Garyp
Ut Wikipedy
Garyp is in doarp yn de gemeente Tytsjerksteradiel, súdwest fan Burgum. It doarp hat likernôch 1.901 ynwenners (2007). De Wrâldpoarte is de basisskoalle fan it doarp. It k.y.-stasjon en de molkfabryk binne ferdwûn, krektas de húshâldskoalle. It hat ek in iepenloftswimbad.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Untstean
Ga = gea (lânskip) en Ryp is in sânrêch of stripe. Garyp is ûntstien op in sânkop as in eilân tusken de legere feangrûnen. It tefolle oan wetter rûn it meast rjochting Wide Ie, dy't dy ‘t útwettere yn de Middelsee en moat streamd ha tusken Goutum en Barrahûs (Werpsterhoek), fia it “Skalkedjip” en de "Ald Feart", ek wol "Alde Jokse" neamd (dy’t al ieuwen droech leit troch in oerstreaming yn 1600) rjochting Warten.
Sigerswâld is no in buorskip fan Garyp mar froeger wie it doarp mei in eigen tsjerke. By Sigerswâld stie it frouljuskleaster Sinaï mei in pleats en in spinhûs. Troch de Reformaasje waard yn 1580 de Roomske Tsjerke ferbean. De kleasters waarden dêrom ferlitten en guon moasten sels ôfbrutsen wurde omdat se de Spanjerts wolris helpe koenen yn de Tachtichjierrige oarloch. Sa moasten ek de "Wite Susters' út it kleaster wei. Dit waard yn opdracht fan de oerheid yn 1581 ôfbaarnd. Garyp stie letter bekend as it doarp mei de 14 stinzen, letter wurde der noch 11 neamd: Albada, Douma, Galama, Kinnema, Sixma, Voocklama, Wiarda, Amama, Skroetsma, Galgahiem en Solcama. Schotanus neamt yn 1622 noch 3: Solcamastate, Scroetsmastins en Galkehiem. Yn de 18e en de 19e ieu binne de measten ferdwûn troch útstjerren, ferhuzing bg. mei steedhâlder Willem IV nei Den Haach, jildgebrek en de ôfskaffing fan it Erfrjocht yn 1811. Dertroch fersnipperen de eigendommen en rekken de stinzen yn ferfal. Nei dat de trochgeande dyk troch de buorren al ferhurde wie, waarden der mear wegens oanlein. De Brandsmaloane nei Sumarreheide, De Loane nei de Iniaheide, mei in betonbrêge oer de Sustersweifeart, oanslutend op ‘e strjitwei nei Aldegea. Fan de Mûnehoek ôf waard de wei ferhurde nei Sigerswâld. Ek kaam der in wei nei Earnewâld, dy ‘t foar de ynpoldering fan 1920 noch net altyd betrouber wie.
[bewurkje seksje] Mienskip
It Geahûs is de namme fan it mienskipssintrum. Garyp hat in feriening foar Doarpsbelang, doarpskrante hjit De Rabbelskûte.
[bewurkje seksje] Ferienings
- De Beuk - sjitten
- Vlug en Vaardig - kuorbal
- Garyp - folleybal
- V en V '68 - fuotbal
- De Skipfeartsjongers - shantykoar
- biljertferiening
- Looft den Neer - koar
- Lytse Krêft - toaniel
- It Akkelân - tennis
- Iis Nocht
- De Poask - fiskjen
- Us Nocht, Us Hobby en De Wâldstompers - biljerten
[bewurkje seksje] Bekende Garypster
- Master Pieter Lub, ûnderwizer en doarpsman
- Dûmny Klaas Minnema
- Pier Feddema, skilder-keunstner
- Klaas Koopmans - skilder
- Jan Th. Hoogstins - skilder
[bewurkje seksje] Befolking:
[bewurkje seksje] Ferskaat
- De ynwenners fan Garyp wurde sânmigers en ek wol klitsefretters neamd.
- Sinterklaas wurdt yn Garyp op in spesjale manier fierd: op de dei dat hy oankomt geane bern jûns by de doarren del ferklaaid as Swarte Pyt of Sinterklaas.
- Simmerdeis faert der in pontsje fan Sumar nei Garyp
- Op it hiem fan de famylje Holwerda oan it Easterein stiet sûnt 1999 in ierdswelwâl. Yn 2000 brieden hjir 40 spantsjes ierd- of grûnswellen.
- It doarp hat noch in tradysjonele roukoets. By in begraffenis moat der út de gereformearde tsjerke wei in hiel ein rûn wurde nei it hôf. Dit bart rinnendewei mei in Frysk hynders foar de koets mei in swart kleed en 4 dragers en de útfeartboade.
- By it tsjerke leit in grutte swerfstien út de iistiid.
[bewurkje seksje] Strjitten:
Brandsmaloane, De Bolderen, De Broek, De Tuije, Ds. Minnemawei, Earnewarre, Easterein, Iendrachtswei, Feanhústerpaad, Gravinneloane, Grutte Buorren, Ielke Boonstraloane, Inialoane, Koutenburch, Ljippenstal, Lytse Buorren, Master Lubwei, Miensker, Mûnehoek, Sânhichte, Sigerswâld, Singel, Skeanpaad, Skepersloane, Stinswei, Tsjerkepaad, Unicumwei, Westerein.
De trijesprong Greate Buorren - Easterein - Brandsmaloane hiet eartiids Koutenburch. Dat moat in iepen plak west hawwe wert Sigeuners en oar folk mei har wenweinen soms wiken tahâlden.
