Oejgoers

Van Wikipedia

Het Oejgoers is een tot de Turkse talen behorende taal, die door ongeveer 9 miljoen mensen in de Chinese provincie Xinjiang wordt gesproken. Het is de taal van de Oejgoeren.

[bewerk] Alfabet

Van oorsprong werd het Oejgoers geschreven met het orchon alfabet, dat was afgeleid van of geïnspireerd op het sogdische alfabet (dat weer afgeleid is van het Aramese alfabet). Vanaf de 10e eeuw werd het oejgoers geschreven met een Perzische aangepaste variant van het Arabisch alfabet (Kona Yezik). Van de jaren '20 tot de jaren '40 werd in Sinkiang (tijdens de Eerste en de Tweede Oost-Turkestaanse Republiek) geëxpirimenteerd met Latijnse en cyrillische alfabetten. De Chinese overheid introduceerde in 1969 voor meerdere Turkse talen het Yengi Yezik-Latijns alfabet dat dicht in de buurt kwam van het Uniform Turks alfabet van de Sovjet-Unie, maar was gebaseerd op de Hànyǔ Pīnyīn-transcriptie (bijvoorbeeld 'x' voor 'ش' [ʃ] en 'q' voor 'چ' [ʧ]). In 1987 werd het oorspronkelijke Kona Yezik-Perzisch-Arabisch alfabet echter opnieuw ingevoerd, ditmaal met extra diakrieten om alle klinkers van het Oejgoers te onderscheiden. In vroeger door Rusland overheerste gebieden wordt het Cyrillisch alfabet gebruikt. Een ander Latijns alfabet wordt gebruikt in Turkije en op het internet.

In de onderstaande tabel zijn de volgende schrijfwijzes met elkaar vergeleken:

het huidige (Perzisch-Arabisch) Kona Yezik-alfabet;
het Latijnse Yengi Yezik-alfabet dat van 1969-1987 werd gebruikt;
de overeenkomende Turkse letters;
cyrillisch alfabet
de taalsymbolen van het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA).

De vergelijking staat op volgorde van het huidige alfabet. De letters zijn alleen zichtbaar als het unicode-font is geïnstalleerd op de computer.

Arabisch	Latijns	Turks	cyrillisch	IPA
ئا	A a	A a	А a	[/a/]^?
ئە	Ə ə	E e	Е е	[/ɛ/]^?[~[/æ/]^??]
ب	B b	B b	Б б	[/b/]^?
پ	P p	P p	П п	[/p/]^?
ت	T t	T t	Т т	[/t/]^?
ج	J j	C c	-	[/ʤ/]^?
چ	Q q	Ç ç	-	[/ʧ/]^?
خ	H h	H h	Х х	[/x/]^?
د	D d	D d	Д д	[/d/]^?
ر	R r	R r	Р р	[/r/]^?
ز	Z z	Z z	З з	[/z/]^?
ژ	Z̡ z̡	J j	Й й	[/ʒ/]^?
س	S s	S s	С с	[/s/]^?
ش	X x	Ş ş	-	[/ʃ/]^?
غ	Ƣƣ	Ğ ğ	[Җ җ ? ]	[/ɣ/]^?
ف	F f	F f	Ф ф	[/f/]^?
ق	K̡ k̡	K k	Қ қ	[/q/]^?
ك	K k	K k	К к	[/k/]^?
ڭ	-ng	-ng	-	[/ŋ/]^?
گ	G g	G g	Г г	[/g/]^?
ل	L l	L l	Л л	[/l/]^?
م	M m	M m	М м	[/m/]^?
ن	N n	N n	Н н	[/n/]^?
ه	H̡ h̡	H h	Һ [һ?]	[/h/]^?
ئو	O o	O o	О о	[/o/]^?
ئۇ	U u	U u	У у	[/u/]^?
ئۆ	Ɵɵ	Ö ö	Ө ө	[/ø/]^?
ئۈ	Ü ü	Ü ü	Ү ү	[/y/]^?
ۋ	V v	V v	-	[/v/]^?
ئې	E e	E e [É é?]	-	[/e/]^?
ئى	I i	İ i/I ı	И и	[/i/]^? of [/ɨ/]^?
ﻱ	Y y	y	Ы ы	[/j/]^?
Wel in cyrillisch alfabet, maar niet in Latijns/Arabisch alfabet
	Lat. transcr.		cyrillisch
	W w		В в
	G̍ g̍		Ғ ғ
	Jo jo		Ё ё
	Ä ä		Ә ә
	Ž ž		Ж ж
	N̍ n̍		Ң ң
	[? ?]		Х х
	Č č		Ч ч
	Š š		Ш ш
	E̍ e̍		Э э
	Ju/Jü ju/jü		Ю ю
	Ja/Jä ja/jä		Я я
Wel in Arabisch alfabet, maar niet in Latijns Alfabet of cyrillisch alfabet
ﻻ	(la)			/la/
[﴾ﺋ﴿ ? ? ]	(’)	?	-	/ʔ/