Eyvind Johnson

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Eyvind Johnson (fødd Olof Edvin Werner Jonsson 29. juli 1900 i Björkelund, død 25. august 1976 i Stockholm) var ein svensk forfattar. Han var medlem i Svenska Akademien frå 1957. Far til Tore Johnson.

Han kom frå ein arbeidarheim, og laut sjølv ut i arbeid frå han var 14 år. Han hadde mange ulike arbeid i traktene kring Boden, mellom anna på sagbruk, teglsteinfabrikk, som hjelpemann for elektrikar og røyrleggjar og som billettselgar på kino. Etterkvart reiste han sørover til Stockholm og fekk seg arbeid på verket til LM Ericsson. Då metallarbeidarstreiken kom i 1920 prøvde han å livnæra seg av skrivinga si, noko som ikkje var så lett. Saman med nokre andre unge forfattarar starta han det litterære tidskriftet Vår Nutid som kom med seks nummer. På 20-talet budde han for det meste i Berlin og Paris der han hadde ymse fabrikkarbeid eller levde av å skrive for svenske aviser.

Den første boka han fekk gitt ut var novellesamlinga De fyra främlingarna i 1924, og med den stod han fram som ein typisk proletarforfattar med sosial tendens og realistisk form, men snart skulle han utvikla ein avansert stil som elles var uvanleg for proletarforfattarane. Han vart påverka av arbeida til mellom andre James Joyce, André Gide, Thomas Mann og Marcel Proust. Eit av høgdepunkta i forfattarskapen hans kom på 30-talet, den sjølvbiografiske Romanen om Olof i 4 bind frå 1934-1937.

Eyvind Johnson ropte tidleg ut om den fara nazismen truga Europa og verda med. Han tok eit klart standpunkt mot totalitær terror og også mot nøytralismen til denne totalitære terroren. Bøkene Nattövning (1938) og Soldatens återkomst (1940) omhandlar dette. 1942-1945 var han med i redaksjonen i den illegale avisa Håndslag, som vart smugla over grensa til Noreg. Under andre verdskrigen skreiv han også verket Krilion i tre bind, som handlar om kampen for demokratiet i allegorisk form.

I etterkrigstida skreiv han fleire historiske romanar. Eit av hovudverka hans, Strändernas svall, kom i 1946, det er ein moderne Odyssevs-roman. Så, i 1949, kom Drömmar om rosor och eld som er ein hekseroman frå Frankrike på 1600-talet. Med Molnen över Metapontion frå 1957 vender han attende til antikken og boka er dels ein moderne problemroman og dels ei gjendikting av Xenofons Anabasis. I 1960 kom Hans nådes tid med handling frå Karl den stores tid.

Eyvind Johnson fekk Nobelprisen i litteratur 1974 saman med Harry Martinson. Han fekk nobelprisen for Romanen om Olof. Romanen skildrar korleis det var å veksa opp som ung mann i Norrland på 1900-talet. Eyvind vaks sjølv opp i Björkelund utanfor Boden i Norrbottens län der barndomsheimen hans er teken vare på.