Libano

Wikipedia(e)tik

Libanoko Errepublika

الجمهوريّة اللبنانيّة
( Al-Jumhuriyah al-Lubnaniya )


Bandera	Armarria

Goiburu nazionala: Koullouna Lil Watan, Lil Oula wal'Allam
( Denok!! Gure Nazio, Ikur eta Aintzarentzat! )

Ereserkia: Koullouna Lil Watan, Lil Oula wal'Allam

Hiriburua Beirut
33°54′N 35°32′E

Hiri handiena Beirut

Hizkuntza ofiziala(k) Arabiera¹

Gobernua

Presidentea
Lehen Ministroa

Errepublika
Émile Lahoud
Fouad Siniora

Konstituzioa
Independentzia
- Aldarrikatua
- Onartua 1926 maiatzaren 23
Vichy-ren Frantziatik
1941 azaroaren 26
1943 azaroaren 22

Eremua
- Guztira
- ur % 10.452 km² (161.)
%2

Biztanleria
- Estimaketa (2005)
- Errolda (1932)
- Dentsitatea 3.826.018² (123.)
861.399³
358 biztanle/km² (16.)

Dirua Libanoko Libera (LL) (LBP)

Ordu eremua
- Udan (DST) UTC (UTC +2)
Bai (UTC +3)

Interneteko domeinua

.lb

Telefono aurrezenbakia +961

Herritarra libanoar

¹Agiri ofizialak Frantsesez ere idatzita daude. Hizkuntza mintzatuak: Libanoko arabieraren dialektoa, frantsesa, ingelesa eta armeniera.
²Diasporan 10-14 milioi libanoar dira mundu osoan
³Gobernuak ez du egin 1932ko erroldaren eguneratzerik, ordezkaritza politikoan izan ditzakeen aldaketak sahiesteko.

Libano Ekialde Hurbileko estatua da, Mediterraneo itsasoaren ertzean kokatua. Mugakide ditu Israel hegoaldean eta Siria ipar eta ekialdean. Libanoko bandera eta armarrian, Libanoko zedroa agertzen da, herrialdearen eta diasporaren ikur nagusia.

Hiriburua Beirut da.

[aldatu] Geografia

Libano satelite irudian

Libano Ekialde Hurbilean dago, Mediterraneo itsasoaren ertzean (225 km-tako kostaldea du). Siriarekin muga egiten du iparralde eta ekialdean (375 km) eta Israelekin hegoaldean (79 km).

Ekialdeko lurralde txiki bat (Beqaa) eta kostaldea albo batera utziz gero, Libano herrialde menditsua da. Iparraldean dago Libanoko mendirik garaiena, Sawda, 3090 metrokoa. Hegoalderantz jotzean, mendiak mendixka bihurtzen dira, Galileako mendiekin (Israel) bat egiteraino.

Libanok klima mediterranear epela du. Kostaldean neguak euritsuak eta freskoak izan ohi dira eta udak beroak eta hezeak. Barrualdera jotzean klima gero eta kontinentalagoa nagusitzen da, mendi inguruetan bereziki; hemen sarritan izan ohi dira elurteak neguan. Orokorrean eskualde euritsua da, inguruko beste herrialdeekin konparatuz gero gutxienez. Hala ere, ipar ekialdeko zenbait lurraldetan mendi garaiek euria sartzea eragozten dute eta ondorioz euri kopuru oso txikiko eskualdea da.

[aldatu] Historia

Sakontzeko, irakurri: Libanoko historia

Jupiter-Baal tenplua (Baalbek)

Libano, Feniziaren oinordekoa eta kristautasunaren sorleku historikoa, Otomandar Inperioak okupatu zuen XVI. mendean. Ondoren, Frantziaren protektoratua izan zen, Lehen Mundu Gerran turkiarrak garaitu zituztenetik 1943an independentzia lortu zuten arte. Libanoko historia independentziaren ondoren, oreka eta gatazka aldizkako garaiez osatua dago. Honi garapen ekonomiko handia lotu behar zaio, Beirutek duen finantza eta merkataritza garrantzi handia dela-eta. Libano Ekialde Hurbileko Suitza ezizena zuen 1970ko hamarkadaren amaiera arte, musulman eta kristauen arteko gerra zibila piztu zen arte, alegia.

1948an, Lehen gerra arabiar-israeldarraren ondoren, 100.000 iheslari palestinar joan ziren Libanora, Israelgo Estatuaren aldarrikapena zela-eta. Beste hainbat iheslari gehitu zitzaien 1967ko Gerraren eta Irail Beltzaren ondoren. 1975an, Libanon zeuden palestinarren kopurua 300.000 ingurukoa zen. Egoera jasanezin hori izan zen gerra zibila piztu izanaren arrazoietako bat, 1975eko apirilean, eta herrialdea gobernu eraginkorrik gabe aurkitu zen.

Rafik Haririren hil-kapera (2005)

Gerra Zibilean kristauak eta musulmanak aurka aritu ziren: alde batean, gehien bat kristau maronitek osatutako miliziak, batez ere Katā'eb alderdikoak, Bachir Gemayel-ek gidatua; beste aldean libanoar sunitar eta xiitarrek eta palestinarrek osatutako koalizioak. 1976an, kristau maronitak eta hauen aliatuak (Sulaymān Frānjiyye eta Camille Sham‘ūn presidente izandakoaren miliziak) garaitzen zihoazen. Horregatik, Arabiar Ligak esku-hartzea erabaki zuen Riadeko Itunean, estatu arabiarrek osatutako tropak bidaliz, nahiz eta berez Siriak kontrolatuak egon. Honek, gogor erasoz berehala bakea inposatu zuen, palestinarrak eta hauen aliatuak zalantzarik gabe kolpatuz (Tell el-Za'tar iheslari palestinarren eremuko sarraskia, 1976). 1978an, maronitek siriarren nahia ulertu zuten, hau da, baketze indarren atzean herrialdea okupatzea eta kontrolatzea zela helburu, "Siria Handia" ideia zaharra lortu nahian. Urte bereko irailean okupazioa argi geratu zen, nahiz eta arabiar estatuen gaitzespena jaso. Siriar indarrak Libanon gelditu ziren, bertako politika baldintzatuz. 2005eko apirilean alde egin behar izan zuten, Rafik Al-Hariri lehen ministroaren hilketaren ondoren egindako manifestazioak zirela-eta.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: Libanoko banaketa administratiboa

Libanoko sei eskualdetan banatua dago, muhafazah izenekoak. Hauek barrutitan banatzen dira (qadaa).

Beirut (Beirut)
Libano Mendia (Baabda)
Iparraldea (Tripoli)
Bekaa (Zahleh)
Nabatieh (Nabatieh)
Hegoaldea (Sidon)

[aldatu] Demografia

Libanoko biztanleak talde erlijiosoetan bildu ohi dira. Erlijio bakoitzak bere gune propioak ditu eta bizitza nahiko autonomoa izaten dute. Estatuko botereak erlijioaren arabera banatzen dira. Presidentea kristaua da, lehen ministroa musulman sunnia eta parlamentuko lehendakaria musulman xiia.

Estatistiken arabera, biztanleen %59 musulmana da (sunniak, xiiak...) eta %39 kristaua (maronitak, greziarrak, armeniarrak, melkitak, asiriarrak, katolikoak...). Horrez gainera kurduak ere badaude eta Palestinako 394.532 iheslari arabiar.