Hendrik Werkman

Van Wikipedia

fragment wandschildering in het stadhuis van Groningen door Hendrik Werkman

Hendrik Nicolaas Werkman (Leens 29 april 1882 - Bakkeveen 10 april 1945) was een Nederlands expressionistisch kunstenaar.

Hij werd bekend als de drukker van "De Ploeg", de kunstenaarsvereniging die aan het begin van de 20e eeuw het culturele leven in Groningen "opschudde".

Hendrik Werkman was boekdrukker (vanaf 1907 zelfstandig) en had een kleine uitgeverij in Groningen, waar in hoogtijdagen ongeveer twintig mensen werkten. Als lid van de (in 1918 opgerichte) Groninger schildersvereniging "De Ploeg" maakte hij verschillende affiches, uitnodigingen en catalogi voor de activiteiten van de vereniging. Van 1923 tot 1926 gaf hij in eigen beheer het tijdschrift "The next call" uit dat hij uitwisselde met avant-gardisten in Parijs, Antwerpen en Rusland.

Werkman heeft ook geschreven. Hij is de auteur van een klein aantal experimentele gedichten en poëtische prozastukken, waarvan enkele bij de Dada-stroming kunnen worden ingedeeld. Andere teksten zijn manifesten, die hij gebruikte bij het opschudden van het culturele leven in Groningen, bijvoorbeeld Groningen Berlijn Moskou Parijs 1923 en Groeiende Lach. Enkele van zijn teksten werden opgenomen in de biografie van Werkman door Hans van Straten (1963). In 1968 werd een selectie van zijn brieven uitgegeven in de serie 'Privé-domein'.

Tijdens de oorlog verzorgde hij samen met August Henkels en Ate Zuithoff onder de naam "De Blauwe Schuit" verschillende uitgaven die in bedekte termen kritiek leverden op het nazi-bewind. De teksten werden door Werkman voorzien van prachtige kleurrijke druksels. Uit die tijd stamt ook een van zijn bekendste werken, twee series van tien druksels getiteld: "Chassidische Legenden I en II".

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kwam Werkman in contact met Willem Sandberg, op dat moment hoofdconservator van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Sandberg, die oorspronkelijk was opgeleid tot typograaf, verwierf veel werk van Werkman voor het Stedelijk Museum. Het was ook Sandberg die hem in 1939 zijn eerste solotentoonstelling bezorgde in Amsterdam. Zijn voormalige werkruimten aan Lage der A nummer 13 zijn verbouwd tot ateliers.

Werkman stierf voor een Duits vuurpeloton in Bakkeveen, drie dagen voor de bevrijding van Noord-Nederland. De redenen voor zijn arrestatie en executie zijn nooit helemaal duidelijk geworden. Hij ligt begraven op de begraafplaats van Bakkeveen. Aan de Nije Drintsewei (tussen Bakkeveen en de volkshogeschool) staat een monument ter nagedachtenis van Werkman en de negen anderen die tegelijk met hem werden gefusilleerd.

Ook bij zijn geboortehuis in Leens staat een monument, gemaakt door de bronsgieter Ben Joosten. In het gemeentehuis van De Marne in Leens staan twee beelden van Annet Gaaikema als hommage aan Werkman. Het H.N. Werkman College, een middelbare school in Groningen, is naar Werkman genoemd.

In 1992 maakte de Nederlandse regisseur Gerrard Verhage Ik ga naar Tahiti, een gedramatiseerde documentaire over Werkmans laatste jaren.

Het Groninger Museum te Groningen alsmede de Stichting Stedelijk Museum Amsterdam en de Stichting H.N. Werkman bezit een grote collectie druksels, gebruiksgrafiek, tekeningen, schilderijen en brieven van Hendrik Nicolaas Werkman. De collectie van beide stichtingen is in het jaar 1999 in langdurig bruikleen overgedragen aan het Groninger Museum. In het voorjaar van 2007 werd een expositie 'Werkman Online' georganiseerd bij de afronding van de publieksversie van de database die door de medewerkers van het Werkmanproject is gerealiseerd. Dit markeerde het einde van het langdurig bruikleen van de Werkman-collectie van het Stedelijk Museum aan het Groninger Museum. Na de tentoonstelling zullen de schilderijen, druksels, tekeningen en grafiek geretourneerd worden aan het Stedelijk Museum.

[bewerk] Bronnen

J. Martinet: Hot printing. Catalogus van druksels en voorlopige catalogi van gebruiksdrukwerk. Litho's, etsen, houtsneden, tiksels en schilderijen van Hendrik Nicolaas Werkman. Inleiding W. Sandberg. Amsterdam, 1963.
Hans van Straten: Hendrik Nicolaas Werkman, de drukker van het paradijs. Amsterdam, 1963 (4e druk 1995).