Johan Rudolf Thorbecke
Van Wikipedia
Johan Rudolf Thorbecke (Zwolle, 14 januari 1798 — Den Haag, 4 juni 1872) was een Nederlands staatsman van liberale signatuur.
Inhoud |
[bewerk] Leven tot 1848
Johan Rudolf Thorbecke werd in 1798 geboren te Zwolle uit een half-Duitse familie, waarvan de vader lange tijd werkloos was. Hierdoor leefde de familie niet alleen in armoede, maar was ook aangewezen op steun van in Duitsland levende familieleden. Tot aan zijn dood in 1832 heeft Thorbecke's vader zijn zoon gestimuleerd om te studeren, om het oog constant gericht te houden op een carrière. Hij moest bereiken wat de vader zelf niet had bereikt, en, praktischer, geld verdienen om de familie te onderhouden.
Thorbecke studeerde af in de letteren aan de Universiteit Leiden en vervolgens promoveerde hij in de letteren aan diezelfde universiteit (23 juni 1820). Buiten zijn studie-programma om had hij meegedaan aan drie prijsvragen: één over Cicero's levensfilosofie, één over Cicero's opvatting over de redenaarskunst en één over het scepticisme in de oudheid. Alle drie de inzendingen waren in het Latijn geschreven, evenals zijn dissertatie over Asinius Pollio, een tijdgenoot van Marcus Tullius Cicero.
Na zijn promotie vertrok hij met een studiebeurs naar Duitsland, een periode die zeer belangrijk zou worden voor zijn geestelijke vorming. Hij kwam in aanraking met het Duitse filosofische idealisme, met de heersende opvattingen over geschiedfilosofie, en leerde veel mensen kennen uit het Academische milieu. Geldzorgen dreven hem terug naar de Nederlanden, alwaar, na eerder misgelopen benoemingen als hoogleraar filosofie te Leiden en Utrecht, hij in 1825 benoemd werd in de Zuidelijke Nederlanden tot Buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent. De leeropdrachten hierbij waren Europese Geschiedenis, Internationale betrekkingen, en 'Statistiek'. Ook heeft Thorbecke een college 'Staatshuishoudkunde' verzorgd.
Tijdens zijn verblijf in de industriestad Gent heeft hij economische ontwikkelingen bestudeerd, met name de gevolgen van de toenemende industrialisatie. Hiertoe las hij onder andere het werk van de Zwitser Sismondi, waarvan zijn redevoering "Verhandeling over den invloed der machines op het zamenstel der maatschappelijke en burgerlijke betrekkingen" (1830) getuigenis aflegt.
Als gevolg van de Belgische revolutie in 1830 moest hij de stad verlaten. Een jaar later werd Thorbecke benoemd tot hoogleraar diplomatie en moderne geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Omdat hij aangesteld was aan de faculteit der Rechtsgeleerdheid werd hij gepromoveerd tot doctor honoris causa in de Rechtsgeleerdheid. Hier zou hij onder andere college geven over de Grondwet, waaruit de publicatie "Aanteekening op de Grondwet" (1839) voortkwam, zijn eerste openbare bijdrage aan het debat omtrent de herziening der grondwet, en waarvan binnen enkele maanden bijna 1000 exemplaren verkocht werden. Een jaar later volgde het "Proeve van herziening der grondwet volgens de Aanteekening".
Hiermee was zijn zwenking van de letteren/filosofie, via de geschiedenis/geschiedfilosofie, naar de actuele wetgeving voltooid en wordt zijn intrede in de politiek verklaard.
Op 15 juli 1836 trouwde hij met de 19 jaar jongere Adelheid Solger, dochter van de Duitse Hoogleraar C.W.F. Solger.
Voordat Thorbecke minister werd, bekleedde hij de volgende andere politieke functies:
1840-1844 : Buitengewoon lid van de zgn. "Dubbele kamer".
1844-1845 : Lid van de Tweede Kamer. Tijdens deze periode nam Thorbecke op 2 december 1844 met acht geestverwanten (de Negenmannen) het initiatief tot herziening van de Grondwet (invoering ministeriële verantwoordelijkheid en rechtstreekse verkiezingen Tweede Kamer volgens census-kiesrecht). De Tweede Kamer besloot op 31 mei 1845 met 34 tegen 21 stemmen het voorstel niet in behandeling te nemen; velen zeiden dat de voorstellen 'on-Nederlands' waren. Wel slaagde de groep erin veel publiciteit (petities, brochures) los te maken in het land.
1845-1850 : Lid van de Gemeenteraad te Leiden. Zijn leerrijke ervaringen hier resulteerden in 1847 in de pubicatie van "Over plaatselijke begrooting". In die tijd vonden vergaderingen van het lokaal bestuur in het geheim plaats, zonder dat men verantwoording hoefde af te leggen. Bovendien werden de leden voor het leven benoemd. Het niveau liet dan ook te wensen over: "Tot hoe lagen stand het in gesloten vergaderingen soms daalt, stelt niemand, dan die erin zat, zich voor"
[bewerk] 1848: Grondwet
 Grondwetsherziening 1848 |
Als voorzitter van de Grondwetscommissie was Thorbecke in 1848 grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie (zie ook revolutiejaar 1848). Deze commissie was door koning Willem II ingesteld met als opdracht een nieuwe Grondwet te ontwerpen. De reden hiervoor was dat koning Willem II geschrokken was van de politieke woelingen in het buitenland. Met het aanstellen van deze commissie paseerde de koning de ministers van zijn kabinet. De nieuwe Grondwet bevatte bijna volledig het werk van Thorbecke.
Door de invoering van de nieuwe grondwet kwamen er rechtstreekse verkiezingen en ministeriële verantwoordelijkheid, werden parlementaire rechten uitgebreid en werd de mogelijkheid van Kamerontbinding ingevoerd. Deze grondwet zou van Nederland, uiteindelijk, na een proces van gewenning dat jaren duurde, een moderne staat maken. De nieuwe grondwet werd geproclameerd op 3 november 1848.
[bewerk] Na 1848
Thorbecke was drie maal minister van binnenlandse zaken (een ministerie met een zeer breed takenpakket: binnenlands bestuur, landbouw, handel en nijverheid, armenzorg, onderwijs, waterstaat en volksgezondheid vielen hieronder):
Van 1 november 1849 - 19 april 1853 ("Wacht op onze daden"; Organieke Wetten: kieswet, provinciale wet, gemeentewet). De totstandkoming van dit kabinet was moeizaam; Thorbecke had niet de vrije hand bij het kiezen van zijn mede-ministers; in feite kwam er niet één echte Thorbeckiaan in zijn kabinet. En eenmaal begonnen kon het kabinet rekenen op voortdurende tegenwerking van Willem III: "De koning had een diepgewortelde, principiële afkeer van Thorbecke en zijn kabinet, dat hij associeerde met staatsgevaarlijke, revolutionaire nieuwlichterij" - "Het lijdt geen enkele twijfel dat Willem III gedurende heel de periode van dit ministerie-Thorbecke heeft uitgezien naar een goede gelegenheid om zich van hem en zijn kabinet te ontdoen." J.C. Boogman, Rondom 1848, blz.94 en 97.
Als eenheid trad het kabinet hoogstens op tijdens conflicten met de Koning; tegenover het parlement moest iedere minister zelfstandig zijn eigen beleid verdedigen. Het partijen-stelsel bestond nog niet, dus ook die bindende factor ontbrak. Er zijn dan ook nogal wat ministers afgetreden tijdens deze periode.
Het kabinet genoot de steun van de katholieken, aan wie Thorbecke de formele gelijkstelling van rechten verleende. Uitgaande van een volledige scheiding van Kerk en Staat, mocht de regering de uitoefening van het katholieke geloof niet tegenhouden. Toen de Paus hierop aankondigde bisschopszetels te gaan installeren in Nederland, liep Protestant Nederland te hoop, en bood op 15 April 1853 een manifest aan aan Willem III (Aprilbeweging). Aangezien deze naar Thorbeckes smaak teveel sympathie betuigde, in plaats van neutraal te blijven, boden Thorbecke en de andere ministers daarop hun ontslag aan.
Van 31 januari 1862 - 10 februari 1866 ("De Kunst is geen regeringszaak, in zooverre de Regering geen oordeel, noch eenig gezag heeft op het gebied der kunst"; Kabinet met de spade op de schouder: Noordzee Kanaal, Rotterdamsche Waterweg; Spoorweg Explotatie; tevens Wet op het Middelbaar onderwijs - H.B.S.); Op 9 februari 1866 werd Thorbecke benoemd tot Minister van Staat.
Van 4 januari 1871 - 4 juni 1872, - de dag waarop hij stierf (Kabinet met het geweer op den schouder; verbetering defensie; Toelating eerste meisjes tot de H.B.S. en tot de Universiteit: Aletta Jacobs).
De positie van minister-president bestond nog niet. Dit is deels het antwoord op het verwijt dat hem soms gemaakt wordt, nl. dat hij collega-ministers niet steunde in hun parlementaire optreden. Anderzijds was het voor iedereen wel duidelijk dat hij de leider was, reden waarom men toch spreekt van de drie Kabinetten Thorbecke.
Met zijn organieke wetten heeft Thorbecke de basis gelegd voor onze bestuurlijke organisatie met drie bestuurslagen. Juist vanwege zijn wetgevende activiteit was hij onbetwist de grootste staatsman van het Nederland van de negentiende eeuw.
[bewerk] Drijfveer
Inzicht in de loop der geschiedenis krijgt men alleen wanneer men haar als een organisch geheel ziet. Het heden is deels bepaald door het verleden, maar er is ook altijd ruimte voor het bijzondere individu om de loop der geschiedenis bij te sturen. Deze opvatting, die hij in zijn geschrift "Über das Wesen und den organischen Charakter der Geschichte" (1824) aan een onderzoek onderwierp, is Thorbecke zijn leven lang toegedaan gebleven. Kennis van de geschiedenis kan ons leren hoe de staatsinrichting van een land zich ontwikkelen moet, en Thorbecke was ervan overtuigd dat hij die richting correct zag. Dat gaf hem een rotsvaste overtuiging bij zijn optreden als politicus. Daarnaast was hij al vrij jong geconfronteerd met zijn eigen superioriteit op intellectueel gebied. Ook dat maakte dat hij niet makkelijk aan het twijfelen werd gebracht door kritiek van anderen. Tot slot was hem al in zijn vroegste jeugd een ijzeren plichtsgevoel bijgebracht, dat hem ook in tijden van tegenspoed deed doorzetten.
[bewerk] Bibliografie
- J. Drentje: Thorbecke: een filosoof in de politiek
- C.H.E. de Wit: Thorbecke en de wording van de Nederlandse natie
- J.C. Boogman: Rondom 1848
- J.B.Manger: Thorbecke en de historie
- J. Brandt-van der Veen: Thorbecke-Archief (3 delen). Bevat Thorbeckes brieven tot en met September 1830
- G.J. Hooykaas e.a.: De Briefwisseling van J.R. Thorbecke (7 delen). Bevat Thorbecke's brieven vanaf Oktober 1830.
[bewerk] Trivia
- In Amsterdam is het Thorbeckeplein aangrenzend aan het Rembrandtplein vernoemd naar Johan Rudolf Thorbecke. Hier staat ook een standbeeld van Thorbecke gemaakt door F.K. Leenhoff. Het standbeeld werd onthuld op 18 mei 1876, een kleine vier jaar na de dood van Thorbecke. Het plein en het standbeeld staan tegenwoordig op de lijst van rijksmonumenten.
- In Leeuwarden is de Academie voor Bestuurskunde & Overheidsmanagement naar hem vernoemd. Deze "Thorbecke Academie" werd in 1986 geopend door prins Claus. Inmiddels maakt de Academie deel uit van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden.
- In Zwolle is een middelbare school naar de politicus vernoemd, de Thorbecke Scholengemeenschap. Tevens staat er in Zwolle op de rotonde voor het station een standbeeld van Johan Rudolf Thorbecke.
- De straat waarin Thorbecke is geboren heet nu Thorbeckegracht.
- De Universiteit Leiden reikt sinds 1992 jaarlijks de Thorbeckeprijs uit aan de meest welsprekende politicus.
- De VVD heeft voor zeer verdienstelijke leden de Thorbecke-penning als onderscheiding ingesteld.
| Voorganger: J.M. de Kempenaer |
Minister van Binnenlandse Zaken 1849-1853 |
Opvolger: G.C.J. van Reenen |
| Voorganger: J.M. de Kempenaer |
Voorzitter van de Ministerraad 1849-1853 |
Opvolger: F.A. van Hall |
| Voorganger: S. baron van Heemstra |
Minister van Binnenlandse Zaken 1862-1866 |
Opvolger: J.H. Geertsema Czn. |
| Voorganger: S. baron van Heemstra |
Voorzitter van de Ministerraad 1862-1866 |
Opvolger: I.D. Fransen van de Putte |
| Voorganger: P.P. van Bosse |
Voorzitter van de Ministerraad 1871-1872 |
Opvolger: G. de Vries Azn. |
| Voorganger: C. Fock |
Minister van Binnenlandse Zaken 1871-1872 |
Opvolger: P.Ph. van Bosse |
| Bronnen en referenties: |
