Lîtvanya
Ji Wîkîpediya
|
|||||
 |
|||||
| Zimanê Fermî | Lîtvanî | ||||
| Sirûda neteweyî | Tautiška Giesmė | ||||
| Paytext | Vilnius | ||||
| Serokkomar | Valdas Adamkus | ||||
| Serokwezîr | Gediminas Kirkilas | ||||
| Rûerd | 65.301 km² | ||||
| Nifûs ko (2006) Berbilavî |
3.384.800 52/km² |
||||
| Serxwebûn | 14'ê Reşemîyê, 1009 | ||||
| Dirav | Litas | ||||
| Navçeya Demjimêrî | UTC+2, havînê UTC+3 | ||||
| Internet TLD | .lt | ||||
| Koda telefonê | +370 | ||||
Komara Lîtvanya (Lîtvanî: Lietuvos Respublika, îngilîzî: Republic of Lithuania) - Dewleteke rojhilatî ya Ewropa ye an jî gelek caran mîna dewleta bakurî ya Ewrûpa tê nasîn. Lîtvanya li rojhilatê başûrê Zeryaya Baltik dimîne û ew yek ji Welatên Baltik e. Li bakur Letonya li rojhilatê başûr Belarûs li rojavayê başûr Polonya û Rûsya bi tixubên xwe dorpêçkirine.
Heta sedsala 13emîn Lîtvanya welatê mezintirîn ê Ewrûpa bû. Belarûs, Ukrayna û hin beş ji Polonya û Rûsya dibin hikûmeta Lîtvanya ya mezin de bû. Di 1569 de Polonya û Lîtvanya bûne dewleteke hevbeş (Yekbûyîna Lublînê).Ev devleta hevbeş di sala 1795 de ji alîyê cîranên vê dewletê va hate dagirkirin. Piranîya welatê Lîtvanya kete bin destê împaratorîya Rûsyayê ta serxwebûna 16 ê Reşemîya 1918'a ku vedamezrandina Lîtvanya nû hat danezanîn. Di navbera 1940 û 1945'an de Lîtvanya ji alîyê Yekîtîya Sovyetan û Elmanya ya Nazîyan ve hate dagirkirin. Nêzîkî dawîya Şerê cîhanî yê duyemîn de (1944) Lîtvanya ket bin destê Yekîtiya Sovyetan de. Di 11'ê Adara 1990'î de Lîtvanya bû dewleta yekemîn ku ji Yekîtîya Sovyetan veqetîya û ve-serxwebûna xwe diyarkir. Lîtvanya di 21'ê berfanbara 2007'a de bi temamî bû endamê Yekitiya Ewropayê. Di 2009'a de Lîtvanya wê 1000 salîya navê xwe pîroz kê.
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Dîrok
Cara pêşîn navê Lîtvanya di dest nivîseke Elmanî de, di 14'ê reşemîya 1009'a de derbas dibe. Welatên Lîtvanîyan di sala 1236 de ji alîyê Mîndaugas ve hatin civandin. Dîroka tac lixwe kirina Hikûmdarê Lîtvanya; 6'ê Tîrmeha 1253'ya ye. Di dema hikûmdarî ya Gedîmînas (1316-1430) de, herêmên Rûsya Sipî, Ukrayna û hin beş ji axa Polonya û Rûsya ku niha serbixwene hatin dagirkirin. Di dawîya sedsala çardemîn de Lîtvanya dewleta herî mezin a Ewropa bû.Tixûbên welat di dema Mîrîtîya Mezin a Lîtvanya de bi beşek a mezin a Ewropa,ji Deryaya Baltik ê digihişt heta Deryaya Reş. Zadeganên Lîtvanya di sala 1386'a de Xirîstiyanî qebul kirin.Di sala 1410'a de artêşa Polonya û Lîtvanya serkeftineke mezin li dijî şovalyeyên Katolîk di Şerê Grunwald'ê de; ku şerê mezintirîn e di Çaxa Navîn de li Ewropa hatiye kirin. Di sala 1569'a de Lîtvanya û Polonya bû yek û komara yekbûyî ya Polonî-Lîtvanî hat damezrandin. Lîtvanî weke endamekî di vê sîstemê de xwedî artêş, dirav û mafên xwe bi xwe yên zagonî bûn. Di sala 1795'a de ev yekîtî ji alîyê împaratorîya Rûsan we hate hilweşandin û ji %99 axa Lîtvanya ket bin destê Rûsan û ya mayî jî bû para Prûsya. Piştî sedsalîya dagirkirina Lîtvanya di 16'ê reşemîya 1918'a de ji nû ve serxwebûna xwe dazanîn. Di 1940'î de Lîtvanya dîsa hat dagirkirin di dema Şerê Cîhanî yê Duyemîn de. Cara talî Lîtvanya ji bin desthilatîya Sovyetan di 11'ê Adara 1990 de derket û rizgar bû. Di 4'ê Reşemîya 1991'î de îslanda wekî dewleta pêşîn serxwebûna Lîtvanya pejirand.Lîtvanya di 17'ê rezbera 1991'î de bû endamê Neteweyên Yekbûyî û di 1'ê Gulana 2004'a de bû endamê Yekîtîya Ewropa.
[biguherîne] Erdnîgarî
Lîtvanya di kevê bakurê Ewrûpa. Rûerda wê 65,200 km² ye û tixûbên wê bi temamî 1,273 km ye. Cîranên tixûbê Lîtvanya: Rûsya Sipî 502 km,Letonya 453 km,Polonya 91 km û Rûsya 227 km xwedî tixûbin bi Lîtvanyare. Rûbara wê ya sereke Rûbara Neman e. Li ser cokên vê rûbarê bazirganîya bi keştîya tê kirin. Cihê herî bilind ê Lîtvanya Girê Aukštojas e û xwedîyê bilindahîyek 294 metreye. Ji %31 'ê axa Lîtvanya daristanin û ji %39 axa wê kêrî çandinîyê te. Paytexta Lîtvanya,Vilnius li gorî daneyên erdnîgarî tenê bi çend kîlometreyan bi başûr ve dikeve Navrasta Erdnîgarî ya Ewropa.
[biguherîne] Ol
Di 2005'a de ji %79 gelê Lîtvanya oldarên Dêra Katolîkên Romayê bûn. Ev civak ji destpêka xirîstîyankirina Lîtvanya di dawîya sedsala 14'em û destpêka sede ya 15'emve xwedî hebûnekê ye li Lîtvanya. Di sedsala 16'em de bandora Lutherîzm li cîranên wê Lîvonya û Prûsya peyde bû. Di çaryeka sedsala 20'emîn de endamên Protestanên Lutherî nêzîkî 200.000 kesî bû. Komên biçûk ên Protestanan li beşên bakur û rojava yê Lîtvanya belavbûn. Dêr/civak ên curbicur ên Protestanan li Lîtvanya ji salên 1990'i ve hatin damezrandin.
Di nifûsa Lîtvanya de ji %4.9 Ortodoksên Rojhilatî, ji %1.9 Protestan û ji % 9.5 bê ol in. Li welat her wiha Cihû, Misilman û alîgirên Karaîzmê jî nêzîkî %1.6 'ê nifûsa Lîtvanya yê ne.
[biguherîne] Lîtvanîyên Navdar
- Dalia Grybauskaitė, siyasetmedar (ji dayikbûn : 1 Adar 1956 li Vilnius) endamê komîsyona Ewrûpa
- Vytautas Landsbergis, siyasetmedar (ji dayikbûn :18'ê Kewçêrê 1932) endamê Parlemena Ewrûpa
- Arvydas Sabonis, werzîşkar ê basketbolê, (ji dayikbûn: 19'ê Rêbendanê 1964) di tîmê basketê Kaunas Žalgiris de dileyîst.
- Šarūnas Jasikevičius, werzîşkar ê basketbolê, (ji dayikbûn: 5'ê Adarê 1976) niha di tîmê Yewnanistan Panathinaikos de dileyîzê.
[biguherîne] Bajarên Lîtvanya
[biguherîne] Lînk
|
|
 |
|---|---|
|
Endamên yekîtiyê: Almanya | Avûstûrya | Belçîka | Brîtaniya mezin | Çîk | Danimarka | Estonya | Fînlanda | Fransa | Holanda | Îrlanda | Îtalya | Letonya | Lîtvanya | Luksemburg | Macaristan | Malta | Polonya | Portekîz | Qubris | Slovakya | Slovenya | Spanya | Swêd | Yewnanistan | Bulgaristan | Romanya |
|
|
Berendam : Tirkiye | Xirvatistan |
|
 |
Dewletên Ewropa | |
|---|---|---|
|
Almanya | Andorra | Avûstûrya | Belçîka | Bosna Hersek | Brîtanîyayê mezin | Bulgaristan | Danimarka | Elbanya | Estonya | Fînlanda | Fransa | Îslanda | Îtalya | Çek | Îrlanda | Komara Makedonyayê | Letonya | Liechtenstein | Lîtvanya | Luksemburg | Macaristan | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Holanda | Norwêc | Polonya | Portekîz | Romanya | Rûsya | Rûsyaya Sipî | San Marîno | Swêd | Swîsre | Sirbistan | Slovakya | Slovenya | Spanya | Ukrayna | Vatîkan | Xirvatistan | Yewnanistan |
||
