Westfries

Van Wikipedia

Het Westfries was de taal van de Westfriese bevolking in West-Friesland. Het was een soort tussentaal van het Fries en het Hollands. Overigens moet het niet verward worden met de etnologische vertaalde term voor de Friese taal annex het Westerlauwers Fries, West Fries (zie ook daar voor andere begrippen samengesteld uit de woorden 'west' en 'Fries').

De taal ontstond tijdens en net na de 'oorlog' met het Graafschap Holland in de elfde, twaalfde en dertiende eeuw. Door het ontstaan van de Zuiderzee en de latere visserij en handel tussen de havens van de Zuiderzee werd het Westfries in taalgebruik beïnvloed, onder meer door het Nedersaksisch. Maar ook door de sterke band met het gewest Holland, en ook wel Zeeland beïnvloede de taal. In welk tempo dit gebeurde is niet bekend, maar wel is bekend is dat men in de spreektaal Friese tong nog had, in de Hollandse steden was de invloed van de Brabantse en West-Vlaamse dialecten het sterkst. Wel werd er over het algemeen in schrift vooral de Brabantse schrijftaal gebruikt met hoogstens een kleine Hollandse en Westfriese invloed. Van zowel het oorspronkelijke Hollands als het Westfries zijn nauwelijks gegevens, de teksten zijn of niet bewaard gebleven of er werd nauwelijks in geschreven.

Vanaf het einde van de 16e en begin 17e eeuw werd het Hollands erg beïnvloed door de taal van migranten uit Vlaanderen en Brabant die in Holland toevlucht hadden gezocht na de val van Antwerpen in 1585. Een soort van nieuwe mengeling ontstond in de spreektaal terwijl men in taal in eerste instantie Brabantse schrijftaal aanhield maar in de loop van tijd werd de vermenging ook in het schrift opgenomen. Het gesproken Westfries volgde die lijn in minder snel tempo, ook was de invloed meer op uitspraak dan op grammatica. De Friese basis in de grote steden was wel minder dan op het platteland en de kleine steden. Het Westfries had ook wel iets wat invloed op de mengeling. De echte vernederlandsing van de al iets meer dialect en de al wat meer Hollands/Brabants geworden taal en de zwaardere dialecten vind plaats vanaf de 18e eeuw.

Als de dialecten in de 19e eeuw eindelijk echt worden opgetekend spreken velen al het sterk en wat men nu de combinaties zwaar en sterk (met de neiging naar het sterke) en licht en sterk dialect zou noemen. Op een aantal streken na waar het zwaar dialect nog werd gesproken, deze zouden nog tot in het begin van de 20e eeuw gesproken worden, met wel een verloop naar de combinatie zwaar en sterk dialect, tot uiteindelijk de combinatie zwaar en sterk dialect met de neiging naar het sterke.

Door die langzame vernederlandsing sinds de late 18e eeuw/begin 19e eeuw is er van die taal in de huidige spreektaal (van na de jaren 1950) weinig over en spreekt men nu Nederlandstalige dialecten van de taal. Gekend binnen het Westfriese gebied als het West-Fries, Zaans en Waterlands (en al hun kleinere dialectische verschillen). Buiten het gebied heb je nog het Strand-Hollands en Kennemerlands, de dialecten van de kust van Heemskerk tot en met Scheveningen. De dialecten worden tezamen ook wel Noordhollands genoemd.

In de spreektaal spreekt men vaak het lichte en sterke dialect in plaats van het zwaardere dialect of de genoemde combinaties tussen zwaar en sterk dialect. Het lichte en sterke dialect vallen door de nog sterkere vernederlandsing onder het Nederlandse superstraat terwijl het zwaardere dialect nog net onder het Friese substraat valt te scharen. Van de dialecten neigt het zwaardere West-Friese dialect nog het meest naar de oorspronkelijke taal en wordt eigenlijk gezien als voortzetting van die taal. In de geschreven heeft het zwaardere dialect beter overleeft dan in de spreektaal, maar wel ook meer in die combinatie met het sterke dialect.

Het Westfries wordt ook wel gezien als dialectische variant van het Fries (Oudfries) die uiteindelijk een dialect werd van het Hollands, en daarvan niet al te onbelangrijke dialect daarin was.

Hieronder een rijtje woorden die het verschil aangeven tussen Fries, de taal Westfries (en zwaar dialect) en in dit geval vooral het dialect West-Fries en het Nederlands.

Fries	Taal / Zwaar dialect	Sterk dialect	Licht dialect	Nederlands
ien	ien	ien	ien/één	één
twa	twei	twei	twee	twee
trije	trìe	drie	drie	drie
wat	wes	wat	wat	wat
lyts	lutke/lutje	lutje/kloin	kloin/klein	klein
glydsbaan	glisbaan	glisbaan/glaibaan	glaibaan/glijbaan	glijbaan
oars	aârs	aârs	anders	anders
sjen litte	zien leite	zien leite	zien laten	laten zien
fierder	vedder	vedder	vedder	verder
nee	nei	nei	nei/nee	nee
nei	nei	nei	naar	naar
net	neit	nie/niet	niet	niet
skip	skip	skip/skap	skap	schap
blyn	blaind	blind	blind	blind
búk	bûk	bûk/buk	buik	buik
thús	thús	thuis	thuis	thuis
blom	blom	bloem	bloem	bloem
swipe	zwuup	zwuup/zweep	zweep	zweep

[bewerk] Indeling en het aanzien van dialect

De dialecten van het Westfries worden sinds de twintigste eeuw ingedeeld bij het Hollands. Ook eerder werd dit gedaan maar toen werd veel meer ervan uitgegaan dat het Hollands en Westfries veel directen aan elkaar zaten. Pas na de jaren 60 begonnen aantal hier echt aan te twijfelen. Pas in de jaren 80 en 90 werd duidelijk dat het veel dichter bij het Fries ook behoorde naast het Hollands dan aanvankelijk werd gedacht.

Een belangrijk invloed op dat proces waren eerst de boeken van na 1900 die verschenen in het dialect, waarbij aangemerkt dat deze in eerste instantie niet strikt waren in taalgebruik en het meestal varieerde van sterk naar licht en ook naar het Nederlands en maar soms een vleugje van het zwaarste dialect. Op een enkele boeken nagelaten die meer in het dialect waren. Net voor, tijdens Tweede Wereldoorlog wordt het dialect steeds vaker gezien als iets boers en achterlijks, het dialect dat sowieso al vernederlandste zet langzaam de versnelling in. Die versnelling wordt echt ingezet in de periode direct na de oorlog.

In de jaren 70 valt er omslagpunt te zien, de interesse in het dialect neemt wat toe en er wordt meer nadruk gelegd in het dialect, en de scheiding tussen het Zaans en het West-Fries. Hierdoor hebben de boeken steeds minder Nederlands en steeds meer het sterk dialect in zich. Eind jaren 70 vind in heel Nederland omslag plaats ten aanzien van het dialect. De interesse van dialecten werd gevoed door mensen als Theo Koomen, die in de nationale media dialectische woorden gebruikte en op regionaal niveau ook in het dialect schreven, en door muziekgroepen als Normaal, die in het dialect zongen en daar ook hits mee scoorde in heel Nederland.

Eén van de belangrijkste omslagpunten wat betreft het Westfries en nog eigenlijk nog veel meer voor het dialect West-Fries is de uitgave van het Westfries woordenboek van Jan Pannekeet, niet alleen was het een woordenboek maar gaf het ook inzicht in de ethologie van in eerste instantie het dialect West-Fries en ook beter inzicht in daar waar het dialect vandaan komt. Jan Pannekeet legde vooral het sterk en licht dialect vast, zowel aan de hand van verschenen geschreven stukken als aan de gesproken taal van tussen 1890 en 1980 en in minder mate de tussenvorm van het sterke en zwaarste dialect.

En zo werd het dialect wat meer voor iets gewoons en algemeen accepteerbaar bevonden dan in de jaren 50 en 60 het geval was.

Streektalen in Nederland en Vlaanderen

Standaardnederlands

Nederfrankisch en Frisofrankisch: Hollands (Zuid-Hollands - Utrechts-Alblasserwaards) - Westfries - Bildts - Stadsfries - Zeeuws - West-Vlaams - Oost-Vlaams - Brabants - Zuid-Gelders - Limburgs