Eignarfornafn
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Eignarfornöfn (skammstafað sem efn.) eru fornöfn og í íslensku eru þau fjögur; minn, þinn, sinn, vor. Sumir málfræðingar telja eignarfornafnið sinn eiga heima í flokki afturbeygðra fornafna þar eð það vísar aftur til þriðju persónu. Þessi skilgreining er umdeild enda nýleg og á sér ekki hefð í íslenskri málfræði.
Vor er aðeins notað í hátíðlegu máli; „Heill forseta vorum og fósturjörð“ og beygist þannig:
| Eintala | Fleirtala | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | |
| nefnifall | vor | vor | vort | vorir | vorar | vor |
| þolfall | vorn | vora | vort | vora | vorar | vor |
| þágufall | vorum | vorri | voru | vorum | vorum | vorum |
| eignarfall | vors | vorrar | vors | vorra | vorra | vorra |
Minn beygist þannig (þinn og sinn beygjast eins):
| Eintala | Fleirtala | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | |
| nefnifall | minn | mín | mitt | mínir | mínar | mín |
| þolfall | minn | mína | mitt | mína | mínar | mín |
| þágufall | mínum | minni | mínu | mínum | mínum | mínum |
| eignarfall | míns | minnar | míns | minna | minna | minna |
Efnisyfirlit |
[breyta] Eignarfornöfnin í íslensku
Á íslensku er meginreglan að hafa eignarfornöfn á eftir, en ekki á undan nafnorði. Dæmi: Sonur minn er tólf ára . Óeðlilegt þykir að snúa þessu við og segja: Minn sonur er tólf ára þar eð slík orðaröð er ekki eðlileg í íslensku (heldur í ensku). En frá þessari meginreglu er undantekning og hún er veigamikil. Ef leggja þarf sérstaka áherslu á eignarfornafnið, er réttlætanlegt að færa það fram fyrir. Dæmi: Vera má að þú hafir mikið fylgi, en minn stuðning færðu aldrei. Það er þó ekki einhlítt. Í töluðu máli má ná réttum tóni, þótt orðaröðin sé eftir venjulegum lögmálum tungunnar. En stuðning minn færðu aldrei.
Fleira kemur til sem undantekning frá meginreglunni. Það eru föst orðatiltæki t.d. Eins og: Sinn er siður í landi hverju. Einnig má líta til orða Benedikts Gröndal: Mitt er að yrkja, ykkar að skilja. Sitthvað í kveðskap lætur oft meginregluna lönd og leið vegna hrynjandi, ríms og stuðla, og jafnvel tilfinningalegra blæbrigða, og þá getur jafnvel verið „rétt“ að hafa eignarfornafnið fyrirsett. En meginreglan er samt sterk í íslensku, eins og sést t.d. á orðum Rósu Guðmundsdóttur frá Fornhaga: Augun mín og augun þín, ó, þá fögru steina!... [1]
[breyta] Hin forna beyging á vor
Til forna breygðist eignarfornafnið vor með öðrum hætti en nú tíðkast. Sú beyging var þannig:
| Eintala | Fleirtala | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | |
| nefnifall | vor | ór | vort | órir, ossir | órar, ossar | ór |
| þolfall | vorn | óra, ossa | vort | óra, ossa | órar, ossar | ór |
| þágufall | órum, ossum | vorri | óru, ossu | órum, ossum | órum, ossum | órum, ossum |
| eignarfall | vors | vorrar | vors | vorra | vorra | vorra |
Athugið að stofninn oss- í fornmáli kemur því aðeins fyrir, að endingin byrji á sérhljóða, en stofninn ór- því aðeins, að endingin byrji á sérhljóða eða fallið sé endingarlaust. Annars er stofn orðsins í fornmáli vár-, miðmáli vór-, og í nýmáli vor-.
[breyta] „Afturbeygt eignarfornafn“
Sinn er stundum nefnt eina „afturbeygða eignarfornafnið“, þó það sé umdeilt.
| Eintala | Fleirtala | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | karlkyn (kk.) | kvenkyn (kvk.) | hvorugkyn (hk.) | |
| nefnifall | sinn | sín | sitt | sínir | sínar | sín |
| þolfall | sinn | sína | sitt | sína | sínar | sín |
| þágufall | sínum | sinni | sínu | sínum | sínum | sínum |
| eignarfall | síns | sinnar | síns | sinna | sinna | sinna |
