René Descartes
Van Wikipedia
René Descartes (La Haye en Touraine, 31 maart 1596 – Stockholm, 11 februari 1650), gelatiniseerd Renatus Cartesius, was een Franse wis- en natuurkundige en filosoof, een van de belangrijkste van zijn tijd.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
[bewerk] Jeugd
Descartes werd geboren in La Haye en Touraine (nu Descartes) in Frankrijk. Hij was het derde kind van Joachim Descartes (2 december 1563 – 17 oktober 1640) en Jeanne Brochard (? – 13 mei 1597). Hij had een oudere zus Jeanne (over wie geen gegevens bekend zijn), een broer Pierre (19 oktober 1591 – 1660) en een halfzus Anne (1611 – ?) uit het tweede huwelijk (1600) van zijn vader met Anne Morin (2 september 1579 – 19 november 1634). Zijn vader was advocaat en magistraat in Rennes. Een jaar na zijn geboorte stierf zijn moeder en René sukkelde nogal met zijn gezondheid.
Toen hij 8 jaar oud was, stuurde zijn vader hem naar de Jezuïeten voor een klassieke opleiding. Vanwege zijn slechte gezondheid liet de rector hem uitslapen tot hij zich fit genoeg voelde om de lessen bij te wonen. Deze gewoonte om lang te slapen heeft zijn hele leven gehouden. Descartes studeerde rechten aan de universiteit van Poitiers. Hij bracht zijn tijd vooral door met schermen, vrouwen en gokken.
[bewerk] Soldaat
In 1618 vertrok hij naar Nederland, waar hij zich aansloot bij het leger van Prins Maurits. In Breda raakte hij bevriend met Isaac Beeckman, een Nederlandse filosoof en wiskundige, met wie hij verschillende jaren samenwerkte. Descartes bleef soldaat: hij werd vrijwilliger in het leger van hertog de Bucquoy in Bohemen (Dertigjarige oorlog), maar bleef wiskunde studeren. Zijn belangrijkste reden om aan de oorlog deel te nemen was om de wereld en de mensen beter te leren kennen. In de nacht van 10 november 1619 kreeg hij te Ulm (Neuberg) drie belangrijke dromen. Uit deze dromen ontsproten zijn eerste ideeën voor een nieuwe filosofie en voor de analytische meetkunde. In 1620 nam hij ontslag bij het leger.
[bewerk] Op reis
Van 1620 tot 1628 reisde Descartes door Europa. In Frankrijk kwam hij daarbij in contact met de wiskundige Marin Mersenne. In die tijd had hij ook contact met Kardinaal de Berulle, die hem overreedde zijn gedachten verder uit te werken. Vanaf 1628 vestigde hij zich weer in de Lage Landen, waar hij in verschillende steden woonde, waaronder Franeker, Harderwijk, Deventer, Utrecht, Leiden, Amersfoort, Amsterdam, Leeuwarden, Endegeest (kasteel in Oegstgeest), en uiteindelijk voor langere tijd in Egmond.
[bewerk] Publicatie
Hij maakte er een gewoonte van om zijn verblijfplaats alleen aan enkele vrienden bekend te maken. In Holland maakte hij diverse wetenschappelijke vrienden. Mede op aandringen van deze vrienden publiceerde hij er zijn Discours de la méthode, waarin hij de in die tijd nog altijd gangbare filosofie van Aristoteles en de scholastiek verwierp en volhield dat alle echte kennis op de wiskunde moet worden gebaseerd. Bovendien paste hij de algebra toe op meetkundige vraagstukken, door het rechthoekig assenstelsel in te voeren, waarmee meetkundige objecten konden worden beschreven met getallen en vergelijkingen. Jan Lievens tekende zijn portret.
[bewerk] Overlijden in Zweden
In 1648 ging Descartes op verzoek van koningin Christina van Zweden naar Stockholm. Hij liep daar een longontsteking op waaraan hij in 1650 overleed, volgens tijdgenoten doordat hij niet gewend was aan het koude klimaat en aan het vroege opstaan waar de koningin hem toe dwong. Hij stierf er in het koninklijk paleis en werd, na korte tijd in Zweden begraven te zijn geweest, herbegraven in een tombe van het Panthéon te Parijs in 1667.
[bewerk] Filosofie
René Descartes is vooral bekend om de introductie van het cartesiaanse assenstelsel in de wiskunde en zijn filosofisch werk. De bekendste boeken zijn Discours de la méthode (1637, "Verhandeling over de methode") en Meditationes de prima philosophia (1641, Meditaties over de eerste filosofie).
[bewerk] Cogito ergo sum
Met zijn stelling: "Cogito ergo sum" (Ik denk, dus ik besta) neemt Descartes een dualistisch standpunt in: hij scheidt de geest van het lichaam. Hij stelt dat men aan letterlijk alles moet twijfelen, dus ook of het lichaam waar men in zit wel bestaat en of we niet allemaal dromen. Echter moet het, zelfs in al deze twijfel, duidelijk voor eenieder zijn dát we twijfelen en dus dát we denken; zo kwam hij dus uiteindelijk bij de stelling: "Cogito ergo sum"; We weten niet waar onze geest zich bevindt, maar wel dát zij zich ergens bevindt en dus dát wij zijn.
In zijn filosofische onderzoekingen stuitte Descartes op de subjectiviteit van de menselijke waarneming. Wat is werkelijkheid, en wat is illusie? De menselijke waarneming bleek zo onbetrouwbaar te zijn, dat aan de werkelijkheid, zoals de mens die waarneemt, kan worden getwijfeld. Waaraan getwijfeld kan worden, moet worden afgewezen, want bewijsvoering moet plaatsvinden op basis van onbetwijfelbare argumenten. Waaraan volgens hem echter niet getwijfeld kon worden, is het feit dát hij twijfelde en daardoor dus aan zijn eigen bestaan. "Cogito ergo sum" ("Ik denk dus ik besta"), is een vaststelling waarover geen discussie mogelijk is. Vanuit deze bouwsteen probeerde Descartes God en het wereldbeeld op basis van onbetwijfelbare argumenten opnieuw op te bouwen. Of hij in dat laatste slaagde, bleek grond te zijn voor eeuwenlange filosofische discussies.
Descartes' beroemde stelling komt voor in de Principia Philosophiae (§ 7): "[...] Ego cogito, ergo sum [...]." In deel 4 van het Discours de la méthode]] staat de eveneens bekende frase "[...] Je pense, donc je suis [...]."
[bewerk] Systematische twijfel
Volgens Descartes moet men het schijnweten volledig uitbannen en is enkel een volledig zekere, deductieve wetenschap waar. Om tot dit resultaat te komen gebruikt hij een soort radicale, kunstmatige twijfel, die in drie fasen in te delen valt:
- de destructieve fase: kennis verkregen door onderricht en boekenkennis moeten verworpen worden, net als zintuiglijke kennis. Hij stelt zich de vraag of aan de zintuiglijke oordelen een objectieve werkelijkheid bestaat: bestaat de materiële wereld wel, en dus ook ons lichaam? Zelfs de waarheid van de wiskunde betwijfelt hij door de introductie van een god als "malin génie": wie garandeert ons dat er geen bedrieglijke god bestaat die ons bij het simpelste optelsommetje de verkeerde getallen doet uitkomen? De conclusie is een radicaal niet-weten
- het scharnierpunt: men kan het bestaan van het denkende subject verzekeren, zolang het denkt. "Cogito ergo sum". Zonder lichaam zou ik ook bestaan, zolang ik maar denk. Conclusie: er is geen lichaam nodig voor de geest om te bestaan
- de constructieve fase: Descartes komt tot twee godsbewijzen die het bestaan van een "malin génie" ontkrachten: God kan geen bedrieger zijn, want bedrog wijst op tekortkomingen terwijl God volmaakt is. God zou ons bedriegen als onze neiging om te geloven in het bestaan van een materiële wereld buiten ons bewustzijn, misleidend zou zijn. Conclusie: het doel, de fundering van kennis, is bereikt
[bewerk] Begrippen
Als rationalist onderscheidde de filosoof Descartes drie soorten begrippen:
- de adventitiae (van buiten gekomen),
- de innatae (in- of aangeboren begrippen) en
- de a me ipse factae (zelf gemaakte).
Als dualist onderscheidde hij geest of ziel of God (res cogitans) en materie (res extensa). In zijn eigen woorden:
Onder de geschapen dingen zijn er enkele die niet kunnen bestaan zonder andere, daarom moeten wij deze onderscheiden van die dingen die alleen de bijzondere bijstand van God nodig hebben om te bestaan.
Deze laatste zijn bij hem substanties terwijl die andere (materiële, wereldlijke) dingen die hierdoor gekenmerkt zijn doordat ze plaats innemen, attributen van de substanties worden genoemd.
Descartes gebruikt hierbij het klassieke en scholastieke begrip substantie, dat niet verward mag worden met het hedendaagse begrip dat bijna synoniem is met materie.
René Descartes werd waarschijnlijk beïnvloed door het werk van Francisco Sanches, die in zijn belangrijkste werk Quod nihil scitur (1581) twijfel als uitgangspunt nam.
[bewerk] Principia Philosophiae
In 1644 poogde hij in zijn boek Principia Philosophiae (De Beginselen van de Filosofie) het complete universum te beschrijven vanuit een volledig wiskundig opgebouwde mechanica. Zijn gedachten over de werking van het heelal vonden veel weerklank, maar werden jaren later met name door Isaac Newton weerlegd.
[bewerk] Wiskunde
René Descartes heeft op vele manieren belangrijke bijdragen geleverd aan de wiskunde:
- invoering van het rechthoekig (cartesische) assenstelsel. Hierdoor konden meetkundige objecten worden beschreven met getallen en vergelijkingen. De kennis die wiskundigen reeds hadden op het gebied van de algebra hadden kon worden toegepast in de meetkunde. Dit leidde tot het ontstaan van de analytische meetkunde voor ongeveer 1628, maar pas gepubliceerd in 1637 in La Géométrie. Dit is de oudste wiskunde tekst die we kunnen lezen zonder notatieproblemen te ontmoeten. Overigens was het niet Descartes' bedoeling om meetkunde tot algebra terug te brengen. De eerste zin van La Géométrie luidt:
-
- Elk vraagstuk in de meetkunde kan gemakkelijk zo worden vereenvoudigd, dat kennis van de lengtes van bepaalde lijnen voldoende is voor de constructie.
- De analytische meetkunde van Descartes werd later door andere wiskundigen uitgewerkt tot de analyse van functies.
- een wiskundige notatie die vandaag de dag nog wordt gebruikt. Hij suggereerde het gebruik van kleine letters van het einde van het alfabet (zoals x, y, z) voor onbekende hoeveelheden en de beginletters voor bekende hoeveelheden (zoals a, b, c). Daarnaast wierp hij ook het idee op exponenten van een variabele te gebruiken om de macht ervan weer te geven (zoals x²).
- gebruik van getallen en variabelen om de lengtes van lijnstukken weer te geven. Wanneer eenmaal de lengte van een lijnstuk was afgesproken, bijv x, dan kon men x² en x³ gebruiken om lijnstukken van lengte x² en x³ aan te duiden.
- Ook de notatie van het wortel (wiskunde)teken dat uitgestrekt kan worden om zijn reikwijdte aan te geven, is afkomstig van Descartes.
- Descartes had de gedachte (samen met Thomas Harriot) om een vergelijking te herleiden tot een uitdrukking = 0, die veel eenvoudiger op te lossen was.
- de veelvlakformule die naar Leonhard Euler vernoemd wordt:
-
- − v + f = e + 2
- met v, f, en e het aantal hoekpunten, zijvlakken en ribben van een eenvoudig veelvlak
[bewerk] Natuurkunde
Descartes verklaarde onder meer de regenboog en stelde botsingswetten op. Hij verklaarde de werking van het oog en bestudeerde sneeuwkristallen. De brekingswet van Snellius heet in Frankrijk naar Descartes. Voor de aantrekkingskrachten in het zonnestelsel stelde hij een werveltheorie op.
[bewerk] Publicaties
- 1618. Compendium Musicae. Een verhandeling over muziektheorie en -esthetiek opgedragen aan Isaac Beeckman. (Online Univ. Utrecht)
- 1626–1628. Regulae ad directionem ingenii ut et inquisitio veritatis per lume ... .(Online Univ. Utrecht)
- 1630–1633. Le Monde en L'Homme.
- 1637. Discours de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la vérité dans les sciences
- 1637. La Géométrie
- 1641. Meditationes de prima philosophia
- 1644. Principia philosophiae (Online Univ. Utrecht)
- 1647. Notae in programma
- 1647. La description du corps humain.
- 1648. Responsiones Renati Des Cartes… (Conversatie met Burman).
- 1649. Les passions de l'âme
- 1657. Correspondance.
[bewerk] Trivia
- Naar Descartes is een maankrater vernoemd.
- De Europese commissie noemde naar hem de Prix Descartes voor wetenschappelijk onderzoek.
- De naam van de Groningse studentengezelligheidsvereniging Dizkartes.
[bewerk] Externe informatie
- Wikisource
- René Descartes: Discours de la méthode, 1637
- René Descartes: Meditationes De Prima Philosophia, 1641
- René Descartes: Een selectie uit de Principia Philosophiae , 1644
- Adrien Baillet: La vie de M. Descartes., 1691 Bibliothèque national de France
- Pieter van der Hoeven: Metafysica en fysica bij Descartes. Gorinchem : Noorduyn, 1961. - 293 p. ) Proefschrift, Groningen 1961
- Pieter van der Hoeven: Descartes: wetenschap en wijsbegeerte. Baarn : Wereldvenster, 1972. - 118 p. (Wijsgerige monografieën) Lit.opg.: p. 116-118. ISBN 90-293-0515-0
- Paul Strathern: Descartes in 90 minuten Uitgeverij Holland - Haarlem 1999 ISBN 90-251-831-8
- The Rationalists Web
- [Site over de René Descartes http://www.biblioweb.org/-DESCARTES-Rene-.html] (in het Frans)
- Descartes' works: text with concordances and frequency word list
 |
Wikiquote heeft een collectie citaten gerelateerd aan René Descartes. |
