Mozes

Van Wikipedia

Mozes (Hebr. מֹשֶׁה, Mosje, Ar. موسى, Musa) was volgens de Hebreeuwse Bijbel de voornaamste profeet, de leider van de Israëlieten bij de uittocht uit Egypte, de stichter van de Israëlitische godsdienst, de ontvanger en schrijver van de Thora en de aanvoerder van het volk tijdens de doortocht door de woestijn tot aan de grenzen van Kanaän. Op grond van Ex. 1:11 dateert men hem gewoonlijk in de 13e eeuw v. Chr. Volgens Ex. 2:1 vv. stamde hij uit Levitische ouders (Amram en Jochebed) en werd hij als vondeling opgevoed aan het hof van een farao. Volgens Ex. 3:1 vv. werd hij bij de godsberg Horeb (Sinaïberg) geroepen om zijn volk te verlossen.

[bewerk] Mozes in de Hebreeuwse Bijbel

Mozes werd geboren onder moeilijke omstandigheden: zijn volk leefde onder Egyptische onderdrukking en er was zelfs een geboortepolitiek ingevoerd die erop neer kwam dat alleen meisjes mochten blijven leven. Daarom werd Mozes als baby te vondeling gelegd tussen het riet van (een zijarm van) de Nijl. Hij werd gevonden door Bithiah, een dochter van de farao die daar net een bad ging nemen en de baby prompt adopteerde.

Mozes groeit dus op aan het hof en komt pas op zijn veertigste jaar tot het besef dat hij eigenlijk bij een ander volk hoort, namelijk dat van Israël. Hij gaat dan, misschien voor het eerst, eens een kijkje nemen in de provincie waar zijn volk leeft. Hij ziet de onderdrukking door de Egyptische slavendrijvers en maakt zich zo kwaad dat hij een van die slavendrijvers neerslaat en ter plaatse eigenhandig begraaft.

De farao komt er achter wat Mozes heeft gedaan, en die is vanaf dat moment zijn leven niet meer zeker. Hij vlucht het land uit en komt in Midian. Hij wordt daar herder, trouwt met de dochter van Jetro, die als een priester van God wordt aangeduid, en blijft er veertig jaar.

Dan heeft Mozes een bijzondere ervaring: bij een brandende struik roept God hem, en Mozes krijgt daar de opdracht zijn volk uit Egypte te halen en naar het land Kanaän te brengen. Mozes ziet dat niet zo zitten, maar hij heeft geen keus. Bovendien komt zijn broer Aäron hem opzoeken, die wordt aangewezen om Mozes' woordvoerder te zijn.

Enige tijd later verschijnen de broers samen aan het hof van de heerser van Egypte, met het verzoek of die maar zo vriendelijk wil zijn het volk Israël een paar dagen vrijaf te geven om in de woestijn offers aan hun God te brengen. De farao gaat niet akkoord, waarna het land door een ramp wordt getroffen. Dit is de eerste van in totaal tien plagen die de farao uiteindelijk op de knieën brengen.

Na de tien plagen, laat de farao Mozes ontbieden en zegt hij hem: "Gaat heen, om Jahwe te vereren. Uw kinderen kunnen met u meegaan, maar uw schapen en runderen blijven hier." Hier kan Mozes zich echter niet in vinden. Hij heeft immers offers nodig om aan God te schenken. Vervolgens brengt Jahwe nog één plaag over de farao en Egypte. Jahwe beveelt Mozes en de Israëlieten om op de veertiende dag van de maand in de avondschemering een lam te slachten en ongedesemd brood te nuttigen. Met het bloed van dat lam moeten zij dan hun deuren insmeren, en dat alles in grote haast, want het Pascha of Paasfeest is aangebroken. In diezelfde nacht trekt Jahwe door Egypte en laat Hij alle eerstgeborenen in de Egyptische gezinnen sterven (van de farao tot de slaven), doch aan de met bloed ingesmeerde deuren gaat Hij voorbij. Wanneer er vervolgens door heel Egypte luid geschrei weerklinkt trekt het uitverkoren Israëlisch volk op aandringen van de farao weg uit Egypte.

Het volk Israël verlaat het land Gosen, waar het 215 jaar had gewoond, trekt de woestijn in en komt dan bij een waterpartij die Schelfzee of Rietzee wordt genoemd. Het water is te diep om te doorwaden, en tot overmaat van ramp is de farao inmiddels met een legermacht ten strijde getrokken. Mozes slaat dan op Gods instructie met zijn stok op het water, waarna een harde wind opsteekt die het water verdrijft. Het volk trekt over de zeebodem naar de overkant, maar als het leger van Farao hetzelfde doet gaat de wind liggen. Het water stroomt terug en de farao komt daarbij om het leven.

Mozes wordt de organisatorische en geestelijke leider van Israël, en blijft dat gedurende de veertig jaar waarin het volk door de Sinaï-woestijn trekt.

Bij de berg Horeb verschijnen de Tien Geboden op stenen tabletten; hier worden ook de Tabernakel met de Ark van het Verbond vervaardigd waarna de offerdienst begon, later voortgezet in de Tempel.

Een belangrijk deel van de veertig jaar tussen de uittocht en de intocht werd doorgebracht in de steppe van Kades-Barnea. Toen het zwervende volk ten slotte Kanaän in bezit nam, was de leiding overgenomen door Mozes' dienaar Jozua.

De intocht in het land Kanaän maakt Mozes niet meer mee - hij krijgt het land slechts te zien, vanaf de berg Nebo. Volgens Deut. 34:1-12 stierf Mozes hier op een leeftijd van 120 jaar. De traditie beschouwt hem als de auteur van de Thora (Pentateuch), zodat de gehele wetgeving van Israël door zijn autoriteit werd geschraagd.

[bewerk] Mozes volgens de moderne bijbelwetenschap

Moderne bijbelwetenschap beschouwt de Pentateuch als het resultaat van verschillende tradities, die pas relatief laat tot een geheel zijn samengevoegd. Volgens bepaalde sceptici, de bijbelse minimalisten, heeft Mozes zelfs niet als historische persoon bestaan, en zijn alle verhalen rondom hem, zoals de uittocht, mythen. Buiten de Hebreeuwse Bijbel is er geen bewijs, dat er een historische Mozes bestond. Evengoed is het mogelijk, dat als er bronnen bestonden buiten de Hebreeuwse Bijbel, deze vernietigd, vergaan of nog niet ontdekt zijn.

Vooral de datering van de Uittocht, en daarmee het benoemen van de farao waarmee Mozes het aan de stok had, is een slepend twistpunt. De enige datering die in overeenstemming lijkt te kunnen worden gebracht met Bijbelse en andere bronnen is het jaar 1401 v.C., het sterfjaar van farao Amenhotep II. De bouw van de Tempel van Salomo begon 440 jaar na de Uittocht (1 Koningen 6:1, Septuaginta-vertaling); de tempelbouw wordt doorgaans gedateerd rond 966 v.C., inderdaad ongeveer 440 jaar na 1401.

[bewerk] Trivia

Op oude schilderijen wordt Mozes bijna altijd met hoorntjes afgebeeld (bijvoorbeeld duidelijk te zien in het schilderij van José de Ribera). Dit is het gevolg van een foutieve vertaling van Exodus 34:29 uit het Hebreeuws. קרנ ("karan") betekent zowel hoorn als (licht)straal (beiden enkelvoud).

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Moses van Wikimedia Commons.