Zimanên îranî
Ji Wîkîpediya
Zimanên Îranî şitlekî Zimanmalbata Hind û Ewropî ye. Kesên, ku yek ji van zimanan zimanê wan ê zikmakî ye, re Îranî tê gotin. Ji aliyê 270 mly. kesan tên axaftin.
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Cihêkirin bi Erdnigarî
Mirov dikare Zimanên Îranî têxe du cîhan, ên Rojhilat û yên Rojava. Her yek ji wan jî cardin têxe du cîhan, ên bakur û yên başûr.
[biguherîne] Cihêtiya dengan di Zimanên Îranî yên Rojava û Zaraveyên Kurdî
| Îranî a Kevn | Partî | Goranî | Zazakî | Talî | Semnanî | Zaraveyên Hezarî | Zaraveyên Navend | Beluçî | Kurdî | Farisî | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *ś/ź | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | h/d |
| *č | -ž- | -ž- | -ž- | -ǰ- | -ž- | ǰ.ž | -ǰ- | ǰ.ž.z | -č- | -ž- | -z- |
| *ǰ | ž | ž | ž (y-) | ǰ | ž | ǰ.ž | ǰ (z-) | ǰ.ž.z | ǰ | -ž- | z |
| *thr | hr | (ya)r | (h)r | (hī)r | (h)*r | (h)r | r | r | s | s | s |
| *d | b | b | b | b | b | b | b | b | b(?) | d | d |
[biguherîne] Zimanên Îranî yên Rojhilat
Bakûr:
- Avestî (mirî ye; wateya olî heye)
- Xwarizmî (mirî ye)
- Baktrî (mirî ye)
- Zogdî (mirî ye; Zaraveyên wê: Xirîstiyan, Budîst, Mana) --> Yagnobî (li Tacikistan)
- Skitî (mirî ye), Sarmatî (mirî ye), Alanî,
- Ostî (Zaraveyên wê: Îron, Dîgoron)
Başûr:
- Muncî, Sanglexî, Îşkaşmî, Zebakî, Sarikolî, Şugnî, Ruşanî, Yazgulamî, Waxî, Yidga, Wanecî
- Sakî (mirî ye; Zaraveyên wê: Xotî û Tumşuqî )
- Paştû
[biguherîne] Zimanên Îranî yên Rojhilat
Bakur:
- Partî (mirî ye)
- Urmûrî, Paraçî
- Darî ya Zerdeştan (ne Darî ya Efxanistanê ye)
- Kurdî, bi Kurmancî, Soranî, Bextiyarî, Feylî, Kumzarî
- Zazakî, Goranî, Lorî
- Semnanî, Sangisarî
- Gilakî, Mazanderanî, Şahmirzadî
- Belûçî
- Talî, Harzanî
Başûr:
- Farisî a Kevn (mirî ye)
- Farisî a Pehlevî
- Farisî (Zarave: Zimanê Nivîsê Darî, Tadschikî, Hazaragî)
- Tatî bi Tatiya Cihûdan
- Fars, Larî (Laristanî), Başkardî
[biguherîne] Cihêkirina dîrokî û erdnigarî
[biguherîne] Zimanên Îranî yên nû
Yên ku Îro tên axaftin:
Bakûrê Rojhilat:
- Osetî li Qafkasya
- Yagnobî (Tacikistan)
Başûrê Rojhilat:
- Paştû (Efxanistan, Pakistan)
- Zimanên Pamîr: Şugnî, Oroşorî, Bartangî, Roşanî, Sarikolî, Yazgulamî; Zengleçî, Îşkaşmî, Waxî; Muncî, Yidga; Wanecî (Tadschikistan)
Bakûrê Rojava:
- Zimanê Kurdî bi zaraveyên:
- Gilakî, Mazanderanî, Şahmirzadî (Îran)
- Belûçî (Pakistan)
Başûrê Rojava:
- Farisî, an Tacikî (Efxanistan, Îran, Tacikistan)
- Zimanê nivîsê a Farisî: Darî
- Tatî
[biguherîne] Zimanên Îranî yên nîvkevn
- Partî
- Pehlevî
- Zogdî
- Xwarizmî
- Baktrî
- Sakî
- Osetî)
[biguherîne] Zimanên Îranî yên kevn
Zimanên Îranî yên kevn ji 5000 hate 1000 (b.z.) hatin axaftin.
- Farisî a Kevn
- Avestî
- Medî
Di Lêkolînên nû yên Nicholas Sims-Williams ji zankoya London hat dîtin ku Avestî zimanê herî kevn e. Yên din ji wî peyda bûne.
