Bonobo
Van Wikipedia
| Bonobo | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Soort | ||||||||||||
| Pan paniscus (Schwarz, 1929) |
||||||||||||
 |
De bonobo (Pan paniscus) is een mensaap en daarmee één van de primaten. De bonobo staat samen met haar naaste verwant de chimpansee (Pan troglodytes) van alle levende diersoorten het dichtst bij de mens. De beide diersoorten samen staan ook wel bekend als 'chimpansee', en de bonobo heette vroeger dwergchimpansee. Die naam is afgeschaft, mede omdat er een flinke overlap bestaat tussen de grootte van chimpansees en bonobo's.
De bonobo is een evolutionaire aftakking van de chimpansee. De aftakking van de chimpansees is waarschijnlijk begonnen door een grote droogte. Zowel de chimpansees als de voorvaders van de bonobo’s leefden samen met de gorilla's. Beide ‘soorten’ zochten in de bomen naar fruit omdat de bodemvegetatie gegeten werd door de gorilla's. De plaats waar bonobo's leven beleefde op een gegeven moment een lange droogte. De vegetatie op de bodem verdroogde en verdween en daarmee verdwenen ook de gorilla's. De voorouders van de bonobo hadden het ook zwaar, maar overleefden het wel omdat ze voedsel vonden in de bomen. Later, toen de droogte voorbij was, kwam de bodemvegetatie weer terug. De voorouders konden nu ook op de bodem voedsel vinden, er was geen concurrentie meer. Doordat ze niet meer ieder apart in de bomen naar voedsel hoefden te zoeken, maar op de bodem bleven, ontwikkelde zich een sociale structuur die anders was dan van de chimpansees. Er was een nieuwe soort ontstaan, meer gebaseerd op ‘sociaal met elkaar bezig zijn’ dan de voorouders deden. Hieruit is ook de voorliefde voor seks ontstaan. De bonobo is net als de mens en de dolfijn een organisme dat aan seks doet voor het plezier en niet voor de voortplanting. Ook andere dieren hebben seks zonder zich daarmee voort te planten, zoals seksuele relaties tussen dieren van hetzelfde geslacht.
Inhoud |
[bewerk] 'Dwergchimpansee'
Dat de bonobo een afzonderlijke soort vormt, werd pas in het begin van de twintigste eeuw vermoed. De Nederlandse etholoog Anton Portielje was het opgevallen dat de destijds bij het publiek van dierentuin Artis populaire 'chimpansee' Mafuca veel kleiner was dan de andere chimpansees van Artis. Hij vermoedde dat het dier tot een tot dan onbekende primatensoort behoorde, die hij 'dwergchimpansee' noemde. Andere wetenschappers hadden vergelijkbare ideeën. In 1929 werd de bonobo als afzonderlijke soort erkend. Hij werd toen beschreven door de Duitse anatoom Ernst Schwarz. Een meer uitgebreide beschrijving volgde in 1933 door de Amerikaan Harold Coolidge.
Net als chimpansees leven bonobo's in Congo. De grens van hun leefgebied wordt gevormd door de Congo; bonobo's leven ten zuiden van deze rivier, chimpansees ten noorden en ten oosten hiervan.
Beide primatensoorten verschillen zeer in gedrag. Een duidelijk verschil is dat bonobo's minder geneigd zijn tot geweld dan chimpansees. Het zou een misverstand zijn te zeggen dat geweld onder bonobo's niet voorkomt, maar het is veel minder gebruikelijk en vrijwel altijd ook minder serieus. Daarentegen is seks bij bonobo's een veel voorkomend verschijnsel met een grote sociale functie.
Het heeft tot de jaren zeventig geduurd voor het gedrag van bonobo's in de natuur werd bestudeerd. Na de onafhankelijkheid van België was Congo politiek erg onrustig, wat het tot een weinig geliefd onderzoeksgebied maakte. Bovendien realiseerde men zich pas dat het gedrag van bonobo's en chimpansees sterk verschilde toen de eerste onderzoeksresultaten binnenkwamen. Tegenwoordig worden bonobo's op een aantal plaatsen in Congo langdurig geobserveerd.
Bonobo's leven in het woud. Ze zoeken in vaak dagelijks wisselende groepjes naar voedsel. Net als bij chimpansees bestaan er grotere 'gemeenschappen', waarbij groepjes altijd uit leden van een gemeenschap bestaan. De groepjes zijn groter dan bij chimpansees. Het is echter niet duidelijk of dit een reëel verschil tussen de soorten aangeeft of dat het ecologische achtergronden heeft. De gemeenschappen zijn bij beide soorten van vergelijkbare grootte, van 25 tot ruim 100 dieren. Mannetjes blijven hun gehele leven bij de gemeenschap; vrouwtjes trekken weg als ze de vruchtbare leeftijd bereiken. `s Nachts maken bonobo's hun nesten in groepen die wat groter zijn dan overdag.
[bewerk] Matriarchaat
De grootste bijzonderheid van de sociale structuur van bonobo's is dat de vrouwtjes meestal het hoogst in de rangorde staan. Oorzaak hiervoor is dat bij een strijd tussen een vrouwtje en een mannetje de andere vrouwtjes vaak te hulp schieten. Bij bonobo's is de rangorde van een mannetje dan ook vaak afhankelijk van de rangorde van zijn moeder, meer dan van het hebben van de juiste vrienden onder de andere mannetjes zoals bij chimpansees. De rangorde onder vrouwtjes is vaak onduidelijk en lijkt vooral afhankelijk van leeftijd.
Seksualiteit is zeer gebruikelijk bij bonobo's en niet alleen voor voortplanting. Zo komt het bijvoorbeeld niet zelden voor dat twee vrouwtjes hun genitaliën tegen elkaar aanwrijven in een soort pseudo-copulatie. Ook seksueel gedrag tussen mannetjes en met nog niet geslachtsrijpe jongen komt voor, evenals oraal-genitaal en manueel-genitaal contact en masturbatie. Een andere bijzonderheid is dat bonobo's vaak in de missionarishouding, en in diverse andere posities paren en daar ook anatomisch op zijn aangepast. In het verleden is men er wel van uitgegaan dat alleen bij mensen die houding voorkwam. De reden van dit uitgebreide seksuele gedrag is ongetwijfeld sociaal: seksueel gedrag wordt gebruikt om vrede te stichten, spanningen binnen de groep te verlagen en vriendschappen te smeden.
Het belangrijkste voedsel van bonobo's bestaat uit fruit. Daarnaast eten ze ook een bepaalde soort van bodemplanten, bij onderzoekers bekend als THV (terrestrial herbaceous vegetation). Dierlijk voedsel wordt gegeten maar niet in grote hoeveelheden, ongeveer 1% van het totaal.
Bonobo's zijn zeer intelligent, wellicht de meest intelligente soort na de mens. Bij andere dieren, zoals walvissen, dolfijnen en olifanten is het moeilijker om de intelligentie vast te stellen. In gevangenschap hebben ze grote vermogens tot het gebruik van werktuigen en het leren van taal. Opvallend is, dat er in vergelijking met chimpansees, weinig voorbeelden zijn van gebruik van werktuigen in de vrije natuur. Ook geven bonobo's er in gevangenschap blijk van zich in de positie van een ander te verplaatsen.
[bewerk] Voortplanting
Na een draagtijd van 8 maanden zoogt de moeder haar jong nog tot 3 jaar. Zelfs daarna blijven moeder en jong vaak nog wel een jaar of twee bij elkaar. Tussen 2 geboorten verstrijken ook ong. 5 jaar.
[bewerk] Feiten
- Lengte: 70-83 cm
- Staart: geen
- Gewicht: tot 39 kg
- Voedsel: vruchten, zaden, bladen, bloemen, paddenstoelen, eieren, kleine dieren.
- Draagtijd: 8 maanden
- Zoogtijd: tot 3 jaar
- Leefwijze: in groepen (tot 80 dieren)
- Verspreiding: centraal Afrika
- Habitat: tropische bossen
| Bronnen en referenties: |
|
Frans de Waal, Frans Lanting: Bonobo. The Forgotten Ape |
