აფხაზები

ვიკიპედიიდან

აფხაზები (საკუთარი სახელწოდება - აფსუა), ჩრდილო-დასავლეთ საქართველოს რეგიონში მოსახლე, აფხაზეთის ხალხის სახელწოდებაა.

დღევანდელი აფხაზები, კავკასიური ეთნიკური გჯუფი, დანარჩენი ქართველებისგან განსხვავდებაინ. ენითა და კულტურით ისინი ჩრდილოეთ კავკასიის მთებში მოსახლე ხალხებს ენათესავებიან და ტრანსკავკასიის უძველეს ტომთა შთამომავლები არიან. აფხაზები საუბრობენ აფხაზურ ენაზე, რომელიც შედის იბერიულ-ადიღურ ანუ ჩრდილო-დასავლურ ჯგუფში. ფიქრობენ, რომ ეთნიკურად აფხაზები ენათესავებიან მცირე აზიის უძველეს მკვიდრ მოსახლეობას - ქაშქა-აბეშლას ტომებს, რომელთა შესახებ ცნობებს გვაწვდის ასურეთის მეფის ტოგლათფილესერ I-ის (ძვ. წ. XII ს.) წარწერები. სავარაუდოა, რომ ძვ. ასურელ "აბეშლას" ენათესავებოდნენ გვიანდელი აფსილები, რომლებსაც პირველად იხსენიებს პლინიუსი (I ს.). კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ძვ. აფხაზეთის სატომო გაერთიანება - აბაზგები - პირველად იხსენიება არიანეს "პერიპლუსში" (II ს.). აბაზგებისა და აფსილების, აგრეთვე აქაველების, სანიგების და შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროს სხვა უძველესი მოსახლეობის ეთნიკური ელემენტების მეტ-ნაკლები მონაწილეობით VIII საუკუნისათვის ძირითადად დასრულდა აფხაზი ხალხის ჩამოყალიბება. მაგრამ კონსოლიდაციის პროცესი თითქმის XVIII საუკუნემდე გრძელდებოდა. ამის შესაბამისად წყაროებში თანდათან გაქრა ადგილობრივი ეთნონიმები და დამკვიდრდა "აფხაზები". ადგილობრივი ეთნიკური სახელ "აბაზგიდან" წარმომდგარი ეს სახელწოდება ქართული წყაროების მეშვეობით საყოველთაოდ დამკვიდრდა (XIII ს. ქართულ მატიანეში გვხვდება აფხაზების ადგილობრივი სახელიც - "აფსარნი").

აფხაზეთში მცხოვრებ აფხაზთა ძირითადი რელიგია ქრისტიანობაა. ამას მრავალი ცნობა ადასტურებს. გადმოცემის თანახმად, აფხაზეთში უმოგზაურის ანდრია მოციქულს, პირველწოდებულს (I ს.). აქვე გარდაცვლილა და დაუკრძალავთ სიმონ კანანელი. IV საუკუნეში ბიჭვინთაში არსებობდა საეპისკოპოსო, ხოლო VI საუკუნეში აბაზგიამ ოფიციალურად მიიღო ქრისტიანობა (პროკოპი კესარიელი). თანამედროვე აფხაზეთის ძვ. მოსახლეობის ქრისტიანობას ადასტურებს ამ რეგიონში არსებული ქრისტიანული არქიტექტურა და სიმბოლიკა. მუსლიმან აფხაზთა უმრავლესობა (მე15 საუკ.) რუსეთის დევნის გამო იძულებული გახდა თურქეთში გადახვეწილიყო მე-19 საუკუნეში.

[რედაქტირება] ისტორია

შუა საუკუნეებში არსებობდა აფხაზეთის სამეფო საქართველოს სამეფოს პარალელურად. 1860-იან წლებში აფხაზეთი დანარჩენ საქართველოსთან ერთად რუსეთის იმპერიის მიერ ანექსირებულ იქნა. მომდევნო პერიოდში აფხაზი მოსახლეობის დიდი ნაწილი (რომლებიც შერეული ისლამური, ქრისტიანული და წარმართული სარწმუნოების იყვნენ) დევნის გამო იძულებით ან საკუთარი ნებით მეზობელ თურქეთში გაიხიზნა.

მე-20 საუკუნის დასაწყისში აფხაზები აფხაზეთის ტერიტორიის მოსახლეობის უმცირესობას შეადგენდნენ. 1917 წლის რევოლუციის შემდეგ აფხაზეთი ტრანსკავკასიის ფედერაციის წევრი გახდა. 1918 წელს, როდესაც საქრთველომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა შეიქმნა ერთა ლიგის მიერ აღიარებულ საზღვრებში, აფხაზეთი კვლავინდებურად დედასამშობლოს შემადგენლობაში დარჩა, ოღონდ, როგორც ავტონომიური ერთეული, თუმცა მაშინ ამ ტერიტორიისთვის გარკვეული პრივილეგიის მინიჭება გაპირობებული იყო არაეთნიკური, არამედ რელიგიური თვალსაზრისით, რადგან მთის აფხაზების დიდი ნაწილი მუსულმანი იყო (მსგავსად აჭარისა). საგულისხმოა, რომ ჯერ კიდევ იმხანად აფხაზეთის საზღვრები არ იყო ბოლომდე შემცირებული და ქალაქ ტუაფსემდე აღწევდა. 1931 წელს აფხაზეთის სტატუსი საქართველოს სს ავტონომიურ რესპუბლკად გადაკეთდა. (1921 წლიდან 1931 წლამდე აფხაზეთს არანაირი წოდებრივი პრივილეგია არ ჰქონია, ის საქართველოს სსრ ერთ-ერთი მხარე იყო) საბჭოთა პერიოდში აფხაზები რუსიფიკაციის მსხვერპლი ხდებიან. ამავე პერიოდში გადასახლებული აფხაზების კუთვნილ კარმიდამოებში ასახლებენ საბჭოთა კავშირის სხვა რეგიონებიდან ჩამოყვანილ ხალხებს. შედეგად დემოგრაფიული სიტუაცია მკვეთრად იცვლება. 1989 წელს აფხაზების რაოდენობა 93.000 იყო (რესპუბლიკის მოსახლეობის 18%), ქართველებისა 240.000 (45%), სომხებისა 15% და რუსებისა 14%.

1993 წელს ქართული მოსახლეობის უმეტესობა აფხაზეთიდან განდევნილ იქნა. მას შემდეგ აფხაზები რესპუბლიკაში შედარებით უმრავლესობას (45%) შეადგენენ. მოსახლეობის დანარჩენ ნაწილს შეადგენს რუსები, სომხები, ბერძნები, ქართველები და ებრაელები.

[რედაქტირება] სტატისტიკა

სახელები: თვითწოდება - აპსუა; ფრანგულად - Abkhazes; რუსულად - Абхазы.
საერთო რაოდენობა: 115 ათ. (1989 წლის მონაცემებით). მათ შორის საქართველოში - 96 ათ. (აფხაზეთში - 93 ათ.), ცხოვრობენ აგრეთვე რუსეთის ფედერაციაში (6 ათ.), თურქეთში (6 ათ.) და არაბულ ქვეყნებში.
ენა: აფხაზური.
მორწმუნეები: ძირითადად სუნიტი მუსულმანები, არიან აგრეთვე მართლმადიდებლები.