დაკარგულია, ამიტომ მათზე ხშირად ერთადერთი ინფორმაცია მხოლოდ ამ წიგნში გვხვდება.
