Villa Cruoninga

Van Wikipedia

Villa Cruoninga is naar huidig inzicht de oudste schriftelijke vermelding van de stad Groningen. De term komt voor in een giftbrief van de Duitse keizer uit 1040. De gift betrof een aantal goederen en rechten, aangeduid als de Villa Cruoninga, aan het kapittel van het bisdom Utrecht.

[bewerk] Oorsprong

Omdat Villa Cruoninga de oudste schriftelijke bron is waarin Groningen genoemd wordt, valt niet met zekerheid te zeggen wat de status van de villa was voor de schenking. Aangenomen wordt dat de villa oorspronkelijk een deel was van een koningsgoed. Verspreid over hun rijk beschikten de Duitse koningen op strategische plaatsen over een hof, ook aangeduid als palts. Deze koningsgoederen dateren veelal uit de begintijd van de het Frankische rijk. Aangenomen wordt dat het koningsgoed in Groningen teruggaat tot Karel de Grote.

De schenking in 1040 is waarschijnlijk de laatste schenking geweest. Eerder zouden al delen van het koningsgoed geschonken zijn aan het klooster van Werden en aan de Utrechtse bisschop in persoon. Ten aanzien van de bisschop, die dus niet de ontvanger was in de giftbrief van 1040, wordt aangenomen dat deze reeds eerder een deel van de koninklijke hof heeft ontvangen omdat in de giftbrief niet gesproken wordt over de Sint Maartenskerk, terwijl die kerk zeer waarschijnlijk wel in opdracht van de bisschop, in zijn 'eigen hof' is gebouwd.

[bewerk] Drents dorp

Uit de giftbrief kan worden afgeleid dat Groningen in 1040 onderdeel uitmaakte van het graafschap Drenthe. In de brief wordt melding gemaakt van "de hof die wij bezitten in de nederzetting Groningen in de graafschap Drenthe." Maar de graaf van Drenthe had in bestuurlijke zin waarschijnlijk geen macht over Groningen. Als koningsgoed was in ieder geval de genoemde hof een immuniteit. In de giftbrief wordt ook aangegeven dat alle rechten die daaraan verbonden zijn, rechtspraak, muntrecht en tolrecht, met de gift verbonden zijn. Omdat er geen specifieke verlening van stadsrechten aan Groningen bestaat, althans niet bekend is, wordt door de stad deze bevestiging van een aparte, buiten Drenthe vallende jurisdictie, gezien als erkenning van Groningen als stad in 1040. Op grond daarvan vierde de stad in 1990 het 950-jarig bestaan als stad.

[bewerk] Oudere vermeldingen van Groningen?

Dat de giftbrief van 1040 de oudste vermelding is van Groningen, staat tegenwoordig niet echt meer ter discussie. Toch is die claim omstreden geweest. In de zogeheten Friezenkerk in Rome bevindt zich een inscriptie waarin onder andere gewag wordt gemaakt van ene Ilderado van Groninga die samen met Lotharius I in 848 zou hebben gevochten tegen de Saracenen. De Friezenkerk dateert uit de tijd van Karel de Grote, maar de betreffende inscriptie dateert waarschijnlijk uit de dertiende of veertiende eeuw.

Daarnaast bestaat er een oorkonde die uit 1006 zou stammen, waarvan een aantal afschriften bewaard zijn gebleven. In twee van deze afschriften is sprake van een schenking van de kerk te Groningen aan het klooster Rohorst te Amersfoort. De afschriften worden gedateerd in de dertiende eeuw, waarbij niet als vaststaand wordt aangenomen dat zij een getrouwe weergave van het origineel zijn.

Ook in de Vita Walfridi komt Groningen voor. Deze levensbeschrijving van de heilige Walfried maakt gewag van diens dagelijkse voettocht van Bedum naar Groningen waar hij in de Sint-Maartenskerk de Heilige mis bijwoonde. Van de Vita bestaan een aantal afschriften, maar die dateren allen uit de vijftiende eeuw.

Overigens is ook duidelijk dat de vermelding uit 1040 geenszins betekent dat Groningen als nederzetting dateert uit dat jaar. Uit opgravingen is bekend dat het centrum van Groningen, rond de Grote Markt, in ieder geval sinds de vierde eeuw voor christus onafgebroken bewoond is geweest.