Frans-Vlaanderen

Van Wikipedia

Frans-Vlaanderen (ook: Zuid-Vlaanderen) is het deel van het historische graafschap Vlaanderen dat sinds de Vrede van Nijmegen (1678) bij Frankrijk hoort.

Inhoud

1 Afbakening
2 Begripsverwarring
3 Geschiedenis
4 Cultuur
5 Plaatsnamen
6 Zie ook
7 Externe links

[bewerk] Afbakening

Voor het begrip Frans-Vlaanderen worden verschillende geografische afbakeningen gebruikt. In engere zin slaat Frans-Vlaanderen alleen op dat deel van het historische graafschap waar van oudsher Nederlandse (Vlaamse) dialecten gesproken worden. Dit gebied komt overeen met het huidige arrondissement Duinkerke, oftewel het deel van het Franse departement Noord ten noorden van de rivier de Leie. Dit is de meest gebruikelijke afbakening, maar deze is niet helemaal juist. Hiermee wordt immers het zuidelijkste deel van het historische graafschap - het gebied rond de stad Rijsel ten zuiden van de Leie, dat van oudsher Romaanstalig is - vergeten. Een passende term voor het historisch Nederlandstalige gebied (arrondissement Duinkerke) is Franse Westhoek (Westhoek français). De Westhoek is de naam van een grensoverschrijdende streek die ook het westelijk deel van de provincie West-Vlaanderen omvat. Het gebied rond de stad Rijsel wordt omschreven als Rijsels-Vlaanderen (Flandre lilloise of Flandres lilloises).

De door Frankrijk geannexeerde delen van het graafschap Vlaanderen en het graafschap Henegouwen vormden tot aan de Franse revolutie samen een zelfstandige Franse provincie.

In nog ruimere zin wordt Frans-Vlaanderen ook wel gebruikt voor het hele gebied dat historisch bij de Nederlanden hoort, dus naast Frans-Henegouwen ook nog met Artesië erbij. Deze afbakening is evenmin juist, omdat Vlaanderen slechts een deel van dit gebied omvat. Een passende term hiervoor is Franse Nederlanden (Pays-bas français).

[bewerk] Begripsverwarring

Er bestaat ook een begripsverwarring tussen Romaans Vlaanderen (la Flandre gallicante) en Frans-Vlaanderen. Romaans Vlaanderen slaat op het Franssprekende deel van het graafschap Vlaanderen, als tegengestelde van Vlaamssprekend Vlaanderen (la Flandre flamingante), waar men Nederlands spreekt. Frans-Vlaanderen slaat op de staatkundige betekenis: het deel van Vlaanderen dat in Frankrijk ligt. Officieel gezien zouden de twee begrippen als synoniemen beschouwd kunnen worden, daar de officiële taal in Frankrijk het Frans is en in de rest van het historische Vlaanderen (West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen) Nederlands.

Omdat in de Franse Westhoek echter van oudsher, en tegenwoordig nog door enkele tienduizenden vooral oudere personen, Vlaamse dialecten gesproken worden, vormt dit gebied Vlaamssprekend Vlaanderen binnen Frankrijk. De term Romaans Vlaanderen kan, zeker in historische betekenis, dus eerder als synoniem voor Rijsels-Vlaanderen beschouwd worden.

[bewerk] Geschiedenis

Door de expansiepolitiek kwamen deze Spaanse bezittingen geleidelijk onder heerschappij van Frankrijk onder Lodewijk XIV in de 17e eeuw, hoewel het graafschap Vlaanderen sinds de verdragen van Madrid (1526) en Kamerijk (1529) niet meer onder Frans leenverband viel, maar deel uitmaakten van het Heilige Roomse Rijk.

In de zeventiende eeuw tracht Lodewijk XIV met alle mogelijke middelen de invloed van zijn vijanden in Europa in te dijken door de Franse grenzen te verschuiven naar gemakkelijk te verdedigen posities. Ten noorden van Frankrijk vormt Vlaanderen, door een gebrek aan natuurlijke hindernissen en duidelijke grenzen, het ideale gebied om terreinwinst te boeken. In 1677 bestaat de strategie van Lodewijk XIV erin drie Spaanse versterkte vestingen ten val te brengen: Cambrai, Valenciennes en Sint-Omaars. Naar Sint-Omaars stuurt de koning zijn broer Monsieur, de Hertog van Orléans. De Nederlanders besluiten te reageren en Willem van Oranje voert een leger van 32.000 manschappen aan dat Sint-Omaars te hulp snelt. Vanuit Ieper weten zijn troepen door te dringen tot Noordpene (tussen Kassel en Sint-Omaars). De Slag bij Kassel of Slag aan de Penebeek draait uit op een Franse overwinning (11 april 1677). Gevolgen van de veldslag: een gedeelte van Vlaanderen wordt aan Frankrijk aangehecht (Sint-Omaars, Kassel, Belle, Ieper).

Hierna werd la Flandre flamingante binnen Frans-Vlaanderen langzaam verfranst, ten gevolge van het culturele beleid van Frankrijk die geen andere talen dan het Frans toestaat in het openbare leven (onderwijs, gerecht, administratie, enz.)

[bewerk] Cultuur

De inwoners zelf van Frans-Vlaanderen koesteren meestal hun Vlaamse wortels, maar dan enkel in culturele, historische zin. Organisaties als de Michiel de Swaenkring hebben enkel een culturele invulling. De meeste Frans-Vlamingen hebben immers het Frans als eerste taal en voelen zich loyale Franse staatsburgers, maar zijn zich terdege bewust van hun Vlaamse achtergrond. Een politieke invulling van deze achtergrond was er wel sinds 1984, toen de Vlaemsche Federalistische Party - Parti Fédéraliste Flamand (VFP-PFF) werd opgericht, maar raakte niet van de grond.

Hier en daar (onder meer in Belle) worden wel taalcursussen Nederlands of West-Vlaams georganiseerd.

[bewerk] Plaatsnamen

Veel plaatsnamen in Frans-Vlaanderen hebben nog een benaming die refereert aan de oorspronkelijke Vlaamse naam, zoals Dunkerque, wat van Duinkerke komt.

In Frans-Vlaanderen wordt nog wel Nederlands gesproken, maar niet meer zo veel. Deze kaart geeft de taalgrens weer van vroeger en nu.

Bourbourg is het verfranste Broekburg of Burburg. Bergues is het oude Sint-Winoksbergen dat in het West-Vlaams als Bergen werd aangeduid en verfranst werd tot Bergues.

Lille is afgeleid van l'Île, Het Eiland. Rijsel is afgeleid van Ter IJsel, Op Het Eiland. De Nederlandse en Franse benaming hebben dus dezelfde betekenis. IJsel en île (zelf afgeleid van het Latijnse insula) hebben een betekenis die nog veel langer geleden dezelfde oorsprong hadden.

Enkele oorspronkelijk Vlaamse plaatsen in Frans-Vlaanderen, met de Franse/verfranste naam erbij:

Rijsel (Lille), Duinkerke (Dunkerque), Hazebroek (Hazebrouck), Belle (Bailleul), Hondschote (Hondschoote), Steenvoorde, Kassel (Cassel), Sint-Winoksbergen (Bergues), Kales (Calais), Broekburg (Bourbourg), Sint-Omaars (Saint-Omer), Atrecht (Arras), Boeschepe, Witzand (Wissant), Grevelingen (Gravelines), Meregem (Merville).

Uit de plaatsnamen blijkt de invloed van een Germaanse taal (die toen nog niet Vlaams of Nederlands genoemd werd) in een nog verder verleden tot Étaples (Stapel) aan de rivier de Kwinte (zie kaartje).

Voor een volledig overzicht: