Humanisme

Van Wikipedia

Internationaal symbool voor humanisme

Onder humanisme wordt een hedendaagse levensbeschouwing verstaan die de mens centraal stelt en uitgaat van de waarde van de mens (Latijn: humanus = 'menselijk').^[1] Ook is het een beweging in de Renaissance van geleerden ("humanisten", pas in de 19e eeuw afgeleid van het Italiaanse umanista="docent Latijnse letteren" of humaniora) die in de Middeleeuwen meenden dat door een vernieuwde studie van de klassieken de westerse beschaving tot op haar bronnen kon worden teruggevoerd. In deze tweede betekenis heeft het humanisme alleen een historische betekenis. Als levensbeschouwing beschouwt het hedendaagse humanisme zich de erfgenaam van het veranderde wereldbeeld dat door die eerste humanisten werd ingezet, zowel op intellectueel als op religieus terrein. De invloed van haar humanitaire en seculiere gedachtegoed is groot op respectievelijk het socialisme en het liberalisme, terwijl het humanisme zelf als onafhankelijke levensbeschouwing de laatste tijd een neergang beleeft.

[bewerk] Kenmerken

Het moderne humanisme is een niet-godsdienstig levens- en wereldbeeld. Het humanisme definieert zelf geen opperwezen. In de praktijk blijkt het humanisme een inspiratiebron zowel voor mensen die niet geloven in het bestaan van goden als voor mensen die wel in een god of in goden geloven.

Humanisme stelt de waardigheid van de mens in het wereldbeeld en de rede in de levensbeschouwing centraal. Sleutelwoorden van het humanisme zijn zelfontplooiing, vrijheid en autonomie, verantwoordelijkheid.

Kant omschrijft verlichting als "Ausgang des Menschen aus seiner selbstverschuldeten Unmündigkeit" (de overwinning van de mens op zijn onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is).

[bewerk] Geschiedenis

Het moderne humanisme zoekt haar geestverwanten tot ver in de oudheid. In de Griekse Oudheid waren er al denkers die humanistische trekken vertoonden. Eén daarvan was Socrates. Socrates (470-399 v. Chr.) was de eerste van de drie invloedrijkste filosofen (naast Plato en Aristoteles). Hij vond het heel belangrijk dat mensen zelf nadachten over het leven. Volgens hem moet je steeds vragen durven te stellen bij alles wat je tegenkomt in de werkelijkheid. Vertrouwen op je eigen verstand is daarbij belangrijker dan geloof in god of goden. Voor die laatste opvatting werd hij aangeklaagd en ter dood veroordeeld.

In de 14de eeuw kregen enkele Italiaanse wetenschappers belangstelling voor de Klassieke Oudheid. Zij meenden dat de beschaving in de klassieke letteren een hoogtepunt had bereikt en stelden zich als eerste doel het Middeleeuwse potjeslatijn dat voor het uitdragen van het geloof werd gehanteerd te bestrijden, door terug te keren tot de oorspronkelijke bronnen. Zo kwamen zij in aanraking met waarden die voor een deel voor-christelijk waren maar die zij toch vanuit humaan-christelijk oogpunt konden waarderen. Nieuwe denkbeelden, tegenwoordig vaak ten onrechte al bij voorbaat gebombardeerd tot "humanistisch", maakten zich los van enkele vroeg-christelijke dogma's maar bleven op christelijke leest geschoeid. Er ontwikkelde zich een intellectuele levenshouding waarin de rede en de zintuiglijke waarneming centraal gingen staan en waarheid gestaafd moest kunnen worden door bewijzen en niet meer alleen beantwoord hoefde te worden door de Kerk, traditie of geloof. De verspreiding van deze nieuwe denkbeelden - en waarden - werd vergemakkelijkt door het gebruik van papier in plaats van het dure en broze perkament, en de uitvinding van de boekdrukkunst. Deze ontwikkeling bleef aanvankelijk beperkt tot een kleine intellectuele elite en zou pas met de reformatie de bredere lagen van het volk bereiken.

De reformatie kan worden opgevat als een gevolg van de door humanisten op gang gebrachte interesse in de oorspronkelijke geschreven bronnen, waaronder die van de bijbel. Toch bleven vele humanisten trouw aan de Rooms-Katholieke kerk.

Hier volgen enkele historische figuren waarvan men achteraf zou kunnen stellen dat ze min of meer humanistische principes aanhingen:

In de filologie (=kritisch tekstonderzoek):
- bekende filologen zijn Petrarca en Boccaccio. Het bekendste werk van Boccaccio is Decamerone, een verhalencyclus van 100 verhalen verteld door 10 reisgenoten)
- de Nederlander Erasmus, die in Leuven het Collegium Trilinguae stichtte
In de staats- en maatschappijleer:
- Thomas More (premier van koning Hendrik VIII) beschreef in "Utopia" de ideale staat met presocialistische en precommunistische kenmerken. Later werd hij onthoofd omdat hij zijn koning niet wou volgen in diens afscheuring van de rooms-Katholieke kerk.
- Machiavelli pleitte er in "Il principe" voor dat de vorst de absolute macht nastreeft, koste wat het kost. (Vandaar de term machiavellisme.)
In de positieve wetenschappen:
- De Pool Nicolaus Copernicus bewees het heliocentrisme, dus belangrijk op het vlak van astronomie en fysica.
- Vesalius, de lijfarts van Karel V en Filips II, begon met vivisecties en dissecties en zette alles op papier. Hij is de grondlegger van de anatomie.
- Mercator vond de mercator of cilindrische projectie uit. Belangrijk op het vlak van cartografie.
- De naar het noorden uitgeweken Vlaming Stevin vond het decimaal stelsel uit in de wiskunde.
- Leonardo da Vinci blonk op zowel wetenschappelijk als cultureel vlak uit. Hij benaderde het dichtst het humanistische ideaalbeeld van de homo universalis.

Tijdens de periode van de verlichting bereikte de ontwikkeling van als humanistisch te bestempelen waarden een nieuw hoogtepunt. Vaak ging dit hand in hand met impulsen aan de opkomende natuurwetenschappen.

[bewerk] Hedendaags humanisme

Na de Tweede Wereldoorlog en in de periode dat de Nederlandse samenleving verzuild was, werd in 1946 het Humanistisch Verbond opgericht - met Jaap van Praag als belangrijkste 'huisideoloog' en voorzitter tot 1967 - als alternatief voor de dominante kerken. In 1945 was Humanitas opgericht die welzijnszorg bood uit een niet-kerkelijk en niet-godsdienstig perspectief. De kerken verzetten zich aanvankelijk sterk tegen de invloed van het humanisme.

In de tweede helft van de 20e eeuw had het georganiseerd humanisme een overwegend anti-kerkelijk en emancipatoir karakter. Aan het begin van de 21ste eeuw wordt steeds meer duidelijk dat binnen het humanisme zowel atheïsten, agnosten als gelovigen een plaats vinden. Het niet-godsdienstige karakter van het humanisme is dus niet anti-godsdienstig. Er kan onderscheid gemaakt worden naar seculier humanisme en religieus humanisme.

Een andere recente ontwikkeling binnen het georganiseerd humanisme is de onderlinge toenadering van uiteenlopende humanistische organisaties. Een voorbeeld daarvan is de Nederlandse Humanistische Alliantie.

[bewerk] Bekende humanisten

Een aanhanger van het humanisme wordt humanist genoemd. Omdat het begrip 'humanisme' betrekkelijk jong is, is het riskant om historische figuren 'humanist' te noemen. Bovendien herbergt het humanisme tegenstrijdige principes, zoals verantwoordelijkheid voor de medemens en recht op zelfbeschikking. Voor elke humanist verhouden deze waarden zich anders tot elkaar. Dat gezegd hebbende, zouden de volgende historische figuren (min of meer) tot het humanisme gerekend kunnen worden:

[bewerk] Humanistische bewegingen

Humanistisch Verbond
Humanistische Alliantie
Vrije Gemeente (religieus humanisme)
Freethinker.nl (atheïstisch) (vrijdenkerij)
de Vrije Gedachte (atheïstisch) (vrijdenkerij)
Alevieten (Islamitisch)
Unie Vrijzinnige Verenigingen

Humanisme

Van Wikipedia

Inhoud

[bewerk] Kenmerken

[bewerk] Geschiedenis

[bewerk] Hedendaags humanisme

[bewerk] Bekende humanisten

[bewerk] Humanistische bewegingen

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Externe links

[bewerk] Referenties

Views

Navigatie

Informatie

Zoeken

in andere talen