Scepticisme
Van Wikipedia
Scepticisme kan twee vormen aannemen:
- Filosofisch scepticisme: men onderzoekt of het mogelijk is of je de echte waarheid kunt vinden en of de eigen overtuigingen en meningen de toets der kritiek kunnen doorstaan.
- Wetenschappelijk scepticisme: men onderzoekt of de beweringen van anderen de toets van de wetenschappelijke methode kunnen doorstaan dat wil zeggen herhaalbaar en falsificeerbaar zijn. Meestal zijn paranormale claims en excentrieke uitvinders het onderwerp van sceptische onderzoekers.
Daarnaast wordt de term scepsis of sceptisch in het dagelijks spraakgebruik gebruikt. Men kan bijvoorbeeld sceptisch zijn of een beloofd rendement van een beleggingsrekening wordt gehaald; of een sporter wel zal gaan winnen als deze favoriet is, etc.
Inhoud |
[bewerk] Filosofisch scepticisme
Het filosofisch scepticisme is de filosofische stroming die stelt dat de menselijke geest van nature onbekwaam is om iets met zekerheid te weten. De basis van dit scepticisme wordt gevonden bij de klassieke filosoof Pyrrho van Elis (360 - 275 v. Chr.). Deze stelde dat doordat onze premissen zijn gebaseerd op andere premissen, we niets zeker kunnen weten en de betrouwbaarheid van alles in twijfel getrokken dient te worden. Ook moeten we onze oordelen voortdurend reflecteren. Het pyrrhonisme plaatst systemen van verschillende wijsgeren tegenover elkaar, deze kunnen elkaar tegenspreken terwijl voor elke systeem goede argumenten & redeneringen bestaan. De enige aanvaardbare houding is dus de oordeelsonthouding (epochè).
[bewerk] Het varkentje van Pyrrho
Pyrrho reisde voor zijn studie naar India af en kwam uiteindelijk met een praktische vorm van scepticisme. Een bekend verhaal is het zogenaamde varkentje van Pyrrho: Odysseus leefde met zijn bemanning, die in varkens waren veranderd, op het eiland van Circe. Odysseus vroeg aan haar om hem vrij te laten en zijn bemanning terug te veranderen in mensen. Circe ging hiermee akkoord, maar wilde dat Odysseus eerst met één van de bemanningsleden, in de vorm van een varken, zou praten. Odysseus ging in gesprek en ontdekte dat het beter was om een varken te zijn dan een mens. Hiermee nam Pyrrho Socrates op de hak, die het omgekeerde vertelde. Pyrrho wist iets dat Socrates niet wist, namelijk dat je niet kon bepalen wie er gelukkiger was.
[bewerk] Karneades
Een andere scepticus, Karneades (ca. 180 - 110 v. Chr.), gaf eens twee voordrachten. In de eerste voordracht verdedigde hij een aantal opvattingen, maar zijn tweede had ten doel alles wat hij eerder had gezegd te weerleggen, om aan te tonen dat geen enkele conclusie te rechtvaardigen is. Samen met Kleitomachos namen zij stelling tegen het steeds verder om zich heen grijpende geloof in waarzeggerij, magie en astrologie.
Vervolgens ontwikkelde Karneades met Arcesilaos een meer theoretisch concept, waarin de absolute (on)waarheid werd afgewezen. Karneades ging vooral tekeer tegen de volgers van het Stoïcisme, er vanuit gaande dat absolute zekerheid in de waarheid van kennis onmogelijk te bereiken is. Uiteindelijk heeft Sextus Empiricus de hedendaagse basis gelegd voor het moderne scepticisme. In zijn Hoofdlijnen van Pyrrhonisme schrijft hij als definitie van zijn scepticisme:
"Het scepticisme is de kunde om zowel verschijnselen als denkbare zaken, op welke wijze dan ook, tegenover elkaar te plaatsen, waardoor we vanwege de gelijkwaardigheid van de tegenovergestelde zaken en argumenten eerst tot opschorting van oordeel komen en vervolgens tot onverstoorbaarheid."
De Griekse sceptici hadden sterke kritiek op de Stoïcijnen, ze beschuldigden hen van dogmatisme. De sceptici betoogden dat men geen aannames met aannames kon bewijzen en dat een circulair argument geen geldig argument, maar een drogreden was. Voor de sceptici bestond er wel waarheid; deze waarheid is echter niet in zijn pure vorm te bemachtigen. De scepticus vormt geen oordeel over een waarheid.
[bewerk] Hedendaags scepticisme
De visies van Pyrrho en Karneades gelden als dogmatisch, en ze zijn later door anderen genuanceerd. De Franse filosoof Michel Eyquem de Montaigne (1533 - 1592) beschouwt de visie van Pyrrho als een tijdelijke. Ook David Hume (1711 - 1776) zwakt de visie van Pyrrho wat af en stelt dat het enige wat wij kunnen kennen onze eigen ideeën en impressies zijn.
Binnen de hedendaagse filosofie wordt in tegenstelling tot daarvoor niet meer gestreefd naar een allesomvattende filosofische verklaring van alles. In reactie op de modernistische visie die zich sinds Descartes had ontwikkeld, zijn twee stromingen ontstaan, het postmodernisme en het pragmatisme. De pragmatisten volgen de visie van de Montaigne dat het scepticisme een "voorlopige" visie is. Een bekende moderne sceptische filosoof was de Brit Bertrand Russell. Hij was, door zijn scepticisme ook een overtuigd agnost, hoewel overtuigd agnosticisme als een paradox gezien kan worden. Een bekende Belgische scepticus is de filosoof Etienne Vermeersch.
[bewerk] Immanuel Kant
Immanuel Kant, een Duits filosoof die het Scepticisme van zijn tijd bestreed, had ook een idee over wat kennis is. Volgens hem bestaat echte kennis uit oordelen (proposities). Er zijn twee soorten oordelen. Enerzijds zijn er de analytische oordelen en anderzijds de synthetische. Analytische oordelen zijn oordelen die a priori zijn. Ze zijn dus van te voren waar. Synthetische oordelen, die gebaseerd zijn op ervaring, kunnen a priori of a posteriori zijn. A posteriori betekent dat ze pas waar kunnen zijn na een zintuigelijke waarneming. Kant zei dat echte kennis bestaat uit synthetische oordelen die a priori zijn.
[bewerk] Wetenschappelijk scepticisme
Het wetenschappelijk scepticisme is gerelateerd aan het filosofisch scepticisme. Het is een belangrijk onderdeel van het empirisme, dat in de wetenschap wordt gebruikt. Men gaat er hier vanuit dat de theorie de waarneming moet volgen. Aan de hand van deze waarneming wordt een nieuw model gemaakt of een oud model getoetst. Men onderzoekt in het wetenschappelijk scepticisme of het model de waarnemingen kan verklaren. Ook onderzoekt men of de waarneming herhaald kan worden. Wordt er niet aan deze voorwaarden voldaan, dan dient het model of de waarneming verworpen te worden.
