Geulugía
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in Lumbaart insüber, urtugrafía ünificàda. |
[redatá] In generaal
La geulugía, dal greech γη- (ge-, "tèra") e λογος (logos, "discuurs"), l'è la scénza ca la stüdia la cumpusizziun, la strutüra, la stòria e l'evulüzziun del pianéta Tèra, a partí da quand al s'è indürii fin al dí d'incöö; la geulugía la tègn dunca cüünt anca de fenòmen físich, biulògich e chímich. Da la fin del sécul XX, la geulugía l'à cumencià a mètt i man anca in del stüdi dii ólter pianeet e ólter còorp del Sistéma Sulaar.
La geulugía l'è, in tütt i mòdi, dumè una bròca dii sceenz de la tèra: i ólter sceenz ligaa sü streenc cunt la geulugía a inn:
- la geufísica, ca la varda ul deent de la Tèra, duperaant istrümeent metüü in sü la süperfiis upüür in dii puzz fin a puch chilòmeter suta tèra; la geufísica mudèrna la dupéra anca rilevameent da satèlit;
- la mineralugía, ca la stüdia i mineràj cuntegnüü in dii préi;
- la paleuntulugía, ca la stüdia l'evulüzziun dii urganiism viveent c'ann vivüü in sü la Tèra;
- l'astrunumía, quand i fenòmen geulògich a vègnenn da l'interazziun de la Tèra cunt dii ólter còorp spazziàj (per esémpi cunt un meteuriit).
[redatá] Bròch de la geulugía
La geulugía la pöö vèss spartída in d'un badalücch de bròch difereent, semper deent in del grupp dii sceenz de la tèra:
- Geulugía generaal: stüdii dii mecaniism e dii prucèss c'ann faa nass e ann mudificaa la Tèra;
- Litulugía: la varda, la descríff e la classífica i préi seguunt i sò caraterístich de culuur, tessidüra, urganizazziun dii sò elemeent (fabric);
- Sedimentulugía: la stüdia i prucèss e i ambieent ca permètenn la furmazziun dii préi sedimentàri;
- Stratigrafía: a l'è ul stüdi de l'urganizazziun in del teemp e in del spazzi dii sücessiun de difereent tiip de préi e de la sò età. Sa sa dupérenn i fòssil, sa va deent in del caamp de la biustratigrafia; sa sa cunsídera anca ul teemp, e sa mètenn in úrdin in sequénza i straa de préa, sa laúra in del caamp de la cronustratigrafía;
- Geucrunulugía: ul stüdi de l'età dii préi, in seens assulüüt;
- Geulugía tetònica: la stüdia i maneer de sturziàss de la crusta de la Tèra;
- Geulugía strutüraal: la stüdia i maneer de sturziàss dii préi;
- Geumurfulugía: a l'è ul stüdi dii fuurm de la süperfiis de la Tèra e de tütt i fenòmen ca ga dann urígin;
- Vulcanulugía: la stüdia, uviameent, i vülcaan;
- Climatulugía: la ciapa in esàm ul clima, saría a dí i andameent de la cumpuneent atmusférica de la Tèra;
- Idrulugía: la stüdia l'aqua ca gh'è nurmalmeent in natüra, e tütt i sò manifestazziun;(precipitazziun, faalt ídrich, basitt ídrich);
- Pedulugía: la stüdia i terén, cus'inn, cumè s'inn furmaa, la sò distribüzziun;
- Geuchímica: la stüdia i distribüzziun dii elemeent chímich in tütt i cumpaart de la Tèra.
A g'inn dii ólter südivisiun, duperaa per definí ul caamp de laurà dii geòluch: ga pödenn vèss la geulugía ürbàna, ca la varda i ambieent dii cità, la geulugía aplicàda, ca la dupéra i cugnusseenz geulògich per mètt a pòost i prubleem de l'òmm, la geulugía marína, per stüdià i maar, la geulugía minerària, ca la varda cunt l'öcc del geòluch i maneer de mandà inaanz i minieer, e.v.i..
