Lastage
Van Wikipedia
|
||
| Gemeente | Amsterdam | |
| Stadsdeel | Amsterdam-Centrum | |
| District | {{{district}}} | |
| Coördinaten | ||
| Coördinaten | {{{coördinaten}}} | |
| Oppervlakte | ||
| - Land | {{{opp land}}} km² | |
| - Water | {{{opp water}}} km² | |
| Inwoners | ||
| Dichtheid | ||
| Postcode | {{{postcode}}} | |
| Website | ||
De Lastage is een oude wijk in Amsterdam, tussen de Geldersekade en de Oudeschans, oostelijk van de Middeleeuwse stad. Tegenwoordig staat het gebied bekend als Nieuwmarktbuurt.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
De Lastage was in de 16e eeuw het industriegebied van Amsterdam. Het drassige gebied lag buiten de stadsmuur; de bewoners of eigenaren hadden niet of minder te maken met allerlei belastingen en verordeningen. De Waal, een bocht in het IJ, was ondiep en ideaal om 's winters schepen af te meren. Voor het ballasten, ontlasten en belasten, waaraan de Lastage haar naam heeft te danken, stond ter hoogte van de Schreierstoren een kraan in het IJ om lading, masten en ankers in of uit te tillen. Halverwege de 16e eeuw waren op de Lastage vijf lijnbanen gevestigd, een aantal mastenmakers en enkele werven voor het breeuwen en kalefateren (= repareren) van schepen.
In 1508 werd het gebied preventief platgebrand, om te voorkomen dat troepen van de hertog van Gelre de Lastage zou gebruiken voor aanvallen op de stad. In 1512 plunderden de Gelderse troepen het gebied. Tussen de Monkelbaansgracht en de Geldersekade werd rond 1530 een sloot gegraven, die naar een van de aanliggende eigenaren, Cornelis P. Boom, Recht Boomssloot werd genoemd. De oude wetering die door de Lastage liep, kreeg de naam Krom Boomssloot. Voorstellen uit 1543 en 1548 van de bewoners om de Lastage bij de stad te trekken werden niet gehonoreerd, alhoewel zij met een schilderij van Cornelis Anthonisz. naar Mechelen toogden om hun zaak en de ligging te illustreren.
Onmiddellijk na de Alteratie in 1578, toen Amsterdam als laatste Hollandse stad zich aansloot bij de door Willem van Oranje geleide opstand tegen Spanje, maakten de nieuwe burgemeesters, waaronder enkele eigenaren van grond op de Lastage, plannen voor de Lastage en de uitbreiding en vernieuwing van de Waal. Na afkondiging van een bouwverbod kondigde het stadsbestuur in 1579 aan de Lastage te willen onteigenen. Dàt voorstel werd door de eigenaren niet geaccepteerd. De door sommige eigenaren hoog ingeschatte verkoopwaarde stuitte weer bij de burgemeesters op bezwaren. In de navolgende jaren ging een aantal eigenaren akkoord met de door een commissie bepaalde taxatiewaarde. Met een tweetal eigenaren werd geprocedeerd tot aan het hoogste gerecht, het Hof van Holland. De burgemeesters hadden haast, vooral omdat Amsterdam in 1585 besloot - na de val van Antwerpen - het gebied beter te beschermen tegen een grote troepenmacht, die onder de hertog van Parma oprukte naar het noorden. Met enige spoed werd een voorlopige verdedigingswal opgeworpen, tegenwoordig bekend als de Oudeschans. Op de plaats waar de Oudeschans het IJ nadert was reeds een verdedigingstoren gebouwd, de Montelbaanstoren.
[bewerk] De Melioratie
Ondertussen (1586) werd voor de Lastage bepaald hoe de straten, stegen en burgwallen zouden worden gelegd. De eigenaren verplichtten zich tot het afbreken van de bestaande bebouwing, zoals schuttingen, lijnbanen, droog- en teerhuisjes en de ophoging van hun erven. De stad zou zorg dragen voor zand, bestrating en stenen beschoeiing van de wallenkant, waarvoor de eigenaren een nog vast te stellen bedrag aan belasting, de zogenaamde Melioratie moesten betalen. Het acht jaar eerder ingestelde bouwverbod werd opgeheven, maar alvorens te mogen timmeren moest het te betalen bedrag aan Melioratie voor iedere eigenaar schriftelijk zijn vastgelegd. Daartoe zou te zijner tijd ieders erf en het verlies aan straat en wal worden opgemeten.
Rond 1589 werd ten zuiden van de Recht Boomssloot begonnen met de bouw van huizen op kavels, die inmiddels door de stad waren aangekocht en opgehoogd. De werkzaamheden verplaatste zich steeds meer in oostelijke richting. Bij de burgwal aangekomen werd een hoge brug gebouwd naar Uilenburg, onderdeel van een nieuwe stadsuitbreiding, bestemd voor de inmiddels florerende en snel expanderende scheepsbouw. Als gevolg van een heftige economische crisis kwam de verkoop van bouwpercelen op de Lastage rond 1596 helemaal stil te liggen. Het register van door de stad bij publieke veiling ter verkoop aangeboden percelen geeft dat duidelijk weer.
Een nieuw conflict ontstond toen de landmeter Adriaen Ockersz. in 1597 een verdeling van de kosten, de zogenaamde Repartitie, ter tafel bracht. De vernieuwing van de Waal (= de haven) en het rechttrekken van de oever was inmiddels gereed gekomen. Veel eigenaren maakten bezwaar tegen de vastgestelde taxatiewaarde. Cleyn Ceesje een mastemaker op de Kromme Waal, maakte bezwaar tegen een onjuiste berekening. Tot grote ontsteltenis moest door de eigenaren acht jaar verlopen rente worden betaald. (Het Staatse leger in de zuidelijke provincies kostte inmiddels handen vol geld en de inkomsten waren beperkt vanwege een felle economische crisis). De eigenaren protesteerden vooral tegen de kosten van beschoeiing en bestrating, want in de binnenstad hoefden de bewoners ook niet op te draven voor de kosten van bestrating. De burgemeesters probeerden duidelijk te maken dat bestrating in geval van brand van groot belang was: Delft, Haarlem en Leiden werden als voorbeeld gesteld. Brand was een hot item, omdat in dat jaar op de Geldersekade een aantal pakhuizen was afgebrand, volgestouwd met waardevolle Moscovische goederen.
In februari 1598 werden na faillissement en een gerechtelijke procedure tot aan het Hof van Holland de twee laatste lijnbanen afgebroken. Eerst toen kon een begin worden gemaakt met de aanleg van de Jonker- en de Bantammerstraat. De bouwactiviteit verplaatste zich in noordelijke en westelijke richting. De vogelvluchtkaarten van Pieter Bast uit 1597 en 1599 moeten derhalve met enige reserve worden benaderd. Bast tekende huizen in de beide straten, alhoewel men bezig was met procederen met de eigenaren de gebroeders Van Doesburg, en in 1699 de grond niet of nauwelijks in gereedheid kon zijn gebracht. De vogelvluchtkaarten lijken de situatie weergegeven, die eerst tussen 1600 en 1602 kan hebben bestaan.
Om het bouwrijpmaken van de beide grootste kavels op de Lastage voor te financieren is gebruik gemaakt van producenten, o.a. Jannetje Pelgrom en Jan de Wael, haar oom, een burgemeester uit Haarlem. Zij waren een soort projectontwikkelaars, die naar alle waarschijnlijkheid aan de verkoop van de bouwkavels een aardige duit hebben verdiend.
In 1601 stelden de burgemeesters op de Lastage een nieuwe taxatiewaarde voor. De houthandelaren kregen voorlopige toestemming langer gebruik te maken van de burgwallen voor houtopslag. In het voorstel werd rekening gehouden met de ligging van de in waarde gestegen grond en het verlies aan beschoeiing en bestrating. Het voorstel is door de oude eigenaren verworpen, omdat nog steeds rente aan de stad zou moeten worden betaald. Pas in 1604 viel het definitieve en voordelige besluit. Het bedrag aan Melioratie is na zeven jaar strijd met 30% verminderd. De opbrengst van ruim 10.000 gulden is aan de armen uitgekeerd.
[bewerk] Conclusie
De uitbreiding van de Lastage verliep minder voorspoedig dan lange tijd op gezag van Tobias van Domselaer en zijn navolgers is aangenomen. Van Domselaer meende in zijn Beschrijving van Amsterdam (1665) dat de Eerste Vergroting al in 1593 was voltooid. De stadsuitbreiding op de Lastage heeft minstens vijftien jaar in beslag genomen, vanaf 1589 tot na 1604; de oude stadsmuren aan het Singel werden pas in 1601 afgebroken. De touwslagers, houthandelaren, mastenmakers en scheepstimmerlieden hadden weinig trek om hun uitermate gunstig gelegen percelen - tussen de stad en de haven - op te geven en tegen meerprijs nieuwe bouwgrond te verwerven op Uilenburg en Rapenburg. De eigenaren op de Lastage zijn door verordeningen gedwongen of door gunstige regelingen overgehaald hun percelen op te geven, maar niet zonder protest en bijval van oud-burgemeester C.P. Hooft, die zich in de raad meerdere malen opwond over de gang van zaken.
[bewerk] Nieuwmarkt
Door de stadsuitbreiding verloor de Sint Antoniespoort zijn functie. De poort werd gebruikt als beurs, als waag en als onderkomen voor een aantal gilden. Door gedeeltelijke demping van de voormalige stadsgracht werd een plein aangelegd, de Nieuwe Markt of Nieuwmarkt.
In de jaren zestig van de 20e eeuw werd door de vroegere Lastage een autoweg en een metrolijn gepland. Bij de aanleg van de metrolijn kwam het in 1975 tot ernstige ongeregeldheden, de Nieuwmarktrellen. De voltooiing van de autoweg werd afgeblazen nadat het plan om het Pintohuis te slopen in de gemeenteraad was verworpen. In de jaren tachtig werd aansluitend op het behouden Huis De Pinto nieuwe bebouwing gerealiseerd volgens de bestaande rooilijnen.
| Bronnen en referenties: |
|
