Orde van de Nederlandse Leeuw
Van Wikipedia
De Orde van de Nederlandse Leeuw is de oudste en hoogste Nederlandse civiele orde en werd op 29 september 1815 door Koning Willem I ingesteld. De Orde "strekt tot vererende onderscheiding van Nederlanders die bewijzen geven van beproefde vaderlandsliefde, bijzondere ijver en trouw in het volbrengen hunner burgerplichten of buitengewone bekwaamheid in wetenschap en kunsten". Aan de orde was van 1815 tot 15 april 1994 ook de graad van broeder verbonden. Deze graad, de Broeders werden wel verdienstelijk geacht maar kregen vanwege hun maatschappelijke positie geen ridderkruis, was al sinds 8 april 1960 niet meer verleend.
Inhoud |
[bewerk] De graden in de Orde van de Nederlandse Leeuw
De koning der Nederlanden is grootmeester van de Orde.
- Ridder Grootkruis
De grootkruizen dragen een grootkruis van de orde aan een lint over de rechterschouder op hun linkerheup en de ster van de Orde. Deze ster is nu van goud, maar in het verleden waren de sterren ook wel van zilver. Koningin Juliana, wier ster in mei 1940 zoek raakte, droeg vaak een dergelijke antieke zilveren ster.
De commandeurs dragen een kruis van de orde aan een lint om de hals en een kruis met wat bredere gouden biezen op de armen van het kruis zonder lint op de linkerborst.
De Ridders, de orde kent geen damestitel want ook de vrouwelijke leden zijn "Ridder", dragen een kruis van de orde aan een lint van drie vingers breed op hun linkerborst of, bij dames die niet in uniform zijn, aan een strik.
- Broeder
De Broeders droegen een medaille met de tekst "Virtus Nobilitat" aan een blauw-goud-blauw gekleurd lint van drie vingers breed op hun linkerborst.
De onderscheiding bestaat uit een wit geëmailleerd Maltezer kruis met gouden monogrammen "W" tussen de armen en een blauw goudomrand medaillon met het Latijnse opschrift virtus nobilitat (Nederlands: "deugd adelt"). Het geheel wordt verhoogd met een gouden koningskroon aan een zijden lint dat nassaublauw met twee gouden strepen gedragen. Sinds kort zijn de linten eerder nassaublauw en oranje gekleurd.
Voor elke graad is er afzonderlijk dames- en herenmodel en voor dagelijks gebruik is er een zogenaamd knoopsgatversiersel of baton.
[bewerk] Geschiedenis van de Orde van de Nederlandse Leeuw
Een benoeming in deze orde gold 170 jaar lang als een zeer exclusieve en hoge eer. Hoogleraren, Kamerleden die 12 jaar lid van de Staten-Generaal waren, oud-ministers, ambassadeurs, burgemeesters van grote steden en enkele vooraanstaande kunstenaars en ondernemers kregen hun "Leeuw", zoals de orde werd aangeduid.
In de 19e eeuw werden verdienstelijke Nederlanders die niet tot de notabelen behoorden, onderscheiden als "Broeder" in deze orde. De onderscheiding was een zilveren medaille, het lint was blauw met een gouden middenstreep. De wolkammer en amateur-sterrenkundige Eise Eisinga, beroemd geworden als de vervaardiger van het planetarium in Franeker, was een Broeder in deze orde, evenals de amateur-sterrenkundige Arjen Roelofs en de instrumentmaker Sieds Johannes Rienks.
In de 19e eeuw gebruikten de koningen en de regering de Luxemburgse Orde van de Eikenkroon om benoemingen in de Orde van de Nederlandsche Leeuw exclusief te houden. Toen bij het verbreken van de personele unie tussen Nederland en Luxemburg deze mogelijkheid verviel, werd de Orde van Oranje-Nassau ingesteld als een brede, vaak toegekende, orde van verdienste.
De benoeming tot Grootkruis in de Orde van de Nederlandsche Leeuw was en is zeldzaam. Leden van de Koninklijke familie, Nederlandse kardinalen, voormalige minister-presidenten die ook meermaals minister waren geweest zoals Ruijs de Beerenbrouck, Colijn, Drees en Lubbers, vice-voorzitters van de Raad van State, buitenlandse staatshoofden en, in het geval van monarchen, hun echtgenoten ontvingen dit grootkruis.
Een minister moest een zestal malen in functie zijn geweest om Grootkruis te worden. Oud-NAVO-secretaris-generaal en veelvuldig minister Luns lukte dat.
Winston Churchill, Helmut Kohl en Kofi Annan werden ook Grootkruis in deze orde.
Omdat de koningen deze onderscheiding zelf veel dragen en droegen hebben zij geregeld benoemingen, die in dagelijkse praktijk steeds uitgaan van de ministerraad, geblokkeerd met het dreigement de Nederlandse Leeuw "dan zelf niet meer te dragen".
De benoeming tot Commandeur in de Orde van de Nederlandsche Leeuw kwam iets vaker voor. In principe werd de orde alleen aan Nederlandse onderdanen verleend. Oud-premiers zoals Thorbecke en Den Uyl waren Commandeur.
Daarnaast was het een oude traditie dat Nederlands meest vooraanstaande kunstenaars zoals Nicolaas Beets, Jacob Maris en later ook Karel Appel, Corneille, Gerard Reve en Harry Mulisch Commandeur werden.
De procureurs-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden werden bij hun afscheid altijd Commandeur. Het eerste teken dat er een nieuwe wind blies in de Nederlandse orden, was dat een vertrekkende procureur-generaal Ridder in de Orde van Oranje Nassau werd gemaakt.
De onderscheiding Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw was, afgezien van de incidentele verlening aan kunstenaars, vooral een kwestie van rang en protocol. Hoogleraren, ambtenaren van een bepaalde rang, vlagofficieren, hoge rechters, burgemeesters van grote steden en ambassadeurs in de grote hoofdsteden konden uitrekenen wanneer zij "hun leeuw" zouden krijgen.
Ministers en staatssecretarissen kregen en krijgen na hun aftreden steeds een onderscheiding in deze orde. Kamerleden, voor zover van onbesproken gedrag, kregen hun Nederlandse Leeuw na 12 jaar in de Kamer. Na 20 of 24 jaar, daar was men minder streng in, volgde dan een bevordering tot de eerstvolgende onderscheiding op de lijst: Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau.
De hervorming van het Nederlandse ordestelsel in 1990 stelde de twee ridderorden naast elkaar en verving de gegroeide verstikkende strikt hiërarchische verhoudingen.
[bewerk] De Orde van de Nederlandse Leeuw in deze tijd
De onderscheiding wordt tegenwoordig verleend aan een brede groep mensen die zich in kunst, wetenschap of sport verdienstelijk maakten. De ooit zo exclusieve orde wordt nu verleend aan iedere jonge sporter die op de Olympische spelen een gouden medaille wint. Maar ook striptekenaars (Albert Uderzo), muzikanten van populaire top-40-bandjes en voetballers worden onderscheiden.
Onder degenen die deze orde ontvingen zijn onder andere sporters die een uitzonderlijke bijdrage of prestatie hebben geleverd. Zo kreeg Pieter van den Hoogenband de onderscheiding Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw naar aanleiding van zijn gouden prestaties op de Olympische Spelen. Hans Wiegel, zelf commandeur in deze orde, had kritiek op de benoeming van de tennisser Richard Krajicek, die als belastingvluchteling in Monaco woont. De oud-minister vroeg zich af of een man die de Nederlandse belastingen ontloopt en een paar tenniswedstrijden wint, wel een Nederlandse Leeuw toekomt.
[bewerk] De gegroeide rangorde van de Nederlandse Ridderorden
Sinds 1995 staan de orden naast elkaar en dient iedere orde een bepaald doel.
Deze historisch gegroeide rangorde zal dan ook in onbruik raken.
- De Militaire Willems-Orde
- Grootkruis in de Orde van de Nederlandsche Leeuw
- Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau
- Commandeur in de Orde van de Nederlandsche Leeuw
- Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
- Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau
- Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw
- Officier in de Orde van Oranje-Nassau
- Ridder in de Orde van Oranje-Nassau
- Gouden eremedaille in de Orde van Oranje-Nassau
- Zilveren eremedaille in de Orde van Oranje-Nassau
- Bronzen eremedaille in de Orde van Oranje-Nassau
De drie eremedailles zijn vervangen door de graad van
- Lid in de Orde van Oranje-Nassau
