Vorarlberg

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Yberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Des cha de sprochliche Stil, s Format vum Artikel, oder de Inhalt beträffe. Nächers isch in dr Regel uf dr Diskussionssite agee. Hilf bitte mit, die kritisierte Passasche z'verbessere un nimm druffabe die Markierig use.

Vorarlbearg

Landesflagge	Landeswappe
Basisdate
Landeshauptstadt:	Breagaz
Größte Stadt:	Dorabira
ISO 3166-2:	AT-8
Websyte:	www.vorarlberg.at
Politik
Landeshauptmaa:	Herbert Sausgruber (ÖVP)
Regierende Parteie:	ÖVP un FPÖ
Sitzverteilig im Landtag (36 Sitze):	ÖVP 21 SPÖ 6 FPÖ 5 Grüne 4
letzte Wahl:	19. September 2004
nächste Wahl:	19. September 2009
Bevölkerig
Ywohner: (HWS)	363.978 (Stand: 07/2006)
Ywohner: (HWS+NWS)	376.599 (Stand: 09/2004)
- Rang:	8. von 9
Bevölkerungsdichte:	138 Ywohner/km²
Geografie
Fläche:	2.601,48 km²
Höchschter Punkt: (Piz Buin)	3312 m ü. NN
Tiifschter Punkt: (Bodesee)	395,23 m ü. NN
Vawaltung
Bezirke:	0 Statutarstädt 4 Bezirke
Gmeinde:	96
- davon Städt:	5
- davon Marktgmeinde:	10
Vorarlbearg un Bezirk

Dialäkt: Vorarlbärgisch

Vorarlbearg isch än Toal vo d'r Alemannia, wo ganz dunna im Südoschta isch und köhrt zua Öschtariech. D'Hauptstadt isch Breagaz am Bodasee, döt isch o d'Landesregiarig. S' Ländle, so ka ma o zu Vorarlbearg säga, heat 360.168 (Stand: 09/2004) Iwohnar.

Z'Vorarlbearg heat`s 4 Bezirk (Breagaz, Dorabira, Fealdkirch und Bludaz) und 96 Gmoandana (darvo 5 Städt - Breagaz, Dorabira, Fealdkirch, Bludaz u Ems (Hohenems)).

[ändere] Gschicht

D'Gschicht vo äm Land luagat folgandarmaßa us: (Quealla isch Karl Heinz Burmeisters Gschicht vo Vorarlberg)

• 5. jhvc, Afang vo d'r keltischa Bsiedlig
• 15 vc, Erobrig vum Land dur d' Römar
• 17 nc, Errichtig vo d'r Provinz Raetia
• 50 Brigantium kriagt s'römische Stadtreacht
• 212 alle Provinzana kriagand s'römische Stadtreacht
• 233 d'Alemanna fochand ah zum ifalla
• 259 Zerstörig vo Brigantium dur d'Alemanna
• 455 Bsetzig vom Land dur d'Alemanna
• 493 Herrschaft vo da Oschtgota
• 500 d'Alemanna fochand a zum s'asiedla

Im Mittelaltar isch Vorarlbearg zerschd vo da Franka und schpöt'r vo verschiedana Grafana wia zum Biespiel da Montfortar b'herscht worra, bevor as endgüeltig zua da Habsburgar ko isch.

Vorarlbearg isch im 10. Jahrhundert vom heiliga Gallus misionierat worra. S'Rätoromanisch isch siet am 13. Jahrhundert allmählich vo da Walsar verdrengat worra. No im 17. Jahrhundert hot as nochwieslich Romanischsprochige im Walgau (g'moant isch des Vorarlberger Oberland vo Götzis ufwärts bzw. südwärts, also Walgau in am wietera Sinn als hüt) geh. Endgültig usgschtorba isch des Rätoromanische sehr wohrschinli erscht im 19. Jahrhundert uf Grund vom ufkommenda düütscha Nationalismus noch d'r napoleonischa Aera.

Danoch kond faschd blos no religiösi Umschwüng weagad am Chrischtatum.

Oamol, noch am erschta Wealtkriag, do heand d'Vorarlbearger zur Schwiz wella, äs heand abr vor ellem d'Schwizer wo nit tüütschsprochig sin und o dia and'ra Öscht'riech'r ned wealla, drum heat Vorarlberg da Spitznama Kanton Übrig kriagt.

[ändere] Politik

Sitm Afang vo d'r Republik regiert in Vorarlberg dia konservative Öschtrichische Volkspartei bzw. deana Vorgängerpartei. D' SPÖ isch 1974 us d'r Landesregierung usgschieda und num ineko. Vorarlberg isch lang 's oanzige Bundesland gsi, wo Regierungssitz ned noch Proporz vargea hot sondern noch 'm Majorzprinzip. D' ÖVP hot – ußa zwüscha 1999 und 2004 – imma d' absolute Mandatsmehrheit ghet und regiert sit da Wahla 2000 zäm mit d'r FPÖ. Sit 1983 sind o Die Grünen als vierte Partei im Vorarlberger Landtag verträta. 'S BZÖ isch vo d'r Vorarlberger FPÖ abglehnt wora – se wend ab'r o ned zur Bundes-FPÖ ghöra, vielmeh' hond se sich als "Vorarlberger Freiheitliche" abgschpalta. Ab'r denn hott d'r Landeshäuptling Uuszahlung vo' d'r Parteiaförderung vaweigarat und scho' honn se sich wied'r mit der Bundes-FPÖ vatrejt.

D'r Sitz vo d'r Vorarlberger Landesregierung isch z' Breagaz, 's Landesgericht isch z' Fealkirch und s Oberlandesgericht z' Innschbruck.

[ändere] Landeshauptmä vo d'r Zwoata Republik

• 24.5.1945 - 18.10.1964: Ulrich Ilg
• 18.10.1964 - 9.7.1987: Herbert Keßler
• 9.7.1987 - 2.4.1997: Martin Purtscher
• sit 2.4.1997: Herbert Sausgruber

[ändere] V'rwaltig

Vorarlberg isch itoalt in vier politische Bezirke. Vo Nord noch Süd sind des:

• Breagaz
• Dorabira
• Feldkirch
• Bludaz

Im Ländle gits o d'gröschte Marktgmoand vo Öschtariech, nähmle Luschnou.

[ändere] Täl'r

Wiil Vorarlberg vor allem us Bearg bschtoht, isch's geographisch vo Täl'r und Flüss strukturiert. 'S Rhital mit 'm Rhii, d'r Walgau mit d'r Ill sind dia zwoa Täl'r, wo dia meischta Lüt läben. Dia andra Täl'r mit eana Flüss sin: 's Muntafu (Ill) ; 's Kloschtertal (Alfenz); 's Große Walsertal (Lutz), 's Brandnertal (Alvier), 's Laternsertal (Frutz), 's Leiblachtal (Leiblach), d'r Breagaz'r Wold (Breagaz'r Ach), 's Klenne Wals'rtal (Breitach) und d'r Tannberg (od'r Montasapon bzw. d'r Vorarlberger Toal vom Lechtal)(Lech).

[ändere] Natur

Oans vo da schpektakulärschta Naturschauschpiele im Rhital isch 's Ebnit mit d'r Rappenloch-, d'r Alploch und d'r Schaufelschlucht, 'm Staufasee, deam Kirchle und d'r Kobelach. Döt ine kunnt ma nur üb'r Dorabira, vo April bis Oktoba, sunsch isch as wegs SchTöaschläg zgföhrlich. Siehe Weblinks.

D'r högschte Berg isch d'r Piz Buin i d'r Silvretta mit 3.312m Meereshöhe. 'D Zimba gört zu da bekanneschta Kletterberg z' Vorarlberg. Se isch 2.645 m hoch und hoasst o Vorarlberger Matterhorn, wiil se usschot wia a Horn. Dia Zuschtieg sind ned so bös, ab'r d' Toura sött ma ned unt'rschätza. 'S Naturschutzgebiet im Rhietal isch 's gröschte Feuchtgebiet am Bodasee und ghört zu da wichtigschta Brut- und Raschtgebiete für Vögel.

[ändere] Lüt

Vorarlberg isch hüt des am zwoatdichteschta bsiedelte Bundesland vo Öschtrich und hot mit 'm Ballungsraum zwüschat Feldkirch und Hörbranz oans vo da dichtescht bsiedelta Gebiete vo ganz Europa.

'S klenne Ländle hot näbs Wien mit 13% da högschte Usländ'ratoal. Dia meischta Zuagroasta kummen us d'r Türkei oda us Ex-Jugoslawia, gfolgt vo da Dütscha.

Noch'm zwoata Wältkriag hots zwoa größare Wäalla vo Iwandrunga gea, was erklärt, warum’s zwüscha 1923 und 1951 und zwüscha 1961 und 1971 an Bevölkerungsschprung gea hot. Dia erschte Wäalla nochm zwoata Wältkriag isch usglöst wora vo d'r guata Wirtschaftssituation z' Vorarlberg und i d'r Schwyz. Se hot vor allem Oschtöschtrriicha us d'r Steiermark, v'rtriebene Südtirol'r und Sudetadütsche brocht. Mit d'r zwoate Wäalla i da 1960er und 1970er Johr sind Gaschtarbeit'r us d'r Türkei und vo Jugoslawia für d' Vorarlberger Tegschtilinduschtrie ko, wo se dringend nötig gsi sin.

[ändere] Dialekt

Im Gegasatz zum Rescht vo Öschtriich, wo ma an bairischa Dialekt redet, hört ma z' Vorarlberg, so wia o teilweise z' Tirol (vorallem im Außerfern), an alemannischa Dialekt. Im Norda domma, also z' Breagaz und im Breagaza Wold klingts a bizle wia d'r Allgäu'r Dialekt, d' Schproch im Rhiital isch nöh'r bim Schwyz'rdütsch. Nähere Infos findsch o unt'r Vorarlbergisch.

[ändere] Gsiberg / Xiberg

Gsiberg (Xiberg) isch oagatle an Spottnama. Er kut doherad, dass d'r Rescht vo da Östarricher im g'redata Vorarlbeargischa des boda oft uftreatande "gsi" odar "gsin"(hochdütsch: "gewesen") ussahörad.

I letschtar Zit heat si d' Vorarlbearger Landesregiarig än Usdruck z' oaga gmachat und tuat a kläle Werbig mit äm macha.

Vil Vôradlbêrgr sêgande hüütstag gêrnumma "isch gsi" und nunô "war". Wêagat dêam passat dr namma "Gsiberg" schô baal numma.

Luag oo: Montafon

   

Dr Artikel „Vorarlberg“ isch leider no ziimle kurz! Wenn du aber meh zu dem Thema weisch, schrib's eifach dezue und mach us dem Schtumpe en ebbas umfangriichere Artikel.

[ändere] Externe Sitana

Commons: Vorarlberg – Witeri Mulitimediadateie zum Artikel

• Homepage vo dr Landesregiarig Vorarlbearg
• Sagana und Märle us Vorarlbearg
• Alle Webcams us Vorarlbearg
• Nochrichta us am Ländle und da ganza Wealt