Klassieke conditionering
Van Wikipedia
Klassieke conditionering, stimulus substitutie of S-leertype komt neer op het leren van voorwaardelijke reflexen. Leergedrag dat tot stand komt via klassieke conditionering wordt gerekend tot een van de subvormen van het impliciete of niet-declaratieve geheugen. Klassieke conditionering is onderworpen aan een aantal wetten, de conditioneringswetten. Aangenomen wordt dat klassiek conditioneren berust op een adapatief mechanisme waardoor organismen leren toekomstige prikkels met een overlevingswaarde te voorspellen.
Inhoud |
[bewerk] Methode en termen
Klassiek conditioneren gebeurt door een neutrale of conditionele stimulus (CS: bijvoorbeeld een toontje of lichtflits) te laten volgen door onconditionele stimulus (UCS: bijvoorbeeld een milde elektrische schok). De UCS is meestal een stimulus met biologische relevantie, zoals pijn (negatief) of voedsel (positief). Na enige tijd zal de reactie (of reflex) die oorspronkelijk alleen na UCS optrad, ook na de CS optreden (hierbij wordt dus de UCS weggelaten). Dit noemt men dan de conditionele of geconditioneerde reactie: CR. Ander termen zijn: voorwaardelijke of geconditioneerde reflex. De CR zal ook optreden na stimuli die lijken op de CS (bijvoorbeeld een toon van een iets hogere frequentie). Dit verschijnsel heet generalisatie. Een variant op het eenvoudige conditioneringsparadigm is tenslotte het discriminatie-leer-paradigma. Hierbij worden twee conditionele stimuli aangeboden, de CS+ (bijvoorbeeld een hoge toon) die wél door de UCS wordt gevolgd, en een CS- (bijvoorbeeld een lage toon) die niet door een UCS wordt gevolgd. Na enige tijd zal de CR alleen na de CS+, en niet na de CS- optreden. Met dit paradigma kan men nagaan welk perceptueel onderscheid een proefdier kan maken tussen allerlei stimuluskenmerken. Als de CS enige tijd niet door de UCS wordt gevolgd, zal er uitdoving of extinctie van de CR optreden.
[bewerk] Neurale basis
Onderzoek door Eric Kandel naar de kieuwreflex van de zeeslak Aplysia californica heeft op celniveau het mechanisme blootgelegd dat aan klassieke conditionering ten grondlag ligt. Dit mechanisme, zogeheten presynaptische facilitatie, komt in het kort hier op neer dat twee transmitterstoffen met elkaar samenwerken. Dit zijn de neurotransmitter serotonine die door de de onconditionele stimulus (UCS) en een modulerend interneuron vrijkomt, en Calcium dat door de conditionele stimulus (CS) wordt opgewekt. Door de convergentie van beide stoffen komt extra neurotransmitter in het presynaptisch neuron vrij. Hierdoor neemt na enkele trials (CS-UCS associaties) de sterkte van de reflex toe. Vooral de timing tussen UCS en CS is hierbij van belang (het optimale interval is 1/2 seconde).
Verder is aangetoond dat structuren in het limbisch systeem zoals de amygdala betrokken zijn bij klassiek conditioneren van affectieve responsen (zie vreesconditionering). Bij klassiek conditioneren van de oogknipreflex zijn de kleine hersenen betrokken.
[bewerk] Geschiedenis
- De meest eenvoudige vorm van klassieke conditionering verwijst naar Aristoteles' 'wet van contiguïteit'. In essentie zei hij:
„Als twee zaken herhaaldelijk gelijktijdig voorvallen zal na verloop de aanwezigheid van het ene ons aan het andere herinneren.“
- Het verschijnsel werd voor het eerst beschreven door de Russisch fysioloog Ivan Pavlov. In het spoor van de Russische reflexleer voerde Pavlov in de eerste jaren van de 20e eeuw een serie psychologische experimenten met honden uit. Dit leidde tot de ontdekking van de geconditioneerde reflex, die gevormd wordt door het proces van de klassieke conditionering. Het experiment waarmee hij dit aantoonde is later in de volksmond bekend geworden als de Hond van Pavlov.
Voor de radicale behavioristen uit het begin van de vorige eeuw waren zelfs de meest gecompliceerde gedragingen te herleiden tot complexekettingen van aangeboren en geconditioneerde reflexen. Zo zei John Watson:
„Geef mij een stuk of twaalf gezonde kinderen, goed gevormd, en een door mij zelf bepaalde wereld om ze groot te brengen en ik garandeer u dat ik elk ervan, wie u maar wil, kan trainen om, welk specialist ik maar zou kiezen te worden - dokter, advocaat, kunstenaar, winkelchef, ja zelfs bedelaar en dief, ongeacht zijn talenten, neigingen, tendenties, vermogens, roepingen, en het ras van voorouders.“
Zo kan zelfs het gecompliceerde emotionele leven door de behavioristen worden verklaard. John Watson besloot namelijk dat er slechts drie aangeboren emotionele reacties bestaan: vrees, woede en liefde.
- Voortbouwend op Pavlovs fundamenten is de laatste jaren veel vooruitgang geboekt op het veld van klassieke conditionering via oogknipconditionering (zie oogknipreflex), een vorm van motor learning (zoals oog-handcoördinatie) welke gedirigeerd wordt door het cerebellum. Andere vormen van klassieke conditionering die inzicht hebben verschaft in de affectieve mechanismen bij de mens zijn angstconditionering , de geconditioneerde vreesreactie (zie vreesconditionering) en geconditioneerde smaakaversie.
[bewerk] Behaviouristische therapieën gebaseerd op klassieke conditionering
Via de theorie en aanpak der klassieke en/of operante conditionering kan soms succes behaald worden bij behandeling van sommige gedragsstoornissen. Deze vormen een onderdeel van de gedragstherapie. Enkele voorbeelden hiervan zijn aversietherapie en systematische desensitisering en clickertraining.
