Agua (KU)
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
Vardii chest artícul in di olter dialett!
Vardí chest artícol in di óter dialecc!
Nota: ul tèrmen agua al è atestaa íntal dialett da Güd (Belinzona-Cantun Tesin-Svízzera): vardii LSI. S'à preferii da scerní, par la koiné uçidentala la furma cun la lenizziun /k/-->/g/ pütòost che aqua (al dí d'incöö fisc difüsaa, par efett da süperstraa) par che plüü genüinameent Lumbarda. Cfr. Bergamasch eigua.
L'agua a l'è un cumpòost chímich traspareent inuduur, insípit, furmaa par idrògen e ussígen, da fòrmüla empírica H2O, che la fuunt a 0 °C e büiss a 100 °C (cunt una pressiun da 1013 HPa). Int un staa plüü u maanch impüür la fa sü la piögja, i maar, i laach, i valdej, evi.
A la natüra tüta l'agua sa la tröva mes·cjada cunt òolt süstaanz (saa mineraal, gaas, partícül in süspensiun...). Mai ga pudaremm truvá da l'agua püra, che sa la pöö utegní numà in laburatori paj prucess da pürificazziun, cuma e.g. la distilazziun. L'agua a l'è una süstanza cunt una strütüra chímica pecüliara. La dispusizziun al spazzi di düü àtum d'idrògen par rapòort a l'àtum centraal d'ussígen la permett la furmazziun da liamm flébil intra àtum d'O e d'H da mulécül da diferent (puunt d'idrògen). Cheest-chí al afeta i prupietaa físich da l'agua, suratütt:
- i temperadüür da füsiun e ebüjizziun, relativameent òolt si cumparaat cun süstaanz chímich da pees mulecülaar símil, cuma par esempi ul metan, l'amuníaca, l'etan;
- la suva capacitaa da dissòolf i
süstaanz pulaar;
- la cürva densitaa/temperadüra olterada (par vargott ul gjass al flöta sura l'agua líquida).
Cuma tüti i süstaanz, l'agua la pöö cambiá da staa:
- agua=staa líquid
- gjass=staa sòlid
- vapuur=staa gassuus.
[redatá] Ligamm da fö
- L'aigua és H2O? (Català)
