Kneppelfreed
Van Wikipedia
Kneppelfreed (Fries voor 'knuppelvrijdag'), ook bekend als 'de slag op het Zaailand', vond plaats op 16 november 1951. Bij die gelegenheid raakte een groep demonstranten, nieuwsgierigen en journalisten voor het gerechtsgebouw aan het Zaailand in Leeuwarden slaags met de politie, toen die hen met knuppels en waterkanonnen uiteen probeerde te drijven.
De menigte voor het gerechtsgebouw demonstreerde tegen het besluit om de journalist Fedde Schurer in de kleine in plaats van de grote zaal te berechten, waardoor zij de zaak niet konden bijwonen. De keuze voor de kleine zaal was volgens de rechtbank genomen om stookkosten te sparen. Het proces tegen Schurer was geruchtmakend, doordat het een symbolische machtsstrijd tussen de Nederlandse en de Friese culturele elite vormde.
Schurer had de Leeuwarder kantonrechter, mr. Wolthers, in een redactioneel commentaar beticht van een "kinderachtig, beledigend en treiterend optreden", omdat mr. Wolthers de veearts Sjirk Franses van der Burg het recht ontzegd had om zich in het Fries te verdedigen voor een verkeersovertreding. Mr. Wolthers liet de veearts urenlang in de hal van het gerechtsgebouw op een tolk wachten, verklaarde toen dat een tolk niet nodig was en weigerde uiteindelijk de verdediging van Van der Burg aan te horen. Eerder had mr. Wolthers een melkboer veroordeeld omdat deze zijn waren in het Fries aanprees. Mr. Wolthers volgde daarmee een in de jaren '30 uitgezette beleidslijn van mr. Stheeman, waarbij het gebruik van het Fries in uiterste gevallen werd toegestaan aan verdachten die het Nederlands slecht beheersten, maar in alle andere gevallen sterk werd ontmoedigd of zelfs verboden.
Vanwege zijn commentaar werd Schurer gedagvaard voor belediging van de magistratuur. Vele verontwaardige Friezen wilden de zitting bijwonen, met het bovengenoemde gevolg.
De woede in de Friese beweging nam toe doordat de rechter ver boven de eis van de officier van justitie vonniste: twee weken voorwaardelijke celstraf in plaats van de geëiste 150 gulden boete. Toen Schurer na afloop van de zitting het gerechtsgebouw verliet, waren de rellen nog in volle gang. Schurer werd door vrienden uit het gewoel weggedragen en kreeg daarbij ook enkele klappen met een politieknuppel, waardoor hij door de etalageruit van een naburig notariskantoor viel en met snijwonden moest worden afgevoerd.
Kneppelfreed zorgde voor veel verontwaardiging in Friesland. Dat leverde geschrokken reacties op in de Nederlandse politiek. De regering zond twee ministers naar Friesland, die daar twee weken bleven om de gemoederen te bedaren. Tegelijkertijd verhardde zich de strijd, toen in 1952 een anoniem pamflet met protesten tegen de gang van zaken op Kneppelfreed in Leeuwarden werd verspreid. Officier van justitie mr. Hollander reageerde daarop door midden in de nacht willekeurige leden van de Friese beweging van hun bed te laten lichten door de Binnenlandse Veiligheidsdienst, onder wie minderjarige scholieren en de Friese woordenboekschrijver en dichter Marten Sikkema (eigenlijk: G.A. Gezelle Meerburg). Dezelfde mr. Hollander had waarschijnlijk de opdracht gegeven voor het politieoptreden in 1951.
Om de etnische tegenstellingen in Friesland het hoofd te bieden besloot de regering in Den Haag de Friese beweging met een aantal maatregelen tegemoet te komen. Allereerst werd mr. Hollander overgeplaatst naar Utrecht. Verder werd in 1955 het gebruik van het Fries in het lager onderwijs toegestaan (wet Cals), en in 1956 werd officieel het recht om in de rechtszaal Fries te spreken bevestigd (wet Donker).
